YEĞREK, ÇOKRAK, AZRAK

az azrak, çoğunluk çoğunlukla, çok çokrak, yapım eki, yapım ekleri, yeğ yeğrek

TÜRKÇE212 [17] YEGREK

YEGREK

YEGREK, ÇOKRAK, AZRAK
ÖRNEKLER
Çokura—, Çokurda—
Çokla—

---

YEGREK, ÇOKRAK, AZRAK

---

---

çokmak Öldürmek, kesmek [hayvan için] PP. 3, 1
çokramak Kaynamak, galeyana gelmek : Man. III. 9, 15
çokratmak Kaynatmak : TT. X. 43
çokurdamak Pişirmek, kaynatmak : H. I. 6, 40

ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ SÖZLÜĞÜ, AHMET CAFEROĞLU, TDK Yayınları

---

---

az, as (br.) az
...
azrakça pek az
...
çog, coh+ (br.) parlaklık
çoglan— parlamak
çog— bk. çok—
çok—, çog— kesmek, öldürmek
çokura— kaynamak
...
yägäd— bk. yigäd—
...
yig, yeg (br.) daha iyi, mükemmel
yig taze, pişmemiş
yigäd—, yägäd— iyileşmek, daha iyi olmak, üstün olmak, yenmek
yigän yeğen, şahıs adı
...
köp çok
köpik, bk. köpük
köpük, köpik köpük

ESKİ TÜRKÇE’NİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, TDK Yayınları, “Sözlük” bölümü

---

---

# Küncel sözlüklerden bak; “yeğ, yeğrek, yeğlemek, yeğlik, yeğen, yeğin, yeğinleşmek”.

---

Türkçe-21 Tüzenlemegi:

yeg	[seçenekler arasıdakı] iyi, üstün, uygun; tercih etilen, üstün körülen
çok	çok
az	az
yig	1. taze “yig sebze” 2. bişmemiş, bişmeg süreçi bitmemiş “yig aş”
yeg+le—	yeg tutmak, tercih etmek
yeg+le—(y)il—	yeg tutulmak, tercih etilmek
yeg+le—n—	kendi kendiyin yeg tutmak. (“söy+le—n—, büyük+le—n—” benzeri yapı) [söz+le— → söy+le—]
yeg+(e)d—	1) yeg hale kelmek [“kul+(a)d—” benzeri yapı; “özgür kişi kul (köle) olmak”]. 2) [mücadelede] üstün kelmek, yenmek
yeg+(e)l—	yegleşmek, yeglik artışı olmak [“ince+l—, kısa+l, az+(a)l—” benzeri yapı]
çok+(a)l—	çoklaşmak, çoğalmak
az+(a)l—	azlaşmak, azalmak
yeg+re—	1. [kendiye benzerlerden] daha yeg olmak, 2. [yeg olabilcekler arasıdakı] en yeg olmak
yeg+re—k	1. [kendiye benzerlerden] daha yeg olan, 2. [yeg olabilcekler arasıdakı] en yeg. “Kahvaltıda; çay, kahve, süt, ayran, gazoz, kola içmeg; mümkün ér. Çay veya süt içmeg; yeg ér. Süt içmeg, yegrek ér.” (veya “Çay veya süt; yeg ér. Süt, yegrek ér.”)
çok+ra—	[kendiye benzerlerden] daha çok olmak
çok+ra—k	[kendiye benzerlerden] daha çok olan, daha çok
az+ra—	[kendiye benzerlerden] daha az olmak
az+ra—k	[kendiye benzerlerden] daha az olan, daha az
az+ra—k+ça	[kendiye benzerlerden] biraz az olan, ötekilere yaklaşık eşit fakat olardan biraz az
çok+ra—k+ça	[kendiye benzerlerden] biraz çok olan, ötekilere yaklaşık eşit fakat olardan biraz çok
az+[ı]cık	pek az, çok az

# Ulayı Türkçe-21 Biçimi’ye köre; “yeg” ile “yegrek”; faklı anlamlı kelimeler ér. (Bazı küncel sözlüklerde, eş anlamlı olarak verilmiş lär.)

# Anlatımda “yeg”, “yegrek”, “çokrak”, “azrak” kelimeleri kullanılyır ése; “karşılaştırmag” yapılyır timek ér. “Karşılaştırmag”, en az iki şey (veya en az iki küme) arasıda yapılır.

---

# Ulayı Türkçe-21 Biçimi’ye köre “-ra, -re”, “isimden fiil yapan ek” olarak, monca tanımlayılabilir (“yegrek” kelimesiyin inceleyip çıkarılan sonuç);

   “xyz+ra—” : kendiye benzerlerden (ve/veya kendiye yaklaşık eşitlerden) daha xyz olmak.

   “Yeni araba, eski arabalara yegrek ér.”
  “Yeni araba, eski arabalardan yegrek ér.”

  “Para yitirmeg, müşteri yitirmege yeg ér.”
  “Para yitirmeg, müşteri yitirmegden yeg ér.”
  “Müşteri yitirmege, para yitirmeg yeg ér.”

  “Para yitirmegin, müşteri yitirmege yegleyir män.”
  “Müşteri yitirmege, para yitirmegin yegleyir män.”

  “İnsan yitirmeg yeriye, para yitirmegin yegleyir édi.”

“Beniŋ otuz ögrenci var. Ali ile Veli, beniŋ ögrencilerden ér. VisualBasic programlamag tılıda, Ali yegredi. Java programlamag tılıda Veli yegrecek ärinç. Fortran programlamag tılıda yegreyen ögrencim, şimdilik yok.”

# Yanya, isimden isim yapan ek olan “-ra, -re” de var; “sonra, ora, bura, şura, nere” kibi.
# Bu ekleriŋ başka anlamlar/körevler de olabilir.

---

ÖRNEKLER

Çok insan(lar), sabah kahvaltısı yapar. [Çok sayıda insan, (her sabah) kahvaltı yapar.]

Çokrak insanlar, sabah kahvaltısı yapar. [İnsanlar topluluku, sabah kahvaltısı yapmak açısıdan, “çok” ve “az” tiye ikiye ayırılyır ve ötekiye köre “çok olan bölüm” söz konusu etilyir.]

Azrak insanlar, sabah kahvaltısı yapmaz.
Keçen ay, çokrak künler, yagmurlu édi.
Çam agaçı, çokrak yerlerde yetişir.

Çokrak agaçlar, kışın yaprak töker lär.
Agaçlardan çokraklar, kışın yaprak töker.

Biziŋ taraftarlar azradı. [öteki takım(lar)ıŋ taraftarlara kıyas ile azaldı]
Biziŋ taraftarlar azaldı. [önceki turumdan az turuma keldi]

Çokunluk ile azınlık, barış içide yaşayır.
Toplumdakı çokrak bölüm ile azrak bölüm, barış içide yaşayır.

“Çoğunlukla sabah kahvaltısı yapar män.” → “Çokrak sabahlar, kahvaltı yapar män.” veya “Çokrak zaman, sabah kahvaltısı yapar män.”

“İnsanlardan çoklar, tün uyur, kündüz çalışır lär.” (Çokrak insanlar; tün uyur, kündüz çalışır lär.)
“İnsanlardan azlar, tün çalışır, kündüz uyur lär.” (Azrak insanlar; tün çalışır, kündüz uyur lär.)

---

“Çokura—”, “Çokurda—”

Türkçe-21 Analizleri:

çok—	1. kesmek, togramak, parçalamak, parçalara ayırmak. 2. mec. öldürmek (parçalayılan canlı ölür) “koyun kesmek”
çok—u	(su/yag vs üzeride beliren ve su/yag vs parçasıdan olan) kabarcık (?)
çok—u+la—n—	kabarcıklanmak
çok—u+r—	kabarcık hale kelmek, kabarcık olmak [“kara+r—” benzeri yapı]
çok—u+r—a—	kaynamak
çok—u+r—a—k	kaynar, kaynayan, kaynayır hale kelmiş
çok—u+r—a—t—	kaynatmak
çokur!	kaynayan pekmez kibi koyu şeyden çıkan ses, kaynamag sesi [ses takliti]
çokur+a—	“çokur! cokur!” tiye ses çıkarmak, kaynamak
çokur+da—	“çokur! cokur!” tiye ses çıkarmak, kaynamak [“şırıl+da—” benzeri yapı]
çokur+da—t—	kaynatmak
köp	çok
köp+(ü)k	köpük [veya “köp+ü—k”]
köp+(ü)r—	köpürmek [veya “köp+ü+r—”]
çok	çok
çok+(u)r—	kabarmak, köpürmek, köpüklenmek [veya “çok+u+r—”]
çok+(u)r—a—	kaynamak [veya “çok+u+r—a—”]

---

“Çokla—”

Türkçe-21 Tüzenlemegi:

çok	çok
çok+la—	çoklamak, kopyalamak; “belgeyin kopyalamak”, “bakteriyin kopyalamak” kibi.
çok+la—(y)ıl—	çoklayılmak, kopyalayılmak
çok+la—n—	çoklanmak, kopyalanmak; “bakteri, bölünerek çoğalmak” kibi.
çok+la—nç	kopya
çok+la—ç	fotokopi makinesi (?)
çok+la—[m](a)ç	bakteri/virüs çoklamak için kullanılan havuz veya büyük fıçı kibi ortam (?)
çok+la—[g](a)ç	(?) [“süz—geç” benzeri kelime yapısı]

---

Türkçe-21 Sitesi