anlaşılır anlatım yararları, anlaşılır anlatım zararları, cümle ve kelime yığını, kelime yığını ve cümle, kimi yabancı dillerde cümle, Türkçe anlatım, Türkçe cümle
TÜRKÇE213 [10] OKUDU NE KİTAB KİM ALİOKUDU NE KİTAB KİM ALİ
«Sınıfıŋ en çalışgan erkek ögrenciler Ali, Veli, Kemal; sınıfıŋ en
çalışgan kız ögrenciler Ayşe, Fatma, Zeynep; dün sınıfta sessizce kitab
okudu.»
Mun cümle, çeşitli yöndemler ilen, kolay anlayılır hale ketirilebilir.
Yöndem-1: Mun cümleyin (gerçekte “cümleler toplulukuyun”) yalınsıg cümlelere bölmek:
«Sınıfıŋ en çalışgan erkek ögrenciler Ali, Veli, Kemal ér. Sınıfıŋ en
çalışgan kız ögrenciler Ayşe, Fatma, Zeynep ér. Mun
kız-erkek ögrenciler, dün sınıfta sessizce kitab okudu.»
[anlamak daha kolay, okumak daha zevkli]
Yöndem-2: Cümleyin bölümlere ayırmak için, bazı edatların monca kullanmak:
«Okudu
ne kitab
kim Ali,
Veli, Kemal
şu sınıfıŋ
en çalışgan erkek ögrenciler ve
kim Ayşe,
Fatma, Zeynep
şu sınıfıŋ
en çalışgan kız ögrenciler
nerede sınıfta
ne zaman
dün
nasıl
sessizce.»
Bazı tıllar, muna benzer yöndemler de kullanır. Kib İngilizce’de “who”, “that” kullanımlarıya bakıŋ. Ve Arabca’da “ما ma^”, “الذي ellezi^” kullanımlarıya bakıŋ.
Mun yöndem, çok tılda var. Mundun, mun yöndem, “tıl (lisan) özelliki” tügül; “anlatım özelliki (yöndemi, üslubu, tarzı)” olarak körülebilir.
Cümleyin “anlamlı bloklara bölmek için edatların munca kullanmış” neŋ tılda, neŋ cümle tüşünelim. Mun cümle,
Mun tılın bilenler, ol cümleyin tek okuyuşta anlar belki. [“ne, kim, şu, nerede, ne zaman, nasıl” kibi kelimeler kullanılarak, anlamlı kısa bölümlere ayırıldı tiyin]
«Fakat tek okuyuşta anlayamaz
[kim] çoku okuyucu
[bular] anlatımda anlatılanın
önceden ögrenmemiş [ne zaman] bu
bölümler “7 birim”den büyük olur ése
[nerede] hängi tılda olur ése
olsun.»
Ol 20-25 kelimeli cümleyin Türkçe’ye, 20-25 kelimeli cümle olarak çevirmek isteyelim. Munca yapmak isteyilir ése; Türkçe cümlede de ol yöndemin uygulamak kerek ér. Yoksa, ol cümle, Türkçe’de; 2/3/4 kez okumadan anlaşılmaz olur. Ya da tek kez okuyulup keçilir ve eksik/yanlış anlaşılmış olur.
«Fakat anlatımda anlatılanın önceden ögrenmemiş çoku okuyucu, bu bölümler
“7 birim”den büyük olur ése, hängi tılda olur ése olsun, tek okuyuşta
anlayamaz.»
Ya da ol 20-25 kelimeli cümleyin yalınsıg cümleli anlatım olarak, Türkçe’de anlatmak kerek ér. Yani ol 20-25 kelimeli cümleyin (cümleleler toplulukuyun) Türkçe’ye, birkaç cümle olarak çevirmek kerek. İsteyilir ése; mun cümleleriŋ sonlara, “nokta” da koyulabilir, “noktalı virgül” de “virgül” de. Tabi en sonda “nokta” olmalı.
«Fakat
bazen
bu bölümler, “7 birim”den büyük olur.
Böyle
olur ése, çoku okuyucu, anlatımda anlatılanın tek okuyuşta, anlayamaz.
Çünkü anlatılanın, önceden ögrenmemiş ér. Anlatım hängi tılda olur ése olsun,
böyle ér.
»
«Fakat bazen bu bölümler, “7 birim”den büyük olur, böyle olur ése, çoku okuyucu, anlatımda anlatılanın, tek okuyuşta, anlayamaz; çünkü anlatılanın, önceden ögrenmemiş ér, anlatım hängi tılda olur ése olsun, böyle ér. »
«Fakat bazen bu bölümler, “7 birim”den büyük olur, böyle olur ése, çoku okuyucu, anlatımda anlatılanın, tek okuyuşta, anlayamaz; çünkü anlatılanın, önceden ögrenmemiş ér, anlatım hängi tılda olur ése olsun, böyle ér. »
Anlatım, çeşitli tıllarda, çeşitli şekillerde yapılmış olabilir. “Yazı”yıŋ anlaşılırlık, “yazıyıŋ yazar”a baglı ér; kullandı än tıla äniŋ hakimiyet, anlattı än konuya äniŋ hakimiyet, äniŋ özgür tüşünebilmeg tüzeyi, äniŋ anlayılmak isteyip istememeg, okuyucuya äniŋ saygı kibi.
Mun konuda; normal okuyucularıŋ zekâ seviyeleri, en az sorumlu olan şey ér. Anlaşılır şekilde anlatmagın beceremeyip, okuyuculara ve tinleyicilere aptal timek, yanlış olur.
Yeni yazılıp basılmış neŋ “Türkçe Tıl bilgisi” kitabı tüşünelim. Munun neŋ Türkçe ögretmeni, bir haftada okuyup anlayır olabilir. Ama neŋ fizik ögretmeni, aynı işin belki iki haftadan çok sürede bitirebilir. Bu iki ögretmeniŋ aradakı bu fark da, zekâ ile ilgili tügül ér; “Türkçe Tıl bilgisi” konusudakı bilgi birikimi ile ilgili ér.
Her kısa cümleli anlatım, kolayca anlayılır tiye olgu da yok. Kereken biçimde yazılmamış tüzgünlüksüz kısa cümleli anlatımlar da; zor anlayılır olabilir veya anlamsız olabilir.
Bazı agır konular anlatan metinler, yalınsıg cümleli yazılsa bile; tek okuyuşta anlayılamayabilir. Mun turum normal ér. Ama hem konu agır, hem karmaşık-uzun cümleli anlatımlı ése...
Gerçekte, “Yöndem-2” tarzı anlatım, Türkçe’ye çok yabancı tügül. Kib, Türkçe’de, bazen mona benzer anlatımlara rastlayılır (anlatan kişi, kendi sorup kendi yanıtlayır):
«Okudu. Ne okudu? Kitab okudu.
Kim okudu? Ali, Veli, Kemal;
bular sınıfıŋ en çalışgan erkek
ögrenciler. Ve kim okudu? Ayşe,
Fatma, Zeynep; bular sınıfıŋ en
çalışgan kız ögrenciler.
Peki nerede? Sınıfta.
İyi de ne zaman? Dün.
Tamam ama nasıl? Sessizce tabi
ki.»
Mun anlatımıŋ (soru cümlesi olmayan) tek cümle haliye kelmiş şekil, monca olur:
«Okudu ne kitab
kim Ali, Veli, Kemal
bular sınıfıŋ en çalışgan erkek
ögrenciler ve kim Ayşe, Fatma,
Zeynep bular sınıfıŋ en çalışgan
kız ögrenciler nerede sınıfta
ne zaman dün
nasıl sessizce.»
Fakat yalınsıg cümleli anlatım, kolay anlayılır anlatım için, Türkçe’de yeterli olur; hatta daha iyi olur. Her tılıŋ, kendiye özel anlatım biçimleri olur.
Yazılı-sözlü anlatımlarıŋ kolay anlaşılırlık, neden önemli?
- Kitab, tergi, gazete okuyanlar; zevk alarak okur; daha çok yazı okur lär.
- Kitab, tergi, gazete satışları artar. Okuyur än kitabın, kısa sürede bitiren okuyucu, yeni kitablar satın alır.
- “Kitablardan, işe yarar neŋ neme ögrenilemez” körüşü yıkılır.
- Amir-memur iletişimi, daha saglıklı olur.
- Ögrenci, daha çok bilgiyin, daha az zamanda ögrenir. [“anlamaz ezberler” tügül “anlar ögrenir”]
- Ögrenci, bilgiyin kitablardan kolay ögrenir, muncalanın ögretmeniŋ yük azalır.
- Toplumuŋ bilgi-kültür seviyesi yükselir.
Siz de tüşünüŋ...
Yazılı-sözlü anlatımlarıŋ kolay anlaşılırlıkıŋ zararlar neler?
- Yalan/yanlış bilgileriŋ/fikirleriŋ yayılmag hızı artar.
Siz de tüşünüŋ...
Türkçe-21 Sitesi
