özne, sıfat fiil, sıfat, tümleç, yüklem
TÜRKÇE211 [08] SIFAT FİİLLER
SIFAT FİİLLER
SIFAT FİİLLİ YAPILARDA, ÖGE SIRALAMAGI
ÖRNEKLER
SIFAT FİİLLİ YAPILARDA, ÖGE SIRALAMAGI
ÖRNEKLER
SIFAT FİİLLER
İstanbul Agızı’ya köre, kib monca olyur:
“Bir kitab okuyacağım.
Oku-yacağ-(ı)m kitab
romandır.”
“Bir kitab okuyorum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okurum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okudum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okumuşsun. Oku-duğ-(u)n kitab roman mı?” kibi.
“Bir kitab okuyorum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okurum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okudum. Oku-duğ-(u)m kitab romandır.”
“Bir kitab okumuşsun. Oku-duğ-(u)n kitab roman mı?” kibi.
Yukarıdakı anlatımlarda, iki kusur var. Birinci kusur; “-dık, -dik, -duk, -dük; -tık, -tik, -tuk, -tük” eki, zaman ekleriyiŋ yerlere kullanılmış. İkinci kusur; sıfat fiillerdeki “fiilin yapan”, “iyelik ekleri” ilen közderilmiş. Mon da körülyür; zaman ekleriden sadece kelcek zaman eki kullanılmış.
Mun anlatımlar, Türkçe-21 Biçimi’ye köre; monca olur:
1. “Sona kelen şahıs zamirleri” ile kurulan yapılar:
“Kitab okucak män.
Oku-cak män kitab, roman
ér.”
“Kitab okuyur män. Oku-yur män kitab, roman ér.”
“Kitab okur män. Oku-r män kitab, roman ér.”
“Kitab okudu män. Oku-du män kitab, roman ér.”
“Kitab okumuş sän. Oku-muş sän kitab, roman mı?”
“Kitab okuyur män. Oku-yur män kitab, roman ér.”
“Kitab okur män. Oku-r män kitab, roman ér.”
“Kitab okudu män. Oku-du män kitab, roman ér.”
“Kitab okumuş sän. Oku-muş sän kitab, roman mı?”
Mon körülyür: Sıfat fiillerdeki “fiilin yapan”, “sona kelen şahıs zamirleri” ilen közderildi. Yanya sıfat fiillerde, tüm zaman ekleri kullanıldı.
2. “...cag …(y)il...” biçimli yapılar:
“Benceg okuyulcak kitab, roman
ér.”
“Benceg okuyulyur kitab, roman ér.”
“Benceg okuyulur kitab, roman ér.”
“Benceg okuyuldu kitab, roman ér.”
“Senceg okuyulmuş kitab, roman mı?”
“Benceg okuyulyur kitab, roman ér.”
“Benceg okuyulur kitab, roman ér.”
“Benceg okuyuldu kitab, roman ér.”
“Senceg okuyulmuş kitab, roman mı?”
# “-cag, -ceg” eki için bak: TÜRKÇE214 [04] BENZETİM
# “-ıl, -il, -ul, -ül ; -(y)ıl, -(y)il, -(y)ul, -(y)ül” eki için bak: TÜRKÇE211 [10] TÖNÜŞLÜLÜK - ETİLGENLİK
Benzer şekilde;
“Ali kitab okucak.
Oku-cak än kitab, roman
ér.”
“Ali kitab okuyur. Oku-yur än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okur. Oku-r än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okudu. Oku-du än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okumuş. Oku-muş än kitab, roman mı?”
“Ali kitab okuyur. Oku-yur än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okur. Oku-r än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okudu. Oku-du än kitab, roman ér.”
“Ali kitab okumuş. Oku-muş än kitab, roman mı?”
“Sıfat fiilin yapan”, “isim” ilen belirtilmiş ése; sıfat fiilden sonrakı “sona kelen şahıs zamiri” közderilmez:
“Ali kitab okucak.
Ali oku-cak kitab, roman
ér.”
“Ali kitab okuyur. Ali oku-yur kitab, roman ér.”
“Ali kitab okur. Ali oku-r kitab, roman ér.”
“Ali kitab okudu. Ali oku-du kitab, roman ér.”
“Ali kitab okumuş. Ali oku-muş kitab, roman mı?”
“Ali kitab okuyur. Ali oku-yur kitab, roman ér.”
“Ali kitab okur. Ali oku-r kitab, roman ér.”
“Ali kitab okudu. Ali oku-du kitab, roman ér.”
“Ali kitab okumuş. Ali oku-muş kitab, roman mı?”
“Ali’ceg okuyulcak kitab, roman
ér.”
“Ali’ceg okuyulyur kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulur kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyuldu kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulmuş kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulyur kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulur kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyuldu kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulmuş kitab, roman ér.”
# İstanbul Agızı’da; “Ali tarafından okunacak kitap, romandır.” vs.
“Ögrenciler kitab okucak.
Oku-cak lär kitab, roman
ér.”
“Ögrenciler kitab okucak. Ögrenciler oku-cak kitab, roman ér.”
“Ögrencilerceg okuyulcak kitab, roman ér.”
“Ögrenciler kitab okucak. Ögrenciler oku-cak kitab, roman ér.”
“Ögrencilerceg okuyulcak kitab, roman ér.”
“Sıfat fiilin yapan” ile “sıfat fiil”iŋ araya, virgül koyulmaz [ama “özneden sonra virgül” hep olabilir]:
Monca olur : “Ögrenciler kitab okucak. Ögrenciler oku-cak kitab, roman ér.”
Monca olmaz : “Ögrenciler kitab okucak. Ögrenciler, oku-cak kitab, roman ér.”
# “Ögrenciler kitab okucak” cümleside, özne, “Ögrenciler” ér. [“Ögrenciler, ...”]
“Ögrenciler okucak kitab, roman ér” cümleside, özne, “Ögrenciler okucak kitab” ér.
“Ali, bazı sözler söyledi. Söyledi än sözler kibi sözlerin, Veli de söyledi.”
“Ali, bazı sözler söyledi. Olar kibi sözlerin, Veli de söyledi.”
“Ali, bazı sözler söyledi. Benzer sözlerin, Veli de söyledi.”
“Ali, bazı sözler söyledi. Munca sözlerin, Veli de söyledi.”
“Ali’ceg söyleyildi sözler kibi sözlerin, Veli de söyledi.”
ÖRNEKLER - ANALİZLER
“Ali, kendi okudu kitabın, kendiyiŋ sırayıŋ üste bıraktı.” [kendi = Ali, kendiyiŋ = Ali’yiŋ]
“Ali, Veli okudu kitabın, kendiyiŋ sırayıŋ üste bıraktı.” [kendiyiŋ = Ali’yiŋ]
“Ali, Veli okudu kitabın, äniŋ sırayıŋ üste bıraktı.” [äniŋ = Veli’yiŋ]
“Ali ile Veli, kitab okuyur édi. Ali, kendi okudu kitabın, äniŋ sırayıŋ üste bıraktı. [kendi = Ali, äniŋ = Veli’yiŋ]
“Ali ile Cemile, kitab okuyur édi lär. Ali, okudu än kitabın, ändän aldı ve kendiyiŋ sırayıŋ üste bıraktı.”
“Ali ile Cemile, kitab okuyur édi lär. Ali, okudu än kitabın, ändän aldı ve äniŋ sırayıŋ üste bıraktı.”
“Ali, kendiceg okuyuldu kitabın, kendiyiŋ sırayıŋ üste bıraktı.”
“Ali, Veli’ceg okuyuldu kitabın, kendiyiŋ sırayıŋ üste bıraktı.”
“Ali, Veli’ceg okuyuldu kitabın, äniŋ sırayıŋ üste bıraktı.”
“Ögrenciler, okudu lär kitabların, kendileriŋ sıralarıŋ üstlere bıraktı lär.”
“Ögrenciler, kendilerceg okuyuldu kitabların, kendileriŋ sıralarıŋ üstlere bıraktı lär.”
“Veli, kitab okudu. Ali, Veli okudu kitabın Veli’den istedi.”
“Veli, kitab okudu. Ali, okudu än kitabın ändän istedi.”
“Ali, Veli’ceg okuyuldu kitabın, ändän istedi.”
“Veli, kitab istedi. Ali, istedi än kitabın änä verdi.”
“Veli, kitab istedi. Ali, kendi seçti kitabın änä verdi.”
“Ali, Veli’ceg isteyilen kitabın änä verdi.”
“Veli, kitab istedi. Ali, kendiceg seçildi kitabın änä verdi.”
“Kitab okudu män. Okudu män kitabın, Veli benden istedi.”
“Kitab okumuş sän. Okudu sän kitabın, senden isteyir män.”
Beniŋ öz, kitab okudu män.
Beniŋ öz okudu kitabın, Veli
beniŋ özden istedi.
Seniŋ öz, kitab okumuş män. Seniŋ öz okudu kitabın, seniŋ özden isteyir män.
# “beniŋ öz = ben”, “seniŋ öz = sen”, “beniŋ özüŋ = beniŋ”, “seniŋ özüŋ = seniŋ”.
Seniŋ öz, kitab okumuş män. Seniŋ öz okudu kitabın, seniŋ özden isteyir män.
# “beniŋ öz = ben”, “seniŋ öz = sen”, “beniŋ özüŋ = beniŋ”, “seniŋ özüŋ = seniŋ”.
“Benceg okuyuldu kitabın, Veli benden istedi.”
“Senceg okuyulmuş kitabın, senden isteyir män.”
“Beniŋ özceg okuyuldu kitabın, Veli beniŋ özden istedi.”
“Seniŋ özceg okuyulmuş kitabın, seniŋ özden isteyir män.”
“Seniŋ özceg okuyulmuş kitabın, seniŋ özden isteyir män.”
“Okuyur méz kitabların, bizleriŋ sıralarıŋ üstlere bıraktı méz.”
“Bizceg okuyulyur kitabların, bizleriŋ sıralarıŋ üstlere bıraktı méz.”
Okucak män kitablar var.
Okucak män beniŋ kitablar var.
Okuyulcak kitablar var.
Okuyulcak beniŋ kitablar var.
Beniŋ okuyulcak kitablar var.
Benceg okuyulcak kitablar var.
Benceg okuyulcak beniŋ kitablar var.
# Adınçıg (tegişik) bi anlatım:
Bizden her biri, kendi okuyur kitabın, kendiyiŋ masaya bıraktı. Sonra tışarı çıktı méz. [bizden her biri = o]
Bizden her biri, kendiceg okuyulyur kitabın, kendiyiŋ masaya bıraktı. Sonra tışarı çıktı méz.
Monca da olabilir: “Okuyur méz kitabların, bizleriŋ masalara bıraktı méz. Sonra tışarı çıktı méz.”
Daha net anlatım: “Okuyur méz kitabların, bizleriŋ öz öz masalara bıraktı méz. Sonra tışarı çıktı méz.”
“öltäçi bodunug tirgürü igitim”
[Kül Tigin Yazıtı’dan],
“ölcek bodunun canlandırarak ilgilendi män” [Türkçe-21 Biçimi]
“ölcek bodunun canlandırarak ilgilendi män” [Türkçe-21 Biçimi]
“äçümüz apamız tutmuş yir sub idisiz bolmazun tiyin, ...”
[Kül Tigin Yazıtı’dan],
“biziŋ äçü biziŋ apa tutmuş yer, su; iyesiz olmasın tiyin, ...” [Türkçe-21 Biçimi]
“biziŋ äçüceg biziŋ apacag tutulmuş yer, su; iyesiz olmasın tiyin, ...” [Türkçe-21 biçimi]
“biziŋ äçü biziŋ apa tutmuş yer, su; iyesiz olmasın tiyin, ...” [Türkçe-21 Biçimi]
“biziŋ äçüceg biziŋ apacag tutulmuş yer, su; iyesiz olmasın tiyin, ...” [Türkçe-21 biçimi]
# ÄÇÜ: Büyük-büyük babayıŋ kardaş, büyük-büyük amca. • ÄÇİ: Amca. • İÇİ: Agabey (bazen “äçi”ye de “içi” tiyilmiş). • APA: Büyük-büyük baba. • ATA: Dede. Saygın kişi. • İYE: Sahip.
# BOD: Vücut, beden. Kişi, fert, birey. • BODUN: Budun, millet, toplum, halk. “Türk bodun”, “Türgiş bodun”, “Tabgaç bodun”, “Tarduş bodun” vs.
SIFAT FİİLLİ YAPILARDA, ÖGE SIRALAMAGI
• “Yapan”, “isim” veya “şahıs zamiri” ilen belirtilmiş ése:
| “Ali | okudu | kitab, | roman édi.” |
| “Köpek | kovalamış | kurt, | yorgun olur.” |
| “Olar |
içti |
içecek, |
portakal suyu édi.” |
|
(yapan) |
(eylem) |
(yapılan) |
|
Mun anlatımlar, monca da yapılabilir lär:
| “Ali’ceg | okuyuldu | kitab, | roman édi.” |
| “Köpekceg | kovalayılmış | kurt, | yorgun olur.” |
| “Olarcag |
içildi |
içecek, |
portakal suyu édi.” |
• “Yapan”, sona kelen şahıs zamiri” ilen belirtilmiş ése:
| “Okudu |
män | kitab, | roman édi.” |
| “Kovalamış | än | kurt, | yorgun olur.” |
|
(eylem) |
(yapan) |
(yapılan) |
|
Mun anlatımlar, monca da yapılabilir lär:
| “Benceg | okuyuldu | kitab, | roman édi.” |
| “Äncäg | kovalayılmış | kurt, | yorgun olur.” |
Kimi anlatımlarda, togru anlatım için, turum ekleri de kullanmak kerekir.
| “Et-in | yimiş | kurt | tok olur.” |
| “Köpek-in | kovalamış | kurt | yorgun olur.” |
“Et yimiş kurt, tok olur.” cümlesi, anlamsız olur. Çünkü mun cümleye köre; “yiyen = et”, “yiyilen = kurt” ér.
Fakat “Köpek kovalamış kurt, yorgun olur.” cümlesi de anlamlı ér. Mun cümleye köre; “kovalayan = köpek” ér. Fakat mun cümle, mon cümleden farklı anlama kelir; “Köpekin kovalamış kurt, yorgun olur.” Çünkü mun cümleye köre; “kovalayan = kurt” ér.
“Täŋritäg Täŋri yaratmış Türk Bilgä Kagan sabım: ...” [Bilge Kagan Yazıtı’dan, II D 1 (II, 9)]
“Beniŋ özün Teŋrideg Teŋri yaratmış Türk Bilge Kagan män. Beniŋ sablar monlar ér: ...” [Türkçe-21 Biçimi]
“Teŋrideg Teŋriceg yaratılmış Türk Bilge Kagan män. Beniŋ sablar monlar ér: ...” [Türkçe-21 Biçimi]
Sıfat Fiil Kullanmayıp Yapılmış Bazı Anlatımlar
“Kurt, köpek-in kovalamış. Munca kurt, yorgun olur.” [kovalayan = kurt]
“Köpek-in kurt kovalamış. Munca köpek, yorgun olur.” [kovalayan = kurt]
“Kurt-un köpek kovalamış. Munca köpek, yorgun olur.” [kovalayan = köpek]
“Köpek, kurt-un kovalamış. Munca köpek, yorgun olur.” [kovalayan = köpek]
“Fiil + Zaman Eki” Yapısıdakı Neŋ Sözcük, Monlar Olabilir:
1. “Yüklem” olabilir: “Ali, kitab oku-du”, “Kitab oku-du män” kibi.
2. “Sıfat fiil” olabilir: “Okuyul-cak kitablar var” kibi. “Okuyul-cak kitablar” baglaşımıda; “okuyul-cak” sözcükü, “kitablar” sözcüküye sıfat körevide ér.
Neŋ sıfattan, mun “okuyulcak” sözcüküyüŋ fark mon ér; hem eylem hem zaman belirtmek. Ama kib “tegerli kitab” tamlamagıdakı “tegerli” sıfatı, zaman belirtmez.
Çekim zamirleri ile: “Oku-cak än kitab, roman ér”, “Yaz-(a)r män kitablar, hikâye kitabları ér” kibi.
“Äncäg okuyulcak kitab, roman ér.”
“Benceg yazılır kitablar, hikâye kitabları ér.”
3. “Fiilden türemiş isim” olabilir; “oku-r [okuyucu]”, “yaz-(a)r [yazıcı, müellif]” kibi. Munca kän neŋ isim türü sözcük kibi olur;
• “Sona kelen şahıs zamirleri” alabilir; “yaz-(a)r män”: “İki yıldır, bu dergiyiŋ yaz-(a)r män” kibi.
• “İyelik zamirleri” alabilir; “beniŋ oku-r”: “Beniŋ bir oku-r, bugünkü yazımın eleştirmiş.” kibi.
2. “Sıfat fiil” olabilir: “Okuyul-cak kitablar var” kibi. “Okuyul-cak kitablar” baglaşımıda; “okuyul-cak” sözcükü, “kitablar” sözcüküye sıfat körevide ér.
Neŋ sıfattan, mun “okuyulcak” sözcüküyüŋ fark mon ér; hem eylem hem zaman belirtmek. Ama kib “tegerli kitab” tamlamagıdakı “tegerli” sıfatı, zaman belirtmez.
Çekim zamirleri ile: “Oku-cak än kitab, roman ér”, “Yaz-(a)r män kitablar, hikâye kitabları ér” kibi.
“Äncäg okuyulcak kitab, roman ér.”
“Benceg yazılır kitablar, hikâye kitabları ér.”
3. “Fiilden türemiş isim” olabilir; “oku-r [okuyucu]”, “yaz-(a)r [yazıcı, müellif]” kibi. Munca kän neŋ isim türü sözcük kibi olur;
• “Sona kelen şahıs zamirleri” alabilir; “yaz-(a)r män”: “İki yıldır, bu dergiyiŋ yaz-(a)r män” kibi.
• “İyelik zamirleri” alabilir; “beniŋ oku-r”: “Beniŋ bir oku-r, bugünkü yazımın eleştirmiş.” kibi.
İstanbul Agızı’da, monca kullanımlar körülebilir; “Ali kitap yazdı. Yazdığı, roman idi.”
Ama Türkçe-21 Biçimi’de, munca olmaz, monca da olmaz; “Ali kitab yazdı. Yazdı än, roman édi.”
Türkçe-21 Biçimi’de monca olur; “Ali kitab yazdı. Yazdı än kitab, roman édi.”
Azu en az monca olmalı; “Ali kitab yazdı. Yazdı än şey, roman édi.”
# “şey” sözcüküyüŋ anlam için sözlüklere bak.
“Aliceg yazıldı kitab, roman édi.”
NOTLAR
• Türkçe-21 Biçimi’de, sıfat fiilli yapılar, çok kerekli turumlarda kullanılır.
Türkçe-21 Biçimi’de, “özne + tümleç + yüklem” biçimli anlatımlar yapmak, öncelikli ér. Kib;
“Okucak män kitab, roman ér.” yeriye “Kitab okucak män. Mun kitab, roman ér.” [“O, roman ér.”] kibi.
“Ali okucak kitab, roman ér.” yeriye “Ali kitab okucak. Ol kitab, roman ér.” [“Roman ér mun.”] kibi.
“Benceg okuyulcak kitab, roman ér.”, “Benceg yazılcak kitab, roman ér.”
“Ali’ceg okuyulcak kitab, roman ér.”, “Ali’ceg yazılcak kitab, roman ér.”
• “Fiil + zaman eki” biçimli öteki yapıların, ayrı tegerlendirmek kerek ér. Munlar ilen yapılmış tamlamagların da ayrı tegerlendirmek kerek ér. Kib;
“kelcek zaman, keçmiş zaman, bitirilmiş iş, kitilcek yer, beniŋ bitirilmiş iş, seniŋ kitilcek” kibi.
Kib “kelcek zaman” sözüde, neŋ kişi yok [“ben, sen, o, biz, siz, olar” yok]. Ulayı mun söz, “kelcek än zaman” sözüden farklı anlama kelir.
# Türkçe-21 Biçimi’deki “kelcek än zaman” sözü, İstanbul Agızı’da monca ér; “geleceği zaman”.
YORUMLU NOTLAR
# “sab → saw → sav”: Söz, iddia, iddia içeren söz.
# “Teŋri”: Her şeyin yaratmış fakat yaratılmamış olan. [Türklerceg “Yaratıcı”ya verilmiş isim.]
# “teŋrideg”: 1) Ändäki kimi özellikler ile Teŋri’ye benzer tiye tüşünülen. 2) Yaratmak küçü iyesi. 3) İlâh.
“Teŋri”; hem “Teŋri” ér, hem “teŋrideg (ilâh)” ér. Yine de “teŋrideg” kelimesi, gerçekte var olmayan hayal ürünü ilâhların belirtmek için de kullanılır. “Zeus, Afrodit, Poseidon; Grek teŋridegleri ér” kibi.
# Arabca grameriye köre örnek: “Allah” da ilâh ér. Fakat her ilâh (Lât, Menat, Uzza, vs), “Allah” émez.
# Eski Uygur kimi metinlerde, yanlış olarak, “Täŋri” kelimesi; insanlara hitap için, “efendi, rab, lord” anlamlarıda ymä kullanılmış (Budhizm, Manizm, vs etkisi ér ärinç).
# Türkçe kökenli başka bir kök sözcükten, “ilâh” anlamıya kelen bir sözcük türetmek, uygun olabilir. Veya yabancı kökenli “ilâh” kelimesi kullanılabilir ymä.
TONYUKUK YAZITI’DAN:
| KÖKTÜRK TÜRKÇESİ BİÇİMİ | TÜRKÇE-21 BİÇİMİ |
| Bilge Tonyukuk ben. Özüm tabgaç iliŋe kılındım. Türk bodun, tabgaçka körür ärti. | Bilge Tonyukuk ben. Beniŋ öz, Tabgaç ülkesiye togdu män. (Çünkü ol zamanlarda) Türk bodun, Tabgaç’a (iş) körür édi. (Bu yüzden, beniŋ ana-baba da Tabgaç ilide, köle konumuda bulunyur édi) |
| [Tür]k bodun kanın bolmayın, tabgaçda adırıltı, kanlandı. | Türk bodun, kaganın bulmayın(ca) (1) (yani “tüzgün kagan bulmadı çünkü Tabgaç kagan, kagan kibi tavranmadı”), Tabgaç’tan ayrıldı, kaganlandı (Tabgaç kaganıyın, kendiyiŋ kagan olarak benimseyemedi; Türk kagan sahibi oldu). (2) |
| Kanın kodıp tabgaçka yana içikdi. | (Fakat bir süre sonra, Türk bodun, bilinçsizlike tüştü ve) kendiyiŋ kaganın bırakıp (3) Tabgaç(lar)’a tekrar içikti (dahil oldu, katıldı). |
| Täŋri inçä timiş ärinç; “kan bertim, kanıŋın kodıp içikdiŋ”. |
Teŋri, monca timiş ärinç: “Kagan verdi män.
(Fakat sen,) seniŋ kaganın
bırakıp
(Tabgaçlar’a) katıldı
sän!”.
(Tonyukuk, olaylara bakıp yorum yapyır; “ärinç” kelimesi de munun
közderir.) |
| İçikdük üçün Täŋri ölütmiş ärinç. | (Kendiyiŋ kaganın bırakıp Tabgaçlar’a) katıldı tiyin (4), Teŋri, (Türk boduna kızıp veya yardımın kesip, Türk bodunun) öldürmüş ärinç. |
| Türk bodun ölti, alkındı, yok boldı. | Türk bodun öldü, tükendi, yok oldu. (Çok sayıda Türk öldü ymä, kaganlı hür toplum olmak bakımıdan, äniŋ varlık bitti ymä.) |
| Türk sir bodun yirinte bod kalmadı. | Türk sir millet yeride, bod (beden, birey) kalmadı. |
| Ida taşta kalmışı kubranıp yetiyüz boldı. | (Bir süre sonra) otta-taşta (yani ıssız yerlerede,) olarıŋ (sag) kalmış (olanlar,) bir araya kelip yediyüz (kişi) oldu. |
| İki ülügi atlıg ärti, bir ülügi yadag ärti; yetiyüz kişig. | Äniŋ (ol toplulukuŋ) iki bölüm atlı édi, äniŋ bir bölüm yaya édi; yediyüz kişi. (2/3 oranda atlı édi, 1/3 oranda yaya édi) |
# Asılda “il-i-(n)ke” olan sözcük, “iliŋe” olarak kısaltılmış. “kagan” kelimesi de “kan” olarak kısaltılmış.
(1) Togru uyarlamag “kan-ı-n bol-ma-(y)ın” tügül, “kan-ın bul-ma-(y)ın” olmalı ärinç. “bol-mak → ol-mak” fiili ilen, anlam, oturmayır kibi körünyür. Bu kelimelerde, iyelik eki de yok ärinç.
(2) Veya “Tabgaç kagan, Türk boduna, kaganlık etmedi; çünkü köle muamelesi yaptı. Bu yüzden Türk bodun, Tabgaçlar’dan ayrıldı; Türk kagan etindi.”
(3) “kanın kodıp” = “ka(ga)n-ı-n(ı) kodıp” ér ärinç. [“-ı-”; iyelik eki]
(4) “(Kendiyiŋ kaganın bırakıp Tabgaçlar’a) katıldı tiyin...”
[Kim katıldı? Türk bodun katıldı. Kendi = O = Türk bodun]
Metne bir bütün olarak bakılır ése; “sir” kelimesi, mon anlamlara kelyir ärinç;
“1. Hür, özgür, bagımsız. 2. Efendi, saygın, itibarlı. 3. Egemen, hükümran.”
Hüseyin Namık Orkun, “sir” kelimesiyin, “müttehit(?)” olarak uyarlamış. Soru işaretiyin, “Mun anlama mı kelyir? Emin tügül män.” anlamda koymuş ärinç.
Türkçe-21 Sitesi
