anlaşılır anlatım, bağlaç, cümle ve anlatım, edat, söz aktarımı
NEN [ne+n]
Türkçe-21 Biçimi’de;
• “Yüklem”e sorulan “ne/kim” sorularıyıŋ yanıt, “nen”den sonra kelir.
• “nen = ne+n”. “ne”, soru kelimesi ér; fakat “nen” (veya “nän”), soru kelimesi émez. “näŋ (veya “neŋ”) de “ne+ŋ” olarak türer; fakat “neŋ (herhängi)” de soru kelimesi émez.
• Kib Türkçe’de “o” zamiri, insanlar için de hayvanlar için de cansız maddeler için de kullanılabilir. Ulayı “nen” de; insanlar için de hayvanlar için de cansız maddeler için de kullanılabilir.
“Aslan, kaplan, vaşak, jaguar, pars kibi hayvanlar; kedigiller tiye anılır.” →
“Kedigiller tiye anılır nen aslan, kaplan, vaşak, jaguar, pars kibi hayvanlar.” [“nen”den sonra “özne” kelmiş]
“Ali, Veli, Hasan, Kemal, Mustafa; başarılı ögrenciler ér.” →
“Başarılı ögrenciler ér nen Ali, Veli, Hasan, Kemal, Mustafa.” [“nen”den sonra “özne” kelmiş]
“Ali, pazardan elma, armut, domates, biber, patlıcan aldı.” →
“Ali, pazardan aldı nen elma, armut, domates, biber, patlıcan.” [“nen”den sonra “tümleç” kelmiş]
“Ali, ‘okula kityir män’ tidi.” →
“Ali, tidi nen ‘okula kityir män’”. [“nen”den sonra “aktarılan söz” kelmiş]
• Tanımlarda ve Tanıma Benzer Anlatımlarda “nen” Kullanımı:
“Serçe, insanlara yakın yerlerde yaşayan, küçük, ötücü kuş ér.” →
“Serçe ér nen insanlara yakın yerlerde yaşayan, küçük, ötücü kuş.”
“Ali; äniŋ ana ögretmen, äniŋ baba doktor ér.” →
“Ali ér nen äniŋ ana ögretmen, äniŋ baba doktor.”
# Anlatımda belirsizlik olmayır ése; munlar, monca da olabilir lär: “Serçe nen insanlara yakın yerlerde yaşayan, küçük, ötücü kuş.”, “Ali nen äniŋ ana ögretmen, äniŋ baba doktor.” (yüklem “ér” közderilmemiş)
• “nen” kelimesiyiŋ çokluk eki almag kerekmez. Kib;
“Ali, pazardan aldı nen elma, armut, domates, biber, patlıcan.” anlatımı, monca olmag kerekmez:
“Ali, pazardan aldı nenler elma, armut, domates, biber, patlıcan.”
# “nen” kelimesiyiŋ sözlük anlamı, monca verilebilir; “şu, şular, şuyun, şuların, ki, şu ki”.
NEN ULATI ; NEN TEG ; NEN TEG ULATI
Ali, tidi nen “Şimdi okula kityir män”. [“äniŋ anlam ve äniŋ şekil bu” olan söz söyledi.]
Ali, tidi nen ulatı “Şimdi okula kityir män”. [“äniŋ anlam ve äniŋ şekil bu” olan söz söyledi. Ayrıca başka şeyler de söyledi.]
Ali, tidi nen teg “Şimdi okula kityir män”. [“äniŋ anlam bu ve äniŋ şekil yaklaşık bu” olan söz söyledi. Kib, “Şimdi okula kitçek män” timiş de olabilir.]
Ali, tidi nen teg ulatı “Şimdi okula kityir män”. [“äniŋ anlam bu ve äniŋ şekil yaklaşık bu” olan söz söyledi. Kib, “Şimdi okula kitçek män” timiş de olabilir. Ayrıca başka şeyler de söyledi.]
# “nen ulatı” kullanılmış ése; “yüklem”e, “ne ve başka, kim ve başka” soruları sorulmuş olur.
# “nen teg” kullanılmış ése; “yüklem”e, “ne kibi, kim kibi” soruları sorulmuş olur.
# “nen teg ulatı” kullanılmış ése; “yüklem”e, “ne kibi ve başka, kim kibi ve başka” soruları sorulmuş olur.
# Türk Tılı’dakı“ki” baglaçı, Farsça kökenli ér, tiye bililir.
“Nen”, “ki” yeriye de kullanılabilir. Fakat “nen”, daha kapsamlı ér.
“Ali, ‘okula kityir män’ tidi.” → “Ali tidi nen okula kityir män.”
Veya “Ali tidi ki okula kityir män.” olabilir.
“Ali, pazardan elma, armut, kayısı aldı.” → “Ali, pazardan aldı nen elma, armut, kayısı.” olabilir.
Fakat “Ali, pazardan aldı ki elma, armut, kayısı.” olmaz.
# “-kı, -ki, -ku, -kü” eki, Türkçe kökenli ér; “ev-de-ki, dün-de-ki, dün-kü” vs.
# “nen” kelimesi için bak: TÜRKÇE212 [15] NE → näŋ nän
Türkçe-21 Sitesi
