belirsizlik zamiri, biri, ikisi, isimden isim yapan-si, kimi
bir-i, kim-i, iki-(s)i
“Addan Ad Yapan Yapım Eki” olarak “-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü”
Kib “İçeriye biri kirdi” cümlesideki, “bir-i” kelimesiye bakalım. Mun “bir-i” kelimesi; “üçüncü tekil kişiye ait bir, äniŋ bir” anlamıya kelmeyir. Mun cümlede, ad tamlamagı da yok. Mun “bir-i” kelimesi; “herhängi kişi, neŋ kişi” anlamıya kelyir. Ulayı mun “bir-i” kelimesideki “-i”; “yapım eki” ér.
“bir-i, iki-(s)i, üç-ü”
|
bir-i |
: |
herhängi 1 kişi, neŋ 1 kişi |
|
bir-i-ler |
: |
herhängi kişiler, neŋ kişiler, bazı kişiler, kimi kişiler |
|
iki-(s)i |
: |
herhängi 2 kişi, neŋ 2 kişi, iki kişiden oluşan topluluk |
|
üç-ü |
: |
herhängi 3 kişi, neŋ 3 kişi, üç kişiden oluşan topluluk |
“İçeriye biri kirdi”, “İçeriye biriler kirdi”, İçeriye ikisi kirdi”, İçeriye üçü kirdi”, İçeriye yirmisi kirdi” ulatı.
“bizden iki-(s)i, sizden iki-(s)i, olardan iki-(s)i”
| bizden iki-(s)i |
: |
bizden iki kişi |
| sizden iki-(s)i |
: |
sizden iki kişi |
| olardan iki-(s)i |
: |
olardan iki kişi |
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| bizden iki-(s)i-(y)in | bizden iki-(s)i-(y)iŋ | bizden iki-(s)i-(y)e | bizden iki-(s)i-de | bizden iki-(s)i-den |
| sizden iki-(s)i-(y)in | sizden iki-(s)i-(y)iŋ | sizden iki-(s)i-(y)e | sizden iki-(s)i-de | sizden iki-(s)i-den |
| olardan iki-(s)i-(y)in | olardan iki-(s)i-(y)iŋ | olardan iki-(s)i-(y)e | olardan iki-(s)i-de | olardan iki-(s)i-den |
# “olardan iki-(s)i”; hayvanlar/nesneler için kullanılır ése, “olardan iki hayvan/nesne” anlamıya kelir.
“Bir at sürüsü kördü män. Olardan ikisi, ala édi.”, “Masada beş bilye var. Olardan ikisi, yeşil ér.” kibi.
# Öteki sayılar ilen de olur; “bizden bir-i, siz-den üç-ü, olardan yirmi-(s)i” kibi.
“Sınıfta kırk ögrenci var. Olardan sekiz-i, sınavdan 100 aldı.”
“Biziŋ sınıfta kırk ögrenci ér méz. Bizden sekiz-i, sınavdan yüz aldı.” [100 alanlardan biri ben émez]
“Biziŋ sınıfta kırk ögrenci ér méz. Bizden sekiz-i, sınavdan yüz aldı méz.” [100 alanlardan biri ben ér]
“Galeride çok sayıda otomobil kördü män. Bir-i, sarı édi.”
“Galeride çok sayıda otomobil kördü män. Bir-i bile, kırmızı tügül édi.”
“Salonda yirmisekiz kişi var. Hep-(s)i ögrenci ér.”
“Salonda yirmisekiz kişi var. Yarı-(s)ı ögrenci ér.”
“Salonda yirmisekiz kişi ér méz. Bizden hep-(s)i ögrenci ér.”
“Salonda yirmisekiz kişi ér méz. Biziŋ hep-(s)i ögrenci ér.”
|
“bizden hep-(s)i” · “biziŋ hep-(s)i” |
: |
tümden biz, toptan biz, hep birden biz, toplu olarak biz |
|
“sizden hep-(s)i” · “siziŋ hep-(s)i” |
: |
tümden siz, toptan siz, hep birden siz, toplu olarak siz |
|
“olardan hep-(s)i” · “olarıŋ hep-(s)i” |
: |
tümden olar, toptan olar, hep birden olar, toplu olarak olar |
# “hepsi”deki “(s)”, fazladan ér; “hep-i” de olabilir.
# “bizden tüm-ü, sizden tüm-ü, olardan tüm-ü”, “biziŋ tüm-ü, siziŋ tüm-ü, olarıŋ tüm-ü”.
# “hep-(s)i siziŋ · tüm-ü siziŋ”: tümden size ait.
“kim-i” [herhängi, neŋ, bazı], “kim-i-ler” [herhängiler, neŋler, bazılar]:
“Kimi, çok kitab okur; kimi, az kitab okur.” [“kimi”, “isim” kibi kullanılmış]
“Kimi kişi, çok kitab okur; kimi kişi, az kitab okur.” [“kimi”, “sıfat” kibi kullanılmış]
“Neŋ kişi, çok kitab okur; neŋ kişi, az kitab okur.”
“kimi zaman, kimi yer”
Küncel sözlüklerde, “kimi (bazı; birtakımı, bazısı)”, “kimi zaman (ara sıra, bazen)” sözleri var. “Zaman”, nefes alan canlı émez. O halde, “kimi (bazı)” sözcükü, cansızlar için de kullanılabilir.
“kimi insan, kimi insanlar”, “kimi kedi, kimi kediler”, “kimi bilgisayar, kimi bilgisayarlar”, “kimi zaman, kimi zamanlar”, “kimi yerde, kimi yerlerde”,
“kimi kişi çay içer, kimi kişi kahve”, “kimi çay içer, kimi kahve”, “kimi kişiler çay içer, kimi kişiler kahve”, “kimiler çay içer, kimiler kahve”,
“kimi araba benzinli, kimi araba dizel”, “kimi benzinli, kimi dizel”, “kimi arabalar benzinli, kimi arabalar dizel”, “kimiler benzinli, kimiler dizel”, vs.
Türkçe–21 Sitesi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder