Adem ile Havva, artı sonsuz, başlangıçsız, beş duyu yanılmaları, bilgisayar programı hataları, bilim ve bilim felsefesi, bilim ve felsefe, canlı hücrenin karmaşıklığı ve düzenliliği, çıkarım hatası, çöpe atılmış teoriler, eksi sonsuz, Evrim teorisi kesin kanıtlandı mı, gözlem deney çıkarım yorum aksiyom tahmin, kötülük problemi, madde ezelî midir, matematik gerçek midir kurgu mudur, mükemmellik, poligami poliandri, yalan
[UYGULAMAG YAZISI] SORULAR-YANITLARSORULAR - YANITLAR
(Bu yazı, bilimsel-tüşünümsel içerikli ér; yorumlar ymä içerir.)
Evrim Teorisi
Felsefe
Matematik
Madde
Başlangıçsız
Kötülük Problemi
Mükemmellik
Beş Tuyu
Bilgisayar
Poligami, Poliandri
Âdem ile Havva
Yalan
Soru: Küncel olaylara neden tuyarsız séz? Kib “Evrim Teorisi”, aylarca kündemde édi, mun konuda bir tek yazı yayımlamadı séz.
(“Bu Site Ne” başlıklı biziŋ yazıda da tegindi méz; bu site yalnız Türkçe-21 Biçimi için ér; fikirler, bilimsel veriler, bilim felsefesi ulatı, burada bize konu tügül. Her küncel konuda, yazı yayımlamak turumuda tügül méz. Ancak söz açıldı kän kısaca teginilebilir.)
Yanıt: “Bilim” ile “bilim felsefesi veya bilimsel felsefe”, farklı şeyler ér. “Bilim felsefesi veya bilimsel felsefe ürünleri”yin; “bilim” tiye iddia etmekten kaçınmak kerek ärinç. Mun konuda, bilimler tarihiye bakılabilir; zaman ilerledikçe, bilimler keliştikçe, çöpe atılmış (veya arşive kalkırılmış) bir sürü “bilimsel” teoriler var.
Biyoloji bilimi de ateizm veya teizm veya deizm propagandalarıya malzeme üretmege çalışan bilim talı émez. Bilimler, kendileriŋ öz yollarda ilerler lär. Ateist bilim veya teist bilim veya deist bilim tiye bir şey yok ér.
Bilim, mon ér; beş tuyu ilen algılayabilen şeyler üzeride yapılan inceleyilerden çıkan sonuçlar. Algı için ayrıca mikroskop, teleskop, ampermetre ulatı cihazlardan da yararlanılabilir. Ama milyonlarca yıl önceye ilit “tahminler” ya da “çıkarımlar”, bilim olmaz; “bilim felsefesi” olur. Togruluk açısıdan, tüm insanlarcag körüş birlikiye varılmış bir felsefi sistem de şimdiye kadar var olamamış.
Bazı bilim insanlarıya köre; “Evrim Teorisi, kanıtlayılmış bir teori ér”. Bazı bilim insanlarıya köre; “Evrim Teorisi, kanıtlayılamamış bir teori ér”. Mun turumda, Evrim Teorisi’ye tayanarak, bazı önemli konularda sonuçlara varmaga çalışmak, boş çaba ér. Kesinlik taşımayan bilgi, “bilimsel bilgi” olmaz. Kesinlik taşıyan bilgi üzeride, bilim insanları arasıda, ayrılık olmaz. Kib “su, hidrojenden ve oksijenden oluşur” bilgisi kibi.
Belgesel filmlerde, bilimsel yayınlarda, ders kitablarıda; kib monca sözler körülebilyir; “Leylek gagası, äniŋ amaça uygun şekilde yaratılmış” ve/veya “Leylek gagası, äniŋ amaça uygun şekilde evrimleşmiş” kibi. Munca sözler yeriye, kib mon söz, daha “bilimsel” turabilir; “Leylek gagası, tam da äniŋ amaça uygun şekilde ér”.
“Evrim Teorisi”, birçok “bilim felsefesi”den biri ér; “İzafiyet Teorisi”, “Big Bang Teorisi” ulatı kibi ér; “bilim” tügül ér än. Ulayı “bilim”in baglamaz. [Kenel olarak, tabiat kanunları tegişmez. Felsefî körüşler tegişir azu farklı farklı olur lär.] Yanya, Evrim Teorisi’yin kesin gerçek kabul etmek, bilimsel ilerleyişe ket vurabilir ärinç. Çünkü Evrim Teorisi’yin kesin gerçek kabul eten zihin, mun teoriyiŋ sınırlarıŋ içe hapsolur.
“Evrim Teori(ler)i”, “Yaratılış Körüş(ler)i”, munlara yönelik eleştiriler-savunmaglar; okullarda ögretilebilir. Ancak Biyoloji ders kitablarıyıŋ her sayfada, herhängi biriyin, tekrar etip turmak kerekmez. Kib karaciğeriŋ yapıyın ve işlevlerin anlatır kän; Evrim Teorisi’ye veya Yaratılış Körüşü’ye neden ihtiyaç tuyulsun? Otomobil tamiriyin ögretmek için, “ilk otomobilin, falan kişi falan yerde yaptı” tiyip turmak, şart mı?
Herhängi bir “teori”de veya “kuram”da, şu tip bilgiler bulunur: “Közlem”lerden ve “teney”lerden etinilmiş bilgiler. Mun bilgilerden mantıksıl olarak çıkarılmış “çıkarımsıl bilgiler”. Aksiyomlar. “Bilimsel” tahminler.
Tuyu organları, bazen yanılır; kib suya taldırılmış bir çubukun kırık körmek gibi.
Mantık da bazen yanılır. Kib, äniŋ yanlışlık açık olan mon çıkarıma bakalım; “Kuş, uçar. Uçak da uçar. O halde uçak, kuş ér.” Bu basit çıkarımdakı yanlışlık, hemen körülebilyir. Ama karmaşık çıkarımlarda yanlışlık olur ése, kolayca körülemeyebilir.
Mun turumda, “herhängi bir teori, yüzde yüz kesinlik taşımaz” timek mümkün mü?
# Evrim Teorisi’yin özetleyen meşhur bir resim var. Resimde; en solda, bir maymun var; en sagda, bir insan var. İkisiyiŋ arada da yarı maymun yarı insan biçimli şekiller var. Mun resimin kim yapmış, ne için yapmış? ☺
# “İnsan, maymundan türemedi. İnsan ile maymun, ortak atadan türedi. Mun ortak ata, insan ymä maymun ymä tügül” timege başlamış kimi kişilere bakılır ése; Evrim Teorisi de evrim keçiryir ärinç. ☺
# İnsan ile maymun, ortak atadan türedi ése; mun ortak ataya ait, fosiller var mı? Nasıl bir canlı édi? Maymun ile insan arası bir şey édi mi? Maymundan da ilkel édi mi? “Ol canlı, ortak ata édi” sonuçuya nasıl varıldı?
# Gerçekte, bir tek evrim teorisi yok; çeşitli körüş farkları olan evrim teorileri var. Darwin, “Türlerin Kökeni” kitabıyıŋ başlangıç bölümüde, mun teorilerin (körüşlerin) de özet olarak vermiş.
# Yanlış anlamadı män ése; evrim teorileri, kenelde “türler nasıl ortaya çıktı?” sorusuya yanıt arayır lär. Kib, “kedigiller (kedi, aslan, kaplan, leopar, çita, vaşak), bir tek ortak atadan türemiş olmalı” benzeri körüşler ortaya koyyur lär. Fakat “kedigilleriŋ ortak ilk ata, nasıl ortaya çıktı?” kibi sorulara yanıt aramayır lär (veya yanıt veremeyir lär), kibi körünyür. Kib, “Türlerin Kökeni” kitabıyıŋ başlangıçtakı “tavuk” örneki.
# “Tanrı, insanların (ve tüm canlıların), evrim yöndemi ilen yaratmış ymä olabilir” tiye körüş ymä var. İnçip “Tanrı yok” ınançıya ınanan kişi, “evrim teori(ler)i”ye zorunlu olarak kerek tuyar. “İnsan nasıl var oldu” sorusuya, başka türlü yanıt bulamaz kük.
# Kimi kişilere köre; Evrim Teorisi, “Tanrı (Yaratıcı) yok” iddiasıyın kanıtlamaga çalışan bir teori émez. Fakat kimi kişiler, Evrim Teorisi’yin, “Tanrı (Yaratıcı) yok” iddiasıya tayanak yapmaga çalışmış.
# Kurbaga; önce uzun kuyruklu, bacaksız olur. Sonra kuyruksuz, tört bacaklı olur. Kelebek; önce çok ayaklı, kanatsız tırtıl olur. Sonra kanatlı kelebek olup uçar. Yüz yıl önceki otomobiller nasıl édi, şimdi nasıl lär? ☺
# Bir canlı hücre, bir kimya fabrikasıdan da bir bilgisayardan da çok daha karmaşık ve tüzenli ér. Kib bir kimya fabrikası veya bir bilgisayar, rastlantısal olarak ortaya çıkabilir ése; bir canlı hücre de rastlantısal olarak ortaya çıkabilir belki. (“İlk canlı hücre, rastlantısal olarak ortaya çıktı. Tüm canlılar, mun ilk canlı hücreden türedi” körüşüye itiraz ér.)
# Bilim ve teknik, çok ilerledi. Rastlantısal olarak ortaya çıkabilen bir şey, laboratuarlarda da yapılabilmeli émez mi? Cansız maddeler (karbon, hidrojen, oksijen, vs) kullanarak, canlı bir hücre yapılabilmeli émez mi?
# Her canlı, bir mühendislik harikası kibi ér. Bilinçsiz mühendislik olmaz. Çevre şartları ve rastlantısallık, bilinçsiz ér. Çevre şartları ve rastlantısallık, mühendisçe işler yapamaz.
# “Evrim” iddiaları togru olsa bile; “çok bilge bir mühendis” müdahalesi olmaksızın, evrim bile olamaz ärinç. Tesadüfler ve çevre koşulları, 8 bacaklı basit bir mikroişlemci bile yapamamış ve yapamayır. 8 bacaklı bir böcek yapmak kim, tesadüfler ve çevre koşulları kim?
# “Kalıtım”, “gen”ler ilen gerçekleşir. Evrim Teorisi, arka planda, aksiyom olarak, monun kabul etmiş ärinç; “çevre şartları, gen’lerin olumlu yönde etkileyebilir.” Fakat (yanlış bilmeyir män ése) genetik bilimiye köre; “çevre şartları, genlerin, sadece olumsuz yönde etkileyebilyir.”
# Bir an için, gen, çevre koşullarıcag olumlu yönde tegiştirilebilir tiye varsayalım. Ortada, tegiştirilebilcek bir gen olmalı ulayı çevre koşulları, var turumdakı bir gen’in tegiştirmeli. Gen’ler, karmaşık ve tüzenli yapılar ér. Rastlantısal olaylar ve çevre şartları, ortaya bir gen koyabilir mi? İlk gen, nasıl ortaya çıktı?
# Evrim Teorisi, “kesin bilimsel gerçek” émez; bir “ınanç” ér ärinç. “Evrim Teorisi’yin kanıtlayır” tiye öne sürülen şeyler de (Evrim Teorisi’yin kanıtlamag açısıdan) “iddia” olmaktan öteye keçemeyir, kibi körünyür.
# Her ne ése; mun konuda, sözün fazla uzattı män belki. Kim neye ınanmak ister ése; änä ınanır. Tüşünce, ınanç, fikir özgürlükleri; insan haklarıdan ér, önemli ér lär.
# Evrim Teorisi (veya evrim teorileri) konusuda, çok ayrıntılı çalışmaglar yapmadı män. Kenel kültürel anlamda, hafızamda bulunan kimi nemelerin, burada yazdı män.
# Neŋ diyniŋ azu neŋ mezhebiŋ avukatlıkın yapyır émez män.
Soru: Felsefe, boş iş mi?
Yanıt: Felsefe, äniŋ yarar äniŋ zarardan çok olan iş [veya faaliyet] ér.
Bilim, varlıkların ve olayların inceler. [Çıplak köz ilen, mikroskop ilen, teleskop ilen] bakar, tinler, koklar, tatır, tokunur. Tartar, hacim tesbit eter. Ampermetre ve voltmetre ilen ölçer. Teneyler yapar. Kib, “ol asit; temirin nasıl etkiler, bakırın nasıl etkiler, plastikin nasıl etkiler?” kibi. Maddelerin ayrıştırır. Kib “şeker, hängi elementlerden oluşur?” sorusuya yanıt arar. “Hängi elementler bileşik oluşturur, hängi elementler bileşik oluşturmaz?” kibi sorulara yanıt arar. Ulatı. Kısaca söylemek kerekir ése; bilim, “közlem”e ve “teney”e tayanır. Äniŋ üzerde közlem ve/veya teney yapılamayan varlık veya olay, bilim için konu olmaz.
Äniŋ üzerde közlem ve/veya teney yapılamayan neŋ varlıkın veya neŋ olayın da anlamak-bilmek çabası, “felsefe”ye ait ér. Yanya felsefe, çeşitli tahminler yapmaka da mecbur kalır. Kimi tahminler, togru olabilir; kimi tahminler, yanlış olabilir; togal olarak. Bu yüzden, hatasız felsefî sistem kurulamaz.
“O halde, felsefe, kereksiz bir faaliyet ér” tiyilebilir mi? Tiyilemez. Çünkü kib, otomobiller, çeşitli yararlar saglar lär. Fakat “otomobil kazalarıda, her yıl binlerce insan ölyür. O halde, otomobiller, kereksiz hatta zararlı ér” de tiyilemez.
Felsefe de “bilmek, anlamak” açısıdan, büyük yararlar saglayabilir. Fakat kimi yanılgılara da neden olabilir. Mun turum, felsefeyin kereksiz veya zararlı yapmaz. Otomobil de uygun şekilde kullanılır ése, yararlı olur; uygun şekilde kullanılmaz ése, zararlı olur. Otomobil ilen Everest tepesiye tırmanmak da mümkün olmaz. Felsefe de her derde deva olmaz.
Bilimler, kerekli ér. Felsefe de kerekli ér. Felsefe, bilinçli kişiye, zarardan çok yarar verir ärinç.
# Bütün fırınlanmış tavuk bile, kerekli biçimde yiyilmez ése, ümüke turabilir. ☺
Felsefe ile bilim, biri biriyin etkiler lär. Felsefeceg ortaya atılan tahminler veya hipotezler, bilimler için türtücü olabilir. Bilimsel araştırmagların teşvik etebilir lär. Felsefe de bilimlerden de yararlanır. Felsefedeki kimi yanılgılar, kelişen bilimsel verilere tayanarak terk etilir.
Bilimler ortada yok kän felsefe(ler) var édi. “Bilimler, felsefe(ler)den togdu lär” körüşüye itiraz etilmez ärinç.
# Evrim Teorisi (veya evrim teorileri), bilimsel verilerden de yararlanmış felsefî çalışmag(lar) ér ärinç. “Felsefe-bilim” etkileşimi açısıdan; kib, mon yorumun yapmak, pek de yanlış olmaz ärinç; “Evrim Teorisi, «kalıtım, gen, kromozom, DNA» konularıdakı bilimsel araştırmagların, hızlandırdı édi ärinç.”
“Felsefe yapmak”, temelde “varlıklar ve olaylar üzeride tüşünmek” ér. Felsefe, “akıl, mantık, bilgi”yin, ana araçlar olarak kullanır. “Bilgi” üzeride, akıl ve mantıka tayanarak, analizler ve sentezler yapar. “Bilgi” boşluklarıyın, tahminler (hipotezler) ilen kapatır. Yeni sonuçlara varmaka da çalışır.
# “Hipotez (tahmin, varsayım, faraziye)”, kesin olarak kanıtlayılır ése; “bilgi” kabul etilebilir.
# “Hırsızıŋ yüzün, neŋ kişi körmemiş. Fakat kaçyır än kän uzaktan körmüş lär. Kahverenki mont kiymiş émiş. Cemal de kahverenki mon kiyyir. O halde ol hırsız, Cemal ér.” benzeri “sözde bilimsel” hipotezlere veya kanıtlamaglara karşı da dikkatli olmakta yarar var ärinç.
Felsefe tarihi, eski filozoflarıŋ körüşlerin, bize aktarır. Olarıŋ körüşler üzeride, çeşitli analizler, sentezler, kıyaslamaglar da yapar. Vakit bulabilenler için, felsefe tarihi ile de ilgilenmek de önerilebilir. “Felsefe yapmak”ın kavramak açısıdan da yararlı olur.
# İstanbul Agızı’da yazılmış kimi kitabların, normal okuyup anlamak için, kerekir nen 14 birimli kısa süreli bellek kapasitesi. Fakat “insan” tiyilen canlıda, munca bir kapasite yok. Ulayı, kimi kitablardakı kimi
“Bir tek felsefe” yok ér. Yani tüm filozoflar, her konuda fikir birliki içide olmuş tügül lär. Filozoflar arasıda, biri biriyin tutmaz fikirlere rastlamak mümkün ér. Çünkü felsefe yapan kişi, bilimsel kanıtlar bulunmayan kimi konularda, tahminler yapmaka [ve mun tahminlere tayanmaka] mecbur kalır. Munca yapmasa, belli bir yerde tıkanıp kalır ve ilerleyemez. Neŋ konudakı kimi tahminler de kişilere köre, farklı olur lär, togal olarak.
Felsefe (ve felsefe tarihi) ile ugraşan kişi, biri biriyin tutmayan bir sürü körüşler de ögrenir. Mun körüşler üzeride tüşünür; togru körüşün belirlemege çalışır. Belirleyemez ése, “mun konu, bence şimdi belirsiz ér” tiyip keçer. Belirsiz konularda, kesin yargıdan kaçınır. Ulayı, konulara tek yönlü bakmaktan ymä uzaklaşır.
# Temir’den korkyur sän ése; trene binme. ☺ Akıl-mantık’tan korkyur sän ése; felsefeden kaç. ☺
Soru: “Matematik”, gerçek mi, yoksa kabuller toplamı mı?
Yanıt: Matematik gerçek ér. Kib “2 + 3 = 5” gerçekiyin ele alalım:
|
Şimdi 2 adet çizgi çizelim, sayalım |
: |
| | 1 2 |
|
Şimdi 3 adet çizgi çizelim, sayalım |
: |
| | | 1 2 3 |
|
Şimdi
ymä bu
çizgilerin yan yana koyup sayalım |
: |
| | | | | 1 2 3 4 5 |
Saymak işlemiyin “bir, iki, üç, …” biçimde yapmak azu “one, two, three, …” biçimde yapmak, sonuçun tegiştirmez. Rakamların hängi semboller ilen közderdi séz, mun ymä gerçekin tegiştirmez; “iki çizgiyiŋ yana üç çizgi koyulur ése; beş çizgi olur”.
| | çizgiyiŋ yana, | | | çizgi koyulur ése; | | | | | çizgi olur. | | + | | | = | | | | |
Ayrıca kib “integral hesab”; iki fonksiyon egrisiyiŋ aradakı alanın hesablamak için ymä kullanılabilir. İntegral hesabıŋ gerçeklik olmasa, alan; togru olarak hesablayılamaz.
Monlar ymä gerçek ér: “Çemberde Çevre/Çap = π ér”, “Üçgende iç açılar toplamı, 2 tik açı kadar ér”. [“Tik açı”, biri biriyin tik kesen iki togruyuŋ aradakı açı ér.]
# Çevre/Çap = π bilgisi, ögrencilere kenelde monca ögretilyir: Ç=2πr. Mun turumda, zavallı ögrenci tüşünür turur: “2, nereden keldi? π ne, nereden keldi? π; nege 3,1416 ér inçip 3,1517 émez?” Sonuçta ögrenci, anlayamaz ulayı ezberleyip keçmek zoruda kalır. [π = 3,14159265358979... # 3,14159... → 3,1416]
# Üçgen, aynı tüzlemdeki “3 nokta birge 3 togru”dan olur. Kib küre üzerideki “3 nokta birge 3 yay”dan olan şekil (küre yüzeyi parçası), üçgen émez. Muna kib “küresel üçgen” azu “kavis üçgen” vs tiyilebilir.
“Ölçmeg”, ayrı konu ér. Ölçüm yapabilmek için, kimi “temel (kıyas) ölçüler” kerek ér.
Kib “belli uzunlukun 1 metre” saymak kibi azu “belli uzunlukun 1 inç” saymak kibi. Yanya “belli agırlıkın 1 kilogram” saymak kibi. Yanya “normal şartlarda, suyun kaynatan sıcaklıkın 100 derece” saymak kibi. Yanya “tik açıyın 90 derece” saymak kibi. Yanya “1 künün 24 saat” saymak kibi.
İnçip kib mon, togal gerçek ér; “Dünya, Küneş’iŋ çevreyin, 365 künde tolanır” (artık süre, ihmal etildi).
Geometrik şekiller, togada var mı?
Tolunay’a bakalım; “çember, daire, küre” kavramları etinilir. Agrı Tagı’ya bakalım; “üçgen” kavramı etinilir. Çeşitli bitki yapraklarıdan; “parabol, içbükey, tışbükey” kibi kavramlar etinilir. Dünya, Küneş çevreside “elips” çizer; uzayda “spiral” çizer. Virüsler dünyası da geometrik şekiller açısıdan zengin ér. vs, vs.
# Acaba “50”ye neden “elli” tiyilmiş? Bir “el”de 5 parmak var. İnsanda iki el var; iki “el”de 10 parmak var.
# Yukarıdakı anlatımlar, “her matematikçiye ait her söz, togru ér” anlamıya kelmez.
# Herhängi bir tek konuda bile (kib biyoloji), her nemeyi bilen, herhängi bir insan var mı acaba?
# Dünya üzerideki en bilgili insanıŋ bilgiler bile, denizde damla kibi ér. Mun konuda, tek mesele mon ér;
Soru: Madde, başlangıçsız mı azuca ezelî mi?
Kiginç: Şimdileriŋ bilim, maddeyin atomlardan oluşmuş sayar; merkezde bir çekirdek, çekirdekiŋ çevrede tönen elektronlar. Kainattakı atom sayısı, sayılamacak kadar çok ér.
Şimdileriŋ teknoloji, atomun parçalayabilyir [veya patlatabilyir].
Bir atom parçalanınca; “sistem olarak” yok olmuş, enerjiye tönüşmüş olur. Yok olabilen neŋ “yapı” ése başlangıçsız olamaz. Azuca zamanda kesintiye ugrayabilen neŋ “yapı”, başlangıçsız tügül ér. “Ezelî” olabilmek için zamandan bagımsız olmak kerek ér.
Ulayı atom, ezelî azuca başlangıçsız tügül ér; sonradan var olmuş ér. “Bulunyur méz uzayda, zaman ile madde, Big-Bang ilen başladı” savı togru ése, Big-Bang teorisi ymä munun destekler.
Sebebsiz sonuç olmaz. Atomun var kılan “küç”, atomdan önce var édi olmak kerek ér. Sayısız sayıda çekirdekiŋ çevreye, sayısız sayıda elektron yerleştiren; elektronlara hız kazandıran, merkezkaç kuvvet ile merkezcil kuvvetin tengeleyen büyük “küç”.
Mun “küç”; kimilere köre “rastlantısal olaylar” ér, kimilere köre “Tanrı” ér.
“Tanrı birge Tanrı’yıŋ nitelikler” konularıda, önemli körüş farkları körülebilir; ögretileriŋ aralarda, felsefi sistemleriŋ aralarda, diynleriŋ aralarda, mezhepleriŋ aralarda vs. “Tanrı birge Tanrı’yıŋ nitelikler” konularıda, yanılgılar ymä var ärinç.
[Ögretileriŋ aralarda, felsefi sistemleriŋ aralarda, diynleriŋ aralarda, mezhepleriŋ aralarda vs körülebilir nen “Tanrı birge Tanrı’yıŋ nitelikler” konularıda, önemli körüş farkları.]
# Monlar farklı konular ér: Neŋ ögretiyiŋ togruluk azu yanlışlık; Tanrı’yıŋ (Yaratıcı’yıŋ) varlık azu yokluk.
# “Tanrı (Yaratıcı)”, tekçe diynlerde konu ér tügül; felsefede ymä konu ér. Azuca akıl sahibi her insan, şöyle azu böyle, az azu çok, “Tanrı (Yaratıcı)” konusu ile ilgilenir; teist ése ymä ateist ése ymä deist ése ymä munlardan başka ése ymä.
# Bu yazıda, “Tanrı” kelimesi, en kenel anlamda kullanıldı: “Neŋneŋ nemelerin yaratmış, yaratılmamış, başlangıçsız, bilinçli ilk sebeb. Sebebler sebebi; sebebler zinciride bilinçli ilk halka.”
Ögretix: “Küneş ve Ay, Dünya’yıŋ çevrede töner. Küneş, büyük bir meşale ér; Ay, büyük bir ayna ér. Dünya, tönmez ve tüz ér. Akşam olunca, Küneş, bir yuvaya kirer; sabaha tegi orada tinlenir. Kimi zaman, Ay’ın, karasinekler istila eter. Karasinekler çok olur ése; Ay, hilal olur. Karasinekler az olur ése; Ay, Yarımay olur. Karasinekler Ay’ın terk etince, Tolunay olur. Kökyüzüde yaşayan büyük bir ejderha hapşırınca, yagmur yagar. Öfkelenir ése, şimşek çakar. Çok öfkelenir ése, yıldırım tüşer. Mars ve Jüpiter, Dünya’yıŋ çevrede töner lär kän yarış yapar lär.”
• Ögretix, kenel olarak yanlış ér. O halde, “Mars” yok ér. ☺
• Küneş, ısı-ışık yayyır. Ay, ışık yayyır, ısı yaymayır. Munlar açıkça körülyür. Küneş, meşaleye benzetilebilir. Ay, aynaya benzetilebilir. O halde, Ögretix, togru ér. ☺
Soru: “Başlangıçsız” ne ér?
Kiginç: Zamanda ne kadar keriye kitilir ése kitilsin; hep var édi neme, başlangıçsız ér.
İnsan beyni, sınırlı ér; sınırlı çok nemeyin ymä kolayca kavrayabilir. Kib, “1/2 = 0.5” işlemiye bakalım. Bu işlem, kolayca anlayılabilir. Kib, “1 elma, 2’ye bölülür ése; 2 adet yarım elma olur.” Azu “Biziŋ Evren’iŋ yaş, 14.000.000.000 yıl ér” kibi. [sayı yaklaşık]
İnsan beyni, sınırlı ér, tidi män. Bu yüzden, sınırsız nemelerin, tam olarak kavrayamaz. Ulayı, insan beyni, “başlangıçsızlık” kavramıyın ymä tam olarak kavrayamaz.
İnçip insan beyni; “başlangıçsızlık” kavramıyın ymä “sonsuzluk” kavramıyın ymä belirsiz-yaklaşık olarak kavrar; üstelik kullanır. Kib, “sayılar”: -∞, ..., -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, ..., +∞
İnsan beyni, kimi nemelerin belirsiz-yaklaşık olarak kavrar; üstelik kullanır, tidi män.
Kib, “1/∞ = 0” işlemiyin ymä insan beyni, tam olarak kavrayamaz. [“Bir nesne, sonsuz parçaya bölülür ése; yok olur.” Bu olguyun kavramaga çalış.] İnçip insan beyni, bu işlemin, belirsiz-yaklaşık olarak kavrar. Monca kavrar: 1/2 = 0.5, 1/20 = 0.05, 1/200 = 0.005, 1/2000= 0.0005, ... Ulayı, “1/∞ = 0” olur, kibi.
Kib, “1/0 = ∞” işlemiyin ymä insan beyni, tam olarak kavrayamaz. [“Bir nesne, ‘yok sayıda parçaya’ bölülür ése; sonsuz olur.” Bu olguyun kavramaga çalış.] İnçip insan beyni, bu işlemin ymä belirsiz-yaklaşık olarak kavrar. Monca kavrar: 1/0.5 = 2, 1/0.05 = 20, 1/0.000005 = 200000, ... Ulayı “1/0 = ∞” olur, kibi.
# “Zaman tiye bir şey var mı?” sorusuya, kimi filozoflar, mona benzer yanıtlar vermiş lär;
“Küneş togar-batar; insanlar, zaman tiye algılar.” Her ne ése; şimdi mun soruyun, filozoflara bırakalım.
# Zaman, çeşitli biçimlerde ölçülebilir: Küneş’iŋ iki toguş, Dünya’yıŋ Küneş çevresiyin tolanmag, Halley kuyruklu yıldızıyıŋ Dünya yakınıdan iki keçiş, çekirdek çevreside tönen elektronuŋ bir tur atmag, ışıkıŋ 1.000.000 km yol almag, saat tiyilen cihaz, ulatı. Yani zaman, hareket ilen ölçülebilyir.
# “Bir şeye «var ér» tiyebilmek için, äniŋ ölçülebilir olmag yeterli ér. O halde; zaman, var ér.” tiyilebilir mi?
# “Hareket olmayan yerde, zaman olmaz” tiyilebilir mi? “Ölçekli cetvel yok ése, çizgi yok ér” tiyilebilir mi?
# “Zaman”, zor bir konuya benzeyir. Zaman, önemli ér. Zaman kavramı olmasa, insan zihni çöker ärinç.
İnsan beyni, kimi nemelerin, tam kavrayabilir. Kimi nemelerin, belirsiz-yaklaşık kavrayabilir. Ulayı, kimi nemelerin ymä äniŋ hiç kavrayamayır olmag mümkün ér, tiyilebilir kibi körünyür. [En azdan mantıksal olarak, böyle bir sonuça varılabilir, kibi körünyür.]
# Her zaman her şeyin bilmek-anlamak da mümkün émez ärinç.
Kib, beşyüz yıl keriye kitelim; iki kişi konuşyur varsayalım:
- Onbin adet sayıyın, birkaç saniyede toplayabilcek bir makine yapmaga çalışyır män.
- Kafayın üşütmüş sän!
- Ölmüş insandan canlı insana, kalp nakli yapmagın tüşünyür män.
- Yoldan çıkmış sän! Belki de telirmiş sän! Manyak!
Öte yandan, dikkatli olmak uygun olur; insanların akıl sahibi olmayan canlılar kibi kören azu akıl kullanmaz robotlara tönüştürmek isteyen anlayışlara karşı ymä. Ändä akıl olmayan insana ne tiyilir? Ulayı, kendiyiŋ akılın kullanmayan insan, neye benzer?
“Seniŋ akıl, böyle nemelerin kavrayamaz. Sadece beniŋ sözlerin kabul et, yap tidi män her nemeyin yap!” tiyen kimi kişileriŋ amaçlar, neler olabilir? Yanya kendiler ymä “insan” ér.
# Farklı nemeler ér; “bilmeyir” émek ile “bilemez, bilemecek” émek.
Tabi, dikkatli olmagın ymä abartmamak kerek. ¶Kib Kişi-K, ekmek fabrikasıda, işe yeni kirmiş olsun. Äniŋ usta, monca tisin: “1 çuval unun, hamur makinesiye koy. 100 gram maya ekle, 2 kova ymä su tök. Makinede 1 saat yogur. Hamur, 1 saat beklesin.” ¶Kişi-K monca tise, saçma olur; “Munların nege yapçak män, anlamayır män. Anlamadı män nemelerin, yapmaz män!” ¶Orada, ekmek yapılyır ése; maya nege koyulur; Kişi-K, şimdi bilmese ymä olur; sonra ögrenebilir. ¶Fakat kib “hamura maya koy” emri, kib “hamura zehir koy” emri ile aynı émez.
Soru: Tanrı var ése, kötülükler neden var?
Yanıt: [Burada, mun soruya, salt mantıksal açıdan yaklaşçak män. Kimi diynler ile uyumsuzluklar var olabilir.]
Mun soruyuŋ temelde, mon sav yatar; “İnsanlar, Tanrı için, çok önemli olmalı ér”. Mun sava, mantıksal tayanak yok ér.
Kib, bir bilgisayar programcısı, bir oyun programı yazyır. Programdakı kimi karakterler, savaş yapyır lär. Mun bilgisayar oyunuda, ölümler ymä var. Mun bilgisayar oyunudakı ölümler, ol bilgisayar programcısıyın, üzer mi azu üzmeli mi?
Ol bilgisayar programcısı için, ol oyun programıdakı karakterler, belli bir önem taşıyabilir. Tanrı için ymä insanlar, belli bir önem taşıyabilir. İnçip mon savın kanıtlacak neŋ mantıksal tayanak var mı?: “Ol bilgisayar programcısıcag, ol oyun karakterleriye verilen tegerden büyük ér nen Tanrı’cag insanlara verilen teger.”
Tanrı için [neŋneŋ nemelerin yaratmış olan için], neŋ konuda, neŋ zorunluluk olmaz. Ulayı, Tanrı için, “kötülüklerin önlemek” ymä zorunlu olmaz. [Tanrı, neŋ nemeye mecbur olmaz.]
Tanrı, ak sakallı sevecen bir ihtiyar kibi mi olmalı? Tanrı, kara sakallı gaddar bir ihtiyar kibi mi olmalı?
Otçul hayvanlar için, otlaklar var; besinsiz kalmaz lär [merhamet].
Etçil hayvanlar için, otçul hayvanlar var; etçil hayvanlar, otçul hayvanların parçalayıp yir lär [Munda, etçil hayvanlara merhamet var, tiyilebilir. Munda, otçul hayvanlara merhamet var, tiyilebilir mi?].
Tanrı’yın baglayan kurallar var, tiye tüşünmek, yanılgı olur, kibi körünyür. Tanrı’yın, insanlar kibi tuygulanımlar yaşar saymag ymä yanılgı olur ärinç. Tanrı (Yaratıcı), “mutlak (saltık)” ér ärinç.
İnsanlar, kendileriŋ özlere ymä başka insanlara ymä teger veryir lär ése; kötülükler yapmagın bırakmalı lär. Kötülüklerin önlemek için ymä kerekli tedbirlerin almalı lär.
Kötülükler yapmagın, insanlara Tanrı mı emretmiş?
“Kötülüklerin insanlar yapsınlar inçip Tanrı sorumlu olsun” mantıkı, sorunlu mantık ér.
# Biziŋ Evren, belli kurallara köre işler. Tepremler olur, seller olur, yıldızlar ölür, yıldızlar togar, ulatı. Toga olayları, “iyi” veya “kötü” olarak niteleyilemez. Fakat sel, seniŋ evin yıkmış ése; mun turum, sen için “kötü bir turum” olur. Evlerin uygun yerlere yapmak, tepreme tayanıklı evler yapmak kibi önlemler almak kerekir.
# Dünya üzerideki kimi yerlerde, bolluk ve israf var. Fakat kimi yerlerde, açlıktan ölen insanlar var ése; mundan gerçek sorumlu kim? İnsanlar mı Tanrı mı?
# “Bilgisayar programcısı” örneki, konuyun açıklamak amaçlı ér. Tanrı’yın, bilgisayar programcısıya benzetyir tügül män.
# Tanrı (Yaratıcı) ile “insan” arasıdakı fark, bilgisayar programcısı ile oyun karakterleri arasıdakı farktan, çok daha büyük ér ärinç.
# Fakat “Tanrı, kötülüklerin onaylar” tiyilemez ärinç. “Onaylamak” başka şey ér; “(çeşitli nedenlerden tolayı veya nedensiz olarak) tepki vermemek veya müdahale etmemek”, başka şey ér.
# Kimi insanlar, neden sakat togar? Evren kurallarıya aykırılıklardan togar lär ärinç. Kib; yakın akraba evliliki, hamilelikte yetersiz veya yanlış beslenmeg, çeşitli nedenlerden tolayı kusurlanmış sperm veya yumurtacık, genetik açıdan uyumsuz sperm veya yumurtacık, cenine radyasyon etkisi, cenine hasar veren çeşitli etkiler, hamile kadıncag alkol veya narkotik madde kullanımı, hamile kadına kelen sert bir darbe, ulatı.
# Sözlüklerden vs bak: Tanrı, mutlak, salt, saltık, kural, merhamet, merhametsizlik, din, dinsiz, teizm, deizm, ateizm, agnostisizm, akıl, mantık, sevinç, sevgi, öfke, elem, korku, zorunlu, zorunluluk, mecbur, mecburiyet, değer, sevecen, gaddar, etçil, otçul, yanılgı, sorumlu, sorumsuz, duygu, duygulanım, sorunlu, vs.
Soru: Tanrı var ése, neden neŋneŋ nemeler, mükemmel (/kusursuz) émez?
Yanıt: Neŋ cins için, “mükemmel” tek tip ér. Yani neŋ cinste, mükemmel tek tip olur. Kib, mükemmel “yıldız” tek tip olur. Şekil, hacim, kütle, içerik vs olarak, tek tip olur.
Biyolojik ve psikolojik açılardan, mükemmel insan da tek tip olur. “İnsan” tiyilen varlıklarda, tüm kusurlar atılır ése, ortada “tek tip insan” kalır. Ulayı, kalıbdan çıkmış kibi, tüm insanlar aynı olur édi. Ulayı kib, seniŋ babayın, başka biriyiŋ babadan ayıramaz olur édi sän.
Evren’deki şeylerde mükemmellik, mantık tışı ér ärinç. Fakat parçaların dikkate almadan, tek bir bütünlük olarak bakılır ése; “Evren mükemmel ér” tiyilebilir [“äniŋ olabilcek en iyi biçim, bu ér” tiyilebilir].
İtiraz: Neŋ cinste mükemmel, tek tip olsa édi; kib, maddi turumcag eşit tüm kişiler, aynı tip ev satın alır édi.
Yanıt: İnsanlar, mükemmel olsa édi; olarıŋ mükemmellik anlayışları da kusursuz ve tek tip olur édi.
Soru: Tanrı’yın, beş tuyumuz ilen algılamayır méz. Tanrı, herhängi bir bilim için, “konu” olabilir mi?
Yanıt: Bilim, beş tuyu ilen “olarıŋ etkiler” algılayılabilen şeyler ile de ilgilenir.
Bir mıknatıs çevresideki manyetik alan, beş tuyu ilen algılayılamaz. Fakat kib, bir mıknatıs, bir temir parçasıyın çeker. “Temirin çekmek” etkisiye bakarak monca tiyilir; “Bu bir mıknatıs ér. Munuŋ çevrede manyetik alan var.” Ve “manyetik alan”, bilimlere “konu” olur.
# Çeşitli ölçüm araçlarıdan da yararlanılır ése; “manyetik alan” üzeride, teneyler de yapılabilir. Fakat Tanrı üzeride, teneyler yapmak, hiç bir şekilde, mümkün olmaz.
Kullanyır sän bilgisayarın üreten tesislerin ve insanların da körmedi sän belki. Fakat olarıŋ var olmak turumlarıdan, şübhe etmez sän.
Toga’yın közlemleyerek, Tanrı konusuda, kimi “ipuçları” yakalayılabilir.
“Her bir canlı, çok karmaşık ve tüzenli bir yapı ér. Çok karmaşık ve tüzenli yapılar, kendilikten veya tesadüfler ilen ortaya çıkamaz. O halde, munların tasarlayan ve yapan biri var.” kibi. [“Tanrı var ér.”]
“Tüm hayvanlarda, beyin ve sinir sistemi var [istisnalar da olabilir]. O halde, tüm hayvanların tasarlayan ve yaratan, aynı küç ér.” kibi. [“Tanrı, tek ér.”]
“Tüm canlılarda, su bulunur. Kendiyiŋ bünyedeki tüm suyun yitiren canlı, ölür. O halde, tüm canlıların tasarlayan ve yaratan, aynı küç ér.” kibi. “Tüm canlılarda, DNA tiyilen yapılar var. O halde, tüm canlıların tasarlayan ve yaratan, aynı küç ér.” kibi.
“Kimi bitkiler; çok renkli, süslü, köz alıcı ér. O halde Tanrı, aynı zamanda, yüce bir sanatçı ér.” kibi.
Fakat monun da belirtmek kerek: “Tanrı [Yaratıcı]” konusuda, bir şeyler “bilebilmek” açısıdan; “bilimsel bakış” ile “felsefî bakış”, işbirliki içide olmak turumuda ér. Ulayı, Tanrı [Yaratıcı] konusuda, en azdan ayrıntılarda, farklı körüşler hep var olcak ärinç.
Beş tuyu ilen algılayılamayan şeyler konusuda, “kısıtlı bilgi” sahibi olulabilir. [Gerçi, beş tuyu ilen algılayılabilen kimi şeyler konusuda da “kısıtlı bilgi” sahibi olulabilyir. Kib; ışık, beyin.] Tanrı’yın da tam veya tamamen bilmek-anlamak, mümkün olamaz ärinç. Tanrı, ezelî ér. Mundun, äniŋ benzer de yok ér. Äniŋ benzere bakıp da Tanrı’yın anlamak kibi bir yöndem de olmaz.
# İlk filozoflardan beri, Tanrı (Yaratıcı), felsefede konu ér.
Kolay bir yol da var; yüzlerce diynden veya mezhebden biriyin seçip, Tanrı konusudakı äniŋ körüşlere, iman etmek. Veya ändä togulmuş toplumuŋ diynin veya mezhebin, fazla kurcalamadan kabul etmek. Vasat zihinlerin, mun yöndem, tatmin etebilir [sakinleştirebilir]. Analitik tüşünen zihinlerin, tatmin etemeyebilir.
- Anne! Ben, nereden keldi män?
- Leylekler ketirdi, yavrum.
- Sayın bilir kimi kişiler! İnsan, nasıl ortaya çıktı?
- Miiilyonlaaarca yıl önce, tesadüfen bir canlı hücre oluştu. Mun canlı
hücre, atlamaglar-zıplamaglar ilen kelişti kelişti; en sonda da “insan”
ortaya çıktı.
- Zeus, bir kün, uyuyur émiş. Kâbus körmüş. Kâbus körür kän aşırı terlemiş.
Änin ter damlalarıdan, insanlar oluşmuş. ☺
# Kimi “açıklamaglar”, zihinlerin sakinleştirmekten başka bir teger
taşımayabilir.
Soru: Bilgisayar, yalan söyler mi?
Yanıt: Bilgisayar, yalan söylemez. İnçip kimi programlar, yanlış sonuçlar vercek şekilde yazılmış olabilir.
Kib, QBasic programlamag tilide yazılmış mon programa bakalım:
CLS
PRINT "Bu program, toplamag işlemi yapar."
PRINT
PRINT "Birinci sayıyın kir:"
INPUT A
PRINT
PRINT "İkinci sayıyın kir:"
INPUT B
PRINT
C = A + B + 1
PRINT "Sonuç:"; A; "+"; B; "="; C
PRINT "Bu yapılan işlem kesin togru ér."
PRINT "Bu program, toplamag işlemi yapar."
PRINT "Birinci sayıyın kir:"
INPUT A
PRINT "İkinci sayıyın kir:"
INPUT B
C = A + B + 1
PRINT "Sonuç:"; A; "+"; B; "="; C
PRINT "Bu yapılan işlem kesin togru ér."
Mun programın çalıştır; 2 birge 3 sayılarıyın kir; ekran körüntüsü monca olur:
Bu program, toplamag işlemi yapar.
Birinci sayıyın kir:
? 2
İkinci sayıyın kir:
? 3
Sonuç: 2 + 3 = 6
Bu yapılan işlem kesin togru ér.
Press any key to continue
Birinci sayıyın kir:
? 2
İkinci sayıyın kir:
? 3
Sonuç: 2 + 3 = 6
Bu yapılan işlem kesin togru ér.
Press any key to continue
# Bu programdakı yanlış, QBasic tiliden kaynaklanmaz. Bu programdakı yanlış;“Bu program, toplamag işlemi yapar” başlıklı bu programın yazan programcıdan kaynaklanır.
# Veriler-bilgiler, bilgisayara yükleyilir. Aynı konu için, farklı seçenekler de yükleyilir. Yapay zekâ, mun verilerin işler; çeşitli ayırmaglar-birleştirmegler de yapar. Yapay zekâ, mun işlemlerde yanlışlar yapabilir; yanlış sonuçlar verebilir. Kib, bir yapay zekâ, sineklere ilaç sıkyır, tiyelim; birden bire tönüp kişilere ilaç sıkmaga başlayabilir ☺. Yapay zekâlar, karmaşık bilgisayar programları ér; kişiler kılgıları ér lär.
# Kib, bir “yapay zekâ”cag kullanılan bir bilgisayarda, mon veri bulunyur tiyelim;
“sineklerin öldür, insanların yaşat”.
Yapay zekâ, mun veriyin, mon parçalara ayıryır; “sinek, insan, yaşat, öldür”.
Yapay zekâ, sonra çeşitli birleştirmegler yapyır, kib;
“sineklerin insanların yaşat”, “sineklerin insanların öldür”, “sineklerin yaşat, insanların öldür”.
Yani bir “yapay zekâ programı”dakı küçük bir eksiklik, bekleyilmeyen çok kötü sonuçlara neden olabilir. Kapsamlı hiç bir bilgisayar programı (yapay zekâ da), kusursuz olamaz; kişi, hatalar yapan bir tınlıg ér.
# Sınırlı-belirli işler için yapılmış-programlayılmış “iradesiz” robotlar da var. Kib, otomobil fabrikalarıda kullanılan çeşitli robotlar. Munların, ayrı bir bölüm olarak tegerlendirmek kerekir. Munlardan, çok ürkmek kerekmez fakat munların, dikkatli kullanmak kerekir.
Not: “Bilgisayar programlamag, robotlar, yapay zekâ” konularıda, uzman biri tügül män.
Soru: “Monogami, poligami, poliandri” ne ér?
Yanıt: Bir erkek, aynı anda, iki kadın ile evli olabilir mi? Çeşitli kültürel yapılar, munca sorulara, farklı yanıtlar vermiş lär. “Özelleyi kadın-erkek nüfus tengesizliki bulunan yerlerde ve zamanlarda, muna izin vermek, mümkün olabilir” kibi yorumlar da yapılmış. Fakat kimi kültürel yapılarda, mun turum, “kadınların aşagılamak” olarak yorumlayılmış; iki kadın da kendileriŋ hür iradeler ilen razı olsa lär bile.
Bir kadın, aynı anda, iki erkek ile evli olabilir mi? Çok seyrek olarak kimi kültürel yapılar, munun da mümkün körmüş. “Bir erkek, aynı anda iki kadın ile evli olabilyir ése; bir kadın da aynı anda, iki erkek ile evli olabilir” tiye tüşünülmüş ärinç.
“Bir erkek, aynı anda, iki kadın ile evli olabilir” tiyenler, kenelde monca yorumlar da yapmış lär:
• Kadın, ayda yaklaşık yedi kün, ol konuda kısıtlı ér. Togum yapmagdan önce, en az bir ay, ol konuda kısıtlı ér ymä. Togum yapmagdan sonra, en az bir ay, ol konuda kısıtlı ér ymä. Mundun, bir erkekiŋ iki kadın ile evlilik, anormal sayılmaz. Çünkü aksi turum, evlilik tışı ilişkilere, erkekin itebilir belki. Bir erkek, aynı anda, iki kadın ile evli olcak ése, monca koşullar da saglayılmalı: İki kadın da kendileriŋ hür iradeler ilen muna razı olmalı lär. Ve iki kadın da biri biri ile iyi keçinmege söz vermeli lär. Ve iki kadına da [en azdan] ayrı odalar verilebilmeli. Erkek, iki kadının da maddi ve manevi açılardan, normal yaşatabilmeli.
• Bir kadın, bir erkeke bile, ol konuda [zamansal açıdan] denk tügül kän, togal körülemez nen bir kadınıŋ, aynı anda birden çok erkek ile evli olmak.
# “İki kadın da kendileriŋ hür iradeler ilen muna razı olmalı lär [☺]. Ve iki kadın da biri biri ile iyi keçinmege söz vermeli lär [☺].” koşullarıyın saglamak, kültürel zihin yapılarıya köre, mümkün olabilir veya olmayabilir.
# Tek eşli evlilik, çok yönlü tüşünülür ése, erkekler için de daha uygun ér ärinç.
# Munca konularda, diynler arasıda da farklar var. Hatta aynı diyniŋ mezhebler veya hizibler arasıda bile, farklar körülebilir. Kib araştır; Katoliklik, Mormonluk, Taaddüt-ü Zevcat, vs.
# Çok eşli olmak; “ol eylem için, ikiden çok kişi, aynı anda aynı yatakta olmak” anlamıya kelmez. “Ol eylem için, ikiden çok kişi, aynı anda aynı yatakta olmak”, başka bir kavram ér.
Soru: Tüm insanlar, Âdem ile Havva’dan mı üredi? Siyah, sarı, beyaz ırklar varlıkı; nasıl açıklayılabilir?
Yanıt: 2 otomobil yapabilen, 200 otomobil de yapabilir. 2 insan yaratabilen, 200 insan da yaratabilir.
Soru: Kimi insanlar var. “Yalan söylemek, dünya üzerideki en kötü neme ér” tiyir lär. Hatta yalan söyleyenlere sövyür lär. Önemsiz konularda, olarıŋ yalan söylemeg tuyulmayır. Azuca kenel olarak, yalan söylemeyir lär. İnçip kendiler için, önemli yararlar elde etçek lär ése; her türlü yalanların söyleyir lär. Olarıŋ yalanlar, başka insanlara çok büyük zararlar veryir olsa bile. Munca insanlar, hasta mı ér?
Yanıt: Mun soruya tam yanıt verebilmek için kerekir nen “psikoloji, psikiyatri, ahlâk teorileri, yozlaşmış ögretiler” kibi konularda, keniş bilgilere iye olmak. Burada, monun belirtmek ile yetinigseyir män: Neŋ insana yoksunluk azu zarar veren yalanların azu iftiraların, olumlu azu masum saymak, mümkün émez.
Kendidekiler birge “Dünya”, gerçekten çok enteresan bir kezegen ér ärinç. ☺☻☺☻☺
# Mun yazılarda, yanlışlar-hatalar var olabilir.
# Mun konuların, çeşitli kaynaklardan, sizleriŋ ymä araştırmak, uygun tutum olabilir.
# Mun yazı(lar)dan, şöyle azu böyle etkilenmek azu etkilenmemek, okuyucularıŋ sorumlulukta ér.
# Mun yazı(lar), “olumlu azu olumsuz anlamda neŋ konuda propaganda” olarak algılayılamaz.
# Mun yazı(lar); tüşünceler dünyasıyıŋ kimi bölümlerde, okurların kısa bir kezintiye çıkarabilmiş ése; başarılı
— Konuk Yazar 1 —
