çoğulluk ekleri, çokluk ekleri, topluluk adı, topluluk ismi
TÜRKÇE211 [18] -gun -gün -lar -ler+gun, +gün ; +lar, +ler
50. +kün, +gün; ayrıca +kun, +gun: Çokluk (?), soyut isim yapar; Moğolca adagun “at” ile karşılaştırılmalıdır.
käliŋünüm IN 9 “gelinlerim” (kälin “gelin”).
iniyigünüm IN 11 “küçük kardeşlerim” (ini, *ini “küçük kardeş”).
alkugun “bütünüyle, hepsi” (alku “bütün, hep”).
kamagun “bütünüyle, hepsi” (<*kamag+gun, <*kamag+kun; kamag “bütün, hep” <Orta Farsça).
ESKİ TÜRKÇENİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, Türk Dil Kurumu Yayınları.
bod vücut, boy, halk
bodun halk
ESKİ TÜRKÇENİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, Türk Dil Kurumu Yayınları, “SÖZLÜK” bölümü, sayfa 269.
Türkçe-21 Biçimi’ye köre tüzenleyelim:
|
kelin+gün |
: |
kelin topluluku, tüm kelinler |
|
ini(yi)+gün |
: |
ini topluluku, tüm iniler |
|
alku+gun |
: |
topluca hep, toptan hep |
|
kama+gun |
: |
topluca hep, toptan hep |
|
bod |
: |
1) vücut, beden. 2) kişi, insan, şahıs, birey, fert. |
|
bod+un |
: |
halk, millet, toplum |
|
bod+gun |
: |
kişi topluluku, insan topluluku |
|
at+gun |
: |
at topluluku, at sürüsü |
# “kälingün → käliŋün” yani hatalı olarak “ng → ŋ” kısaltmagı yapılmış.
Mon anlayılyır:
· “+n ; +(u)n, +(ü)n” (bu biçim, seyrek kullanılmış ve seyrek kullanılır),
· “g” ilen kenişlemiş biçim “+gun, +gün”;
topluluk belirten sözcükler türetyir. “Bireylerden oluşan topluluktakı tüm bireyler” anlamıyın veryir.
# Küçük ünlü uyumuya uyarak “+gın, +gin, +gun, +gün” olarak kullanılmagda sakınca yok kibi körünyür. Yine de kerekli turmumlarda, “küçük ünlü uyumu”yun ihlal etebilir; “bez–gin”den ayrışmak için “bez+gün” kibi. “bez–gin”, fiilden yapılmış isim ér. “bez+gün”, isimden yapılmış isim ér.
• “+lar, +ler” de “+gun, +gün” de çokluk belirten ekler ér. Yine de munlar arasıdakı fark, ne olabilir? Yani neden, hem “+lar, +ler” hem “+gun, +gün” eki kullanılmış édi acaba?
Kib, 10 torunlug biriyin tüşünelim. (10 torunlug: 10 torun sahibi, äniŋ 10 torun var)
“Beniŋ torunlar, benin ziyarete kelmiş” tir ése, mon anlayılır; “en az 2 torun, änin ziyarete kelmiş”. Ziyarete kelen torun sayısı, en az 2 ér; fakat sayı belirsiz ér; 2, 3, 4, ..., 10 olabilir.
“Beniŋ torungun, benin ziyarete kelmiş” tir ése, mon anlayılır; “10 torun, änin ziyarete kelmiş”.
# “beniŋ torun-lar”, “beniŋ torun-gun”.
# Sözlüklerden vs araştır: “budun (bodun)”, “toplum”, “topluluk”, “boy”.
# Bi sözlükte, “boy” tanımı, monca yapılmış:
Bazı tanımlarda, biraz sis var kibi körünyür. Kib, Türk boylarıda, “5 kuşak öncede ortak dedelig kişiler, evlenemez” tiye kural mı var?
Ortak bir atadan türediklerine, birbirleriyle kan akrabalığı bulunduğuna inanarak evlenmeyen, toplumsal ve ekonomik ilişkilerinde anaerkil, ataerkil anlayışı uygulayan geleneksel topluluk, kabile, klân. (“Türk boyları birbirlerini kardeş tanıyorlar.” O. S. Orhon)
• Kimi Afrikalı kabileler için yapılmış tanımın, Türk boylarıya da sıvamak hatası yapılmış ärinç.
• Fakat monun da belirtmek kerek: Zamanca en yakın dede veya nine ortak kişileriŋ evlenmegin (“amca, hala, dayı, teyze” çocukları arası evliliklerin), kimi Türk boyları da uygun körmemiş.
# “Saglıksız Çocuk Riski” Açısıdan Not: Zamanca en yakın dede veya nine ortak kişileriŋ evlenmegin (“amca, hala, dayı, teyze” çocukları arası evliliklerin), tıp bilimi, uygun körmemiş.
# “Zamanca en yakın dedeler veya nineler kardaş” turumdakı kişiler arası evliliklerde de aynı risk var mı acaba? (A ile B, kardaş ér. A’yıŋ bir torun ile B’yiŋ bir torun arasıdakı evlilik de riskli olur mu acaba?)
Çeşitli sözlüklerden vs bak: “yeğen”, “kuzen, kuzin”, “cousin, cousine” (Fransızca), cousin (İngilizce), “nephew, niece” (İngilizce). ☺
Türkçe–21 Sitesi
