SÖZLÜK TÜRLERİ

alfabetik sözlük, eş anlamlı kelimeler, eş anlamlı sözcükler, kök maddeli sözlük, sözlük türleri, sözlük, Türkçe kökenli kelimeler sözlüğü, Türkçe kökenli kökleri derlemek, yabancı kökenli sözcükler

TÜRKÇE212 [07] SÖZLÜK TÜRLERİ

SÖZLÜK TÜRLERİ

Şimdilerde Türk Tılı sözlükleri, alfabetik sıra ile tüzenleyilyir. Bu tip sözlükler; kerekli ér, olmalı ér.

Yanya, Türkçe kökenli sözcüklerin ortaya koyan sözlükler de kerekli ér; “kök sırasıya köre alfabetik” tüzenleyilmiş sözlükler. Munca sözlüklerde, her kök, en üstte “madde başı” olarak yer almalı. Mun kökten türemiş sözcükler de, yine alfabetik sıra ile, aşagısıya sıralayılmalı.

Munca sözlükler; Türkçe’yin anlamak, togru kullanmak, ögrenmek isteyen her kişiye yararlı olur.
[Yepyeni bir icat émez mun. “Arabca-Türkçe” kimi sözlükler de munca biçimli ér.]

Madde menzeki:

• iç [isim]: 1.Tış karşıtı 2. ... ulatı.
  iç-er—
  iç-er-i
  iç-er-ik
  iç-kin
  iç-le—
  iç-le-k
  iç-le-m
  iç-le-n—
  iç-le-n-dir—
  iç-li
  iç-lik
  iç-li-lik
  iç-re
  iç-re-k
  iç-sel
  iç-ten
  iç-ten-lik
  ...

• iç- [fiil]: 1. Sıvıyın agıza alıp yutmak 2. ... ulatı
  iç-il—
  iç-im
  iç-im-li
  iç-im-lik
  iç-ir—
  iç-ir-t—
  iç-iş
  iç-it
  iç-ki
  iç-ki-ci
  iç-ki-li
  iç-ki-siz
  ...

Anlamların vermege burada kerek körmedi méz. “-mak, -mek” ekleriyin de közdermedi méz.

Bu sözlüklerdeki sözcükler, (zorunlu tügül fakat) “bileşenlere ayırılmış olarak” yer alır ése, daha yararlı olur; yukarıdakı menzekteki kibi.

Munca sözlükler, baştan sona okuyulcak var sayılmalı. Mundun, munlarda yalnız Türkçe kökenli sözcüklere yer verilmeg, daha uygun olur; çok fazla şişmesin tiyin.

---

Türk Tılları’da, yabancı kökenli sözcükler bulunmaga, “makul sayıda” olmag şartı ile, karşı çıkmaz méz. Ulayı monun da rahatça söyleyebilir méz: “Makul sayıda” olmak üzere, Türk Tılları’da yabancı kökenli sözcükler var olmagın, olumlu bile bulur méz.

Ancak kib, şimdiki Türkiye Türkçesi’de de yabancı kökenli sözcükleriŋ sayı, “makul sayıdan” çok fazla ér; künlük sıradan konuşmaglarda bile; “imkan, şart, fazla, makul, fiyat, ama, fakat, ve, veya, her, yahut, veyahut, şekil, şiddet, ...”

---

Togru türetilmiş  sözcükler, kenel kabul körmekte zorlanmaz; biraz keçikmegli olsa da. Kib, “tayyare”yiŋ yere “uç-(a)k” sözcükü yerleşmiş.

---

Tekçe “sözcük türetmek”, yeterli tügül. Bazı Türkçe kökenli “kök”ler; kullanılmaz olmuş olabilir, terk etilmiş olabilir lär. Türkçe kökenli munca “kök”lerin de arayıp bulmak kerek ér.

Çok kullanışlı kimi ekler de kullanılmaz olmuş olabilir.

Farklı anlamlı ne kadar “kök” var ése; türetebilcek séz “farklı anlamlı sözcük” de o kadar çok olur. Türetilebilcek farklı anlamlı sözcükleriŋ sayı; farklı anlamlı “kök”leriŋ sayıya baglı ér. Bir kökten türetilebilcek sözcükleriŋ sayı, sınırlı ér. Kabaca monca örnekleyelim: 1.000 kök var ése, 10.000 sözcük türetilebilir. 1.500 kök var ése, 15.000 sözcük türetilebilir, kibi.

Eş anlamlı yapılar ortaya çıkabilir; biri biriyiŋ yere kullanılabilir lär. Kib “benzersizleştirilememiş” sözcükü yeriye; “benzersiz etilememiş” veya “benzersiz kılılamamış” kibi.

---

Kib, “anla—” fiili var kän aynı anlamdakı “uk—” fiiliye ne kerek var?

• “anla—”; “an-la—” yapısıda “türemiş” kövde fiil ér. “Uk—”, kök fiil ér.

• Neŋ “kök” var kän anlamdaş (eş anlamlı) başka neŋ “kövde” var olabilir; munda sakınca yok. Üstelik Türkçe’de eş anlamlı sözcükler var olmasa, mon da olur édi; sözlüklerde, sözcükleriŋ anlamların vermek için tek yol, yabancı kökenli sözcüklerin kullanmak.

• “an-la—” fiili, “an” köküye bagımlı olarak var. Ancak, “uk—” kök fiili; tekçek var. Ulayı “uk—”, “anla—”ya köre çok daha dinamik ér.

---

“Eş anlamlı” kibi körünen kimi “kökler” arasıda, az çok anlam farkı aramak kerek ér. Tümden aynı anlama kelen iki ayrı “kök” var olmag, çok tüşük olabilirlik ér.

---

Türkçe-21 Sitesi