Divanı Lügati Türk, Kaşgarlı Mahmut, sözcük kaynakları
TÜRKÇE212 [08] DİVANI LUGAT EL-TURKDİVAN-I LÜGAT EL-TÜRK
“Divan-ı Lügat El-Türk” kitabıdan birkaç sözcükün inceleyelim:
“aba : 1.ana 2.ayı 3.baba”
“abalı : Bir şeyi az görme ve azımsama zamanında söylenen kelime” olarak verilmiş...
“abalı : Bir şeyi az görme ve azımsama zamanında söylenen kelime” olarak verilmiş...
“aba” sözcükü, “ana” ymä “baba” ymä “ayı” ymä anlamlarıya kelir, savı tuhaf ér.
Yanya “aba-lı” sözcükü, türetim mantıkı açısıdan “aba ile birlikte; aba iyesi, aba sahibi” anlamıya kelir.
Ulayı mun turumda “aba-lı”; “ana-lı, baba-lı, ayı-lı” anlamlarıya kelmeli édi.
“abı— : gizlemek, örtmek”
“abıd— : gizlemek, saklamak”
“abıt— : gizlemek, saklamak, örtülmek”
“abıdmak aç : aç, karnı tok olmayan” olarak verilmiş...
“abıd— : gizlemek, saklamak”
“abıt— : gizlemek, saklamak, örtülmek”
“abıdmak aç : aç, karnı tok olmayan” olarak verilmiş...
“abı-t—” fiilideki “-t”, faktitif eki ése; “abı-t—” = “kizle-t—, sakla-t—, ört-tür—” anlamıya kelmeli.
[“bekle— # bekle-t—” benzeri]. Aksi halde, “abı—” fiili ile “abıt—” fiili arasıda, çelişki var.
“abıdmak aç”, “kizlemek aç” timek olsa bile, ne anlamda olur? “kendiyiŋ açlıkın saklayan” mı, “saklanmış aç” mı? Üstelik kib “aç män” timek yeriye “abıdmak aç män” tiyilir mi?
Ulayı kafa karışıklıkıdan başka işe yaramaz nen “Divan-ı Lügat El-Türk” kitabıyın, “tartışılmaz” Türkçe sözcük kaynakı olarak körmek. Veya ändäki her sözcükün, aynen alıp kabul etmek.
Yine de; änin, önemli kaynaklardan biri olarak körmek; mümkün ér, hatta kerekli ér, tiyilebilir: Ändäki sözcüklerin iyi irdelemek koşulu ile; Türkçe “kök” ya da “türemiş” sözcüklerin bulmag çalışmagları için.
Kib, yukarıdakı sözcüklerin, monca tüzenlemek kerek:
abı— : kizle—, sakla—; ört—,
abı-t— : kizle-t—, sakla-t—; ört-tür—,
abı-t-ıl— : kizle-t-il—, sakla-t-ıl—; ört-tür-ül—,
abı-yıl— : kizle-yil—, sakla-yıl—; ört-ül—, teg.
abı-t— : kizle-t—, sakla-t—; ört-tür—,
abı-t-ıl— : kizle-t-il—, sakla-t-ıl—; ört-tür-ül—,
abı-yıl— : kizle-yil—, sakla-yıl—; ört-ül—, teg.
Benzer turumlar, başka sözlükler için de söz konusu olabilir. Ulayı çeşitli kaynaklardan yararlanmak, karşılaştırmaglar yapmag, ayrıca kafa yormak kerek ér.
Yazılı belgeleriŋ-metinleriŋ üzerlerde çalışmaglar da çok önemli ér: Olarda sözcükler, nasıl ve hängi anlamlarda kullanılmış, kibi.
Yabancı kökenli sözcüklere benzeyen her sözcük, yabancı kökenli émez.
Kib, “boy” Türkçe’de başka anlama kelir, İngilizce’de başka anlama kelir.
Kaşgarlı Mahmut; Türkçe üzeride, olumsuz kimi etkilere de (istemeyerek) neden olmuş olabilir mi acaba?
Türkçe-21 Sitesi
