genizsi n, Göktürk yazıtlarında nazal n kullanımında bir yaygın yanlış, nazal n Türkçe için gerekli mi, nazal n, sağır n
TÜRKÇE214 [06] NAZAL NNAZAL N ; Ŋ, ŋ
• Yazar, “nazal n = ŋ”yin “sagır n” olarak adlamış. Yukarıdakı cümlelerden, mon da anlayılyır; “nazal n”,
“Sağır n”nin Atılması
İstanbul Türkçesi yukarıda da gördüğümüz gibi “sağır n”lerin hepsini “n” sesine çevirmiştir. İstanbul Türkçesinde “banga, onung” gibi kullanışlar görülmez. Çünkü “sağır n” çıkarılması güç bir sestir. (...)[Sayfa 149-150]
Ağızlardaki Fazla Sesler
(...) “Sağır n” sesi “ng” karışımı bir sestir. Anadolu ağızlarında çok kullanılır: “sanga, banga, dengiz” gibi. Tabi bu misallerdeki “ng”yi iki ayrı ses gibi değil, birleşik bir ses gibi okuyacaksınız. Bu sesi de yazamıyoruz, fakat siz halk ağzından sık sık duyuyorsunuzdur. Belirli olarak genizden söylenen koyu bir “n”dir. Eskiden edebi dilimizde bu ses de vardı. [Sayfa 102]
PROF DR MUHARREM ERGİN, ÜNİVERSİTELER İÇİN TÜRK DİLİ,
BAYRAK Basım Yayım Tanıtım
O halde, Türkçe’de “benggi, Tengri, mengiz” olarak söyleyilmiş kelimeler, neŋ zamanda var olmamış ér. Munlarıŋ söyleyiş asılları; “bäŋgü, Täŋri, mäŋiz” ér. İstanbul Agızı’dakı söyleyiş biçimleri de “bengi, Tanrı, beniz” ér. Yanya, Türk Tılları’da “gelding, gitting” tiye söyleyiş olmaz; ya “keldiŋ, kittiŋ” ya “geldiŋ, gittiŋ” ya da “geldin, gittin” olmuş ér.
• “ŋ” kullanımıda, Köktürk Yazıtları’da, monca ayrıntı var:
Köktürk Türkçesi’ye köre kib “yir-i-(n)kä” yazılmak kereken sözcük, “yir-i-ŋä olarak yazılmış. Azu, bazen “nk” sesleri, “ŋ” sesi olarak “kısaltılmış”. Mun, yazmag-söylemeg kolaylıkı için yapılmış ärinç. Fazladan kullanılmış “yardımcı n”lerden kaynaklanmış kusurlu turumlardan biri ér. Kib “yir-i-(n)kä → yir-i-ŋä” tügül “yir-i-kä” olsa édi, kusur sayılmaz édi.
• Yanya, kib, “kaŋ” yazılıp “kank/kang” söyleyilmiş olamaz. Yanya “tiŋlä—” yazılıp “tinklä—/tinglä—” okumak da tuhaf olur édi. Neden mon ér; yazmag-söylemeg kolaylaşmayıp zorlaşyır. Ulayı, Türkçe’de ve Türk Tılları’da, “ŋ” yazıp “nk/ng” okumak tiye olgu, olmadı-olmaz.
“ŋ” sesi, “hecede son ses” olarak, konuşmagda sorunsuz olyur;
“kaŋ (baba), küŋ (cariye), neŋ (herhängi), tiŋle— (dinlemek), arsayıŋ, eviŋ” kibi. [tiŋ le—, ar sa yıŋ, e viŋ]
Fakat “ŋ” sesiyin, “hecede ilk ses” olarak söylemek, kimi kişilere, konuşmagda biraz zor kelebilir. Mun zorluk, acaba nasıl aşılabilir?
# Kib “beŋiŋ” kelimesi, “be ŋiŋ” olarak söyleyilince; “ŋ” sesi, “hecede ilk ses” olur.
• Kib “kaŋıŋ” kelimesi, “ka ŋıŋ” tügül “kaŋ ıŋ” kibi söyleyilebilir. Yani “kaŋ” tiyip hemen sonra, anlık turaklayış da yapmayıp “ıŋ” timek. [Tinleyen kişi, “kaŋ” ile “ıŋ” arasıda, anlık turaklayış hissetmemeli.]
• Söyleyişte aşırı zorlanış olyur ése; “ŋ”ye, “ünlü ses émiş kibi” tavranılabilir ymä:
“kaŋ-ıŋ → kaŋ-(y)ıŋ”, “toŋ—uŋ → toŋ—(y)uŋ” kibi.
# “Nazal n = ŋ”, konuşmagda normal söyleyilmeli; kereksiz vurgu yapılmamalı.
# “Nazal n = ŋ”siz neŋ Türk Tılı, eksik ér ärinç.
# “Nazal n”yin, “ñ” veya “ň” simgesi ile közderen yazarlar da var.
# Sözlüklerden bak: “nazal, genizsil, genizsi, genzel, geniz, genizsileşme, geniz ünlüsü (?), geniz ünsüzü, genzek, gen (1), gen (2), gen (3), geniş, genişlemek, genleşmek, genlik”. ☺
“Falan sesin kullanmag zor ér. O halde, ol sesin kullanmayalım” sözü, gramer açısıdan, boş söz ér.
Her tılda, bazı sesler, kolay söyleyilebilir; bazı sesler, biraz zor söyleyilebilir belki. Kib “p” sesi, “b” sesiye köre, biraz zor çıkarılır. O halde, Türkçe’den “p” sesiyin de atalım mı? Yana “k” sesi de atılsa, fena olmaz mı?
Gerçi, alışganlık kazanılmış ése; “zor ses” tiye bi şey yok ér. Yani alışganlık kazanılır ése; kerekli her ses, kolayca kullanılır.
Kib, Arabca’dakı ث ح خ ذ ض ظ ع غ ق sesleriyin söylemek, diğer seslerin söylemekten daha zor ér. Fakat “zor söyleyilen seslerin atmak” yöntemi uygulayılır ése; ortada Arabca tiye bi tıl kalmaz.
“Nazal n” konusuda, Türkler’den çoku, şikayetçi émez lär; çünkü etkin şekilde ve kolayca kullanyır lär. Yani “nazal n, zor çıkarılan bi ses ér” savı, var olan olgu ile çelişir. Belki sadece monca tiyilebilir; “nazal n, änin kullanmaga alışkın olmayanlar için, çıkarılmag zor olan bi ses ér”.
Eldeki en eski Türkçe metinlerde; “nazal n” sesi, “n” sesiden farklı bir simge ilen közderilmiş ve kullanılmış.
Türkiye alfabesi ve Azerbaycan alfabesi hariç; çagdaş Türk lehceleride de “nazal n”, yazılyır ve söyleyilyir. Özbekler’de, “nazal n” konusu, biraz karışık kibi körünyür. [bk. ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ; AHMET BURAN, ERCAN ALKAYA; AKÇAĞ Yayınları, sayfa 108]
Öte yandan, Türkiye’de ymä Azerbaycan’da ymä bu ses, halk arasıda çok yaygın olarak kullanılyır.
# Gramercilik, kusurlara veya dikkatten kaçmış şeylere, kılıf uydurmak émez.
Türkçe-21 Sitesi
