TÜRKÇE-21 BİÇİMİ: k ka ke

Göktürk alfabesi, Göktürk tamgaları, Göktürk Türkçesi, Göktürk yazısı, sağdan sola yazı, soldan sağa yazı

TÜRKÇE214 [05] KÖKTÜRK TÜRKÇESİ SESLER VE TAMGALAR

KÖKTÜRK TÜRKÇESİ’DE SESLER VE TAMGALAR

KÖKTÜRK TÜRKÇESİ’DE SESLER
“K”, “KE”, “KA” SESLERİ
“K”, “ÜK” SESLERİ
SAGDAN SOLA MI, SOLDAN SAGA MI?
EK BİLGİLER

KÖKTÜRK TÜRKÇESİ’DE SESLER

a b c ç d e g ı i k l m n o ö p r s ş t u ü y z ä ŋ

• “ş” sesiyiŋ yumuşak biçim olan “j” sesi, “togal olarak” var édi, tiyilebilir kibi körünyür:

Teorik olarak; “é” ve “açık b” de sayılır ése; toplam 29 adet ses kullanılmış olur. Fakat Köktürk Türkçesi’de “é” ve “açık b” sesleri de kullanıldı édi mi? Mun soruya net yanıt vermek, olabilir körünmeyir.

# Türkçe-21 Biçimi’ye köre “açık b”:
800’lü yıllar Uygur Türkçesi metinleriyin, Latin harfleri ilen yazar kän; “w” simgesi ilen közderilmiş ses.

Aşagıdakı tabloda, kib:

B(a)	:	“a, ı, u, o” sesleri ile kullanılan “B” ér. “Kalın B” de tiyilir; yani “kalın ünlüler ile kullanılan B”.
B(e)	:	“e, i, ü, ö, ä, é” sesleri ile kullanılan “B” ér. “İnce B” de tiyilir; yani “ince ünlüler ile kullanılan B”.
m	:	Tüm ünlü sesler ile kullanılan “m” ér.

• Türkçe’deki seslerden söz etilir kän, kib “L(a)”ya “kalın L”; “L(e)”ye “ince L” de tiyilir.
Bu “kalın L” sözü, mon anlama kelir; “La, Lı, Lu, Lo” hecelerideki “L” sesleri.
Bu “ince L” sözü, mon anlama kelir; “Le, Li, Lü, Lö, Lä, Lé” hecelerideki “L” sesleri.

• “Türkçe’deki ince L”den söz etilir kän, kib “Lâ” notasıdakı “L” sesi kastetilmez. “Lâ” notasıdakı “L”ye; Türkçe-21’de “sivri L” tiyilir. “Sivri L”, Türkçe kökenli sözcüklerde yok ér; sadece bazı yabancı kökenli sözcüklerde var ér. “Sivri L”, Ĺ işareti ilen de közderilebilir; “kalb (sahte)”, “kaĺb (yürek)” kibi.

KÖKTÜRK YAZISI - TAMGALAR

KÖKTÜRK YAZISI - YORUMLAR

KÖKTÜRK YAZISI - BİRKAÇ KELİME

• Köktürk Yazıtları’da; “a/ä” sesleri, tek simge ilen közderilmiş. “ı/i” sesleri de tek simge ilen közderilmiş.

Benzer biçimde olsa édi, monca olmalı édi; aynı simge ilen “o/ö” sesleriyin közdermek, aynı simge ilen “u/ü” sesleriyin közdermek. Fakat munca olmamış. (yukarıdakı tabloya bak: KÖKTÜRK YAZISI - TAMGALAR)

Mun turum, şimdi bazı belirsizliklere neden olur. Kib; kimi tıl bilimciler, Yazıtlar’dakı ol kelimeyin “bodun” okuyur; kimi tıl bilimciler “budun”.

“K”, “KE”, “KA” SESLERİ

Türkçe’de mun sesler, tamakta oluşur; tamak ortası ile tişler arası bölümde oluşur. Türkçe’deki “k” sesleri [ve “g” sesleri], gırtlak sesleriden émez. Türkçe kökenli kelimelerde, “ka” da “ke” de uzatılmaz. “ke” sesi, “ka” sesiye köre, tişlere biraz daha yakın bölümde oluşur.

Türkçe’de “kalın ka”, “ince ka” kibi iki tür “ka” yok; benzer şekilde, Türkçe’de “kalın ke”, “ince ke” kibi iki tür “ke” yok.

Köktürk Türkçesi’de; tek olarak “ka” okuyulan tamga (harf) var. Yanya, tek olarak “ke” okuyulan tamga var. Tek olarak “ka” okuyulan tamga, seslendirmeg tamgaları alır ve “ka, kı, ku, ko” olarak da okuyulur hale kelir. Tek olarak “ke” okuyulan tamga da seslendirmeg tamgaları alır ve “ke, ki, kü, kö” olarak da okuyulur hale kelir.

Anlatımda, Türkçe’de “kalın k”den ve “ince k”den söz etilyir olabilir. Mun turumda; “ka, kı, ku, ko” ve “ke, ki, kü, kö” ses grupları kastetilyir ése, anlatım togru olur. Fakat Türkçe’de “kalın ka” ve “ince ka” tiyişleri anlamsız ér; Türkçe’de “ka”, “ka” ér, ince de kalın da olmaz. Yanya Türkçe’de “ke” de “ke” ér, ince de kalın da olmaz. Benzer şeyler, Türkçe’deki “t, ta, te” sesleri için de söyleyilebilir.

Türkçe’deki yabancı kökenli sözcükleriŋ turum, biraz karışık ér; “lâkin, kâhin, lâzım, alâka” kibi kelimelerin; “lakin, kahin, lazım, alaka” kibi okumak, pek uygun olmaz. Mun örneklerdeki “lâ, kâ” sesleri; gerçekte Türkçe’yiŋ öz kelime yapısıda, anlamlıg sesler tügül. Mun sesler, Türk Tılları’ya yabancı tıllardan kelmiş bazı sözcükler için kerek ér.

Bazı kişiler de “kalın k” ve “ince k” tir kän; Arabca’dakı “ق gaf” ve “ك kef” sesleriyin kastetyir olabilir. Arabca’dakı “kef” sesi, Türkçe’deki “k” sesiye, tam olmasa da, benzer. Fakat “gaf”; gerçekte gırtlaka yakın bölgede oluşan “g” benzeri ses ér; yani Türkçe’deki “k, g” sesleri ile, oluşum açısıdan benzerlik yok.

Şimdi kullanyır méz biziŋ alfabede, ‘Türkçe’yin togru yazmak ve okumak için kerekli tüm simgeler var. Mun simgeler, ihtiyaça köre, bazı işaretçikler alarak, yeni anlam kazanabilir: Türkçe kökenliler için “ä, é, ŋ”, yabancı kökenliler için “â, ê, î, û, ô; Ĺ” kibi.

“K”, “ÜK” SESLERİ

Köktürk Alfabesi’de, “k” sesi içeren birkaç tamga (şekil, simge, harf) var édi:

(1) İnce ünlü sesler ile kullanılan “k” (biçim olarak “sola bakan F”ye benzeyen).

(2) Kalın ünlü sesler ile kullanılan “k” (biçim olarak “sola bakan h”ye benzeyen).

3) “ok, uk, ko, ku” sesleriyin közdermiş tamga (“ok”a benzeyen).

4) “ök, ük, kö, kü” sesleriyin közdermiş tamga. Bazen de “k” sesiyin közdermek için kullanılmış (bazen “başlıklı h”ye benzeyen; bazen “B” biçimiye benzeyen). Mun tamga, kib;

“ötükän” sözcüküde “ük” sesleriyin közdermiş,
“öküş” sözcüküde “ök” sesleriyin közdermiş,

“kök” sözcüküde “k” sesiyin közdermiş,
“kün” sözcüküde “k” sesiyin közdermiş,
“küç”, “kül” sözcükleride “k” sesiyin közdermiş,

“Türk” sözcüküde;
· kimi yazarlara köre “k” sesiyin közdermiş;
· kimi yazarlara köre “ük” sesiyin közdermiş. Munlara köre “Türk” sözcüküyün “Türük” okumak kerek émiş.

“Kül Tigin Yazıtı”da, “Türk” sözcükü, (4)’deki işaret ilen yazılmış (“başlıklı h”ye benzeyen ilen). (Bak. Hüseyin Namık ORKUN, Eski Türk Yazıtları, sayfa 23, I C 1, TDK Yayınları, 1994)

“Tonyukuk Yazıtı’da”; Satır-1’de, Satır-3’te iki kez ve Satır-9’da; “Türk” sözcükü, (1)’deki işaret ilen yazılmış (“sola bakan F”ye benzeyen ilen). (Bak. Hüseyin Namık ORKUN, Eski Türk Yazıtları, sayfa 101, 103; TDK Yayınları, 1994). Bu harf ilen yazılınca, kesin olarak “Türk” okuyulur. Fakat Satır-62’de (sayfa 121), “Türk” sözcükü, (4)’deki işaret ilen yazılmış (“B”ye benzeyen ilen).

• “Türk kelimesiyin yanlış okuyan olmaz” tiye tüşünmüş olmaktan olabilir; “Türk” kelimesiyin yazar kän pek titiz tavranılmamış; “k” sesi içeren tamgalardan biri kullanılıp keçilmiş, kibi körünyür.

Ayrıca “sola bakan F’ye benzeyen” harf kullanarak, “Türk” anlamda yazılmış, her hängi bir “Türük” kelimesiye rastlamadı méz. Var mı? Siz de araştırıŋ.

• “Türk” sözcükü, “tür” sözcüküden türemiş sayılsa bile; “Tür-k” olarak türeyebilir. “Sünebilen ünsüz + sünemeyen ünsüz” kullanımı, Türkçe’de var olmayan bir şey émez; “adınç, sark—, ant, ark, erk, alt, ...” kibi. Ayrıca “L+T”, “N+Ç”, “N+T” sesleriyin tek işaret ilen közdermek bile söz konusu olmuş. Yanya kib “sar—k—” ile “sar—(ı)k”, farklı kelimeler ér. Kib “kır—k—” ile “kır—(ı)k” kelimeleri de farklı kelimeler ér.

• «Köktürk Yazıtları’dakı “Türk” okuyulan sözcüklerin “Türük” okumak kerekir» savı, tayanaksız sav ér.

• “Köktürk Yazıtları”dakı kelimeler, başka alfabeler ilen yazılmış başka eski Türkçe metinlerde de keçer.

# Ol sözcük, “Türk” okuyulsa ne olcak, “Türük” okuyulsa ne olcak? “Türük” okuyulur ése; sadece yazıştakı kusur (veya özensizlik), söyleyişte yineleyilmiş olur. Başka da bir şey olmaz.

(5) “ık, kı” sesleriyin közdermiş tamga (“üçgen”e benzeyen).

Yorum: Köktürk Alfabesi’de “k(a), k(e)” sesleriyin közdermek için (1), (2)’deki işaretler, yeterli édi. (3), (4), (5)’deki işaretler, zorunlu tügül édi lär ärinç.

# Köktürk Alfabesi’de, mon 2 işaret de var;
“ince ünlü sesler ile kullanılan g”, “kalın ünlü sesler ile kullanılan g”.

SAGDAN SOLA MI, SOLDAN SAGA MI?

Kitabeler, [...] - Satırlar, ekseriya yukarıdan aşağıya doğrudur ve (Çincede olduğu gibi) sağdan başlar; tek satırlar da yan tarafta bulunur. Bu kaidenin istisnaları da az değildir; bazan satırlar, yazmalarda adet olduğu üzere, yataydır. Bir başka sefer de soldan sağa doğru yazılırlar; Yenisey ve Talas’ta hiç bir itina gösterilmeden yazılmış kitabeler, doğru bir çizgi takip etmezler, satırlar birbirine girer.

ESKİ TÜRKÇENİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, TDK Yayınları, Sayfa 5.

“Bir başka sefer de soldan sağa doğru yazılırlar” tiye belirtilmiş. O halde, Köktürk alfabesi ilen yazı, sagdan sola da soldan saga da yazılabilir édi.

# Yerde yatay turan kib 50x200 cm taş tüşünelim. Mun taşa, sagdan sola togru yazılar yazalım. Sonra da taşın tik turuma ketirelim; yazılar, yukarıdan aşagı togru olur (harfler de sola yatar).

EK BİLGİLER

GÖKTÜRK YAZISINI ÖĞRENME KILAVUZU, Sayfa 8:

Türkçe-21 Sitesi’yiŋ Not: Türkçe-21’e köre; Köktürk Yazısı’da, NG tiye bir tamga yok ér. Ol işaret, tek ses olan “nazal n”yin közderir; yani “ŋ”. Aşagıya bak: “ESKİ TÜRKÇE’NİN GRAMERİ, Sayfa 6” (sol bölümdeki son satır, sag bölümdeki ilk iki satır) ve ESKİ TÜRK YAZITLARI, sayfa 21.

ESKİ TÜRKÇE’NİN GRAMERİ, Sayfa 6: