ad tamlaması eki, durum ekleri, isim tamlaması eki, iyelik ekleri
TÜRKÇE211 [15] İYELİK, TURUM, AD TAMLAMAGI• İYELİK, TURUM, AD TAMLAMAGI EKLERİ
• İSİM ÇEKİMLERİDE ÖNCEKİ BİÇİM
İYELİK, TURUM, AD TAMLAMAGI EKLERİ
2’nci Tekil Kişi (sen) İçin İyelik Eki - İlgi Turumu Eki
“Evin sarıya veya yeşile boyayılmag zevk meselesi ér.” Mun “-in”, “ilgi turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
“Evin sarıya veya yeşile boyayılsa iyi olur.” Mun “-in”, “2tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
Mun cümlelerde, anlaşılırlıkın artırmak için “virgül” kullanalım:
“Evin, sarıya veya yeşile boyayılmag zevk meselesi ér.” Mun “-in”, “ilgi turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona yine okumak kerekyir. “Virgül” yarar saglamadı.
“Evin, sarıya veya yeşile boyayılsa iyi olur.” Mun “-in”, “2tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona yine okumak kerekyir. “Virgül” yarar saglamadı.
Ulayı “ilgi turumu eki” ile “2tk iyelik eki” arasıdakı sesteşlik, önemli sorun ér.
3’üncü Tekil Kişi (o) İçin İyelik Eki - Yüklemeg Turumu Eki
“Evi normal fiyata satmış.” Mun “i”, “yüklemeg turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
“Evi normal fiyata satılmış.” Mun “i”, “3tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
Mun cümlelerde, anlaşılırlıkın artırmak için “virgül” kullanalım:
“Evi, normal fiyata satmış.” Mun “i”, “yüklemeg turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona yine okumak kerekyir. “Virgül” yarar saglamadı.
“Evi, normal fiyata satılmış.” Mun “i”, “3tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona yine okumak kerekyir. “Virgül” yarar saglamadı.
Ulayı “yüklemeg turumu eki” ile “3tk iyelik eki” arasıdakı sesteşlik, önemli sorun ér.
3’üncü Tekil Kişi (o) İçin İyelik Eki - Ad Tamlamagı Yapmag Eki
“Kedi evi olan canlı ér.” Mun “i”, “3tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
“Kedi evi kedi yuvası ér.” Mun “i”, “ad tamlamagı eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
Mun cümlelerde, anlaşılırlıkın artırmak için “virgül” kullanalım:
“Kedi, evi olan canlı ér.” Mun “i”, “3tk iyelik eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekmeyir; “Kedi, evi olan” kelimeleriyin okumak yetyir. “Virgül” yarar sagladı.
“Kedi evi, kedi yuvası ér.” Mun “i”, “ad tamlamagı eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekmeyir. “Kedi evi,” kelimeleriyin okumak yetyir. “Virgül” yarar sagladı.
Ulayı “ad tamlamagı eki - 3tk iyelik eki” sesteşliki, zararsız sesteşliklerden ér tiyilebilir ärinç.
Yüklemeg Turumu Eki - Ad Tamlamagı Eki
“Kedi evi farelerden korur.” Mun “i”, “yüklemeg turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
“Kedi evi kedi yuvası ér.” Mun “i”, “ad tamlamagı eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekyir.
Mun cümlelerde, anlaşılırlıkın artırmak için “virgül” kullanalım:
“Kedi, evi farelerden korur.” Mun “i”, “yüklemeg turumu eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekmeyir. “Virgül” yarar sagladı.
“Kedi evi, kedi yuvası ér.” Mun “i”, “ad tamlamagı eki” olarak kullanılmış. Munun anlamak için cümleyin baştan sona okumak kerekmeyir. “Virgül” yarar sagladı.
Ulayı “yüklemeg turumu eki - ad tamlamagı eki” sesteşliki, zararsız sesteşliklerden ér tiyilebilir ärinç.
# Yazıda “virgül, noktalı virgül, nokta”, konuşmagda “anlık turaklayış”a karşılık kelir.
“3TK İYELİK EKİ - AD TAMLAMAGI YAPMAG EKİ” ANLAM FARKI
“-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü” eki; “ad tamlamagı yapmag eki” ér. Yanya “3üncü tekil kişi için iyelik eki” olarak da kullanılmış.
• İstanbul Agızı’dakı mon anlatıma bakalım; “Yolun yanında bahçe var. Kapısı yeşildir.”
Mun anlatımda, “kapı-(s)ı” kelimesideki “-(s)ı”, “üçüncü tekil kişi iyelik eki” olarak kullanılmış.
Yani “-(s)ı”, mun anlatımda, “o-(n)un” anlamıya kelyir; “kapı-(s)ı = o-(n)un kapı”.
• İstanbul Agızı’dakı mon anlatıma bakalım; “Yeşil bir bahçe kapısı satın aldı.”
Mun anlatımda, “kapı-(s)ı” kelimesideki “-(s)ı”, “üçüncü tekil kişi iyelik eki” émez.
Yani mun “-(s)ı”, “o-(n)un” anlamıya kelmeyir; “bahçe kapı-(s)ı ≠ bahçe o-(n)un kapı”.
Yani “3üncü tekil kişi için iyelik eki” ile “ad tamlamagı yapmag eki”; sesteş fakat farklı ekler ér.
# Türkçe-21 Biçimi’de, 3tk iyelik eki kullanılmaz; 3tk iyelik zamiri kullanılır.
| EK | İSTANBUL AGIZI | TÜRKÇE-21 BİÇİMİ |
| 2tk için iyelik eki | -n ; -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n | iyelik zamiri kullanılır: “seniŋ” |
| İlgi turumu eki |
-ın, -in, -un, -ün
; -(n)ın, -(n)in,-(n)un, -(n)ün ; -(y)ın, -(y)in, -(y)un, -(y)ün |
-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ |
| 3tk için iyelik eki | -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü | iyelik zamiri kullanılır: “äniŋ” |
| Yüklemeg turumu eki |
-ı, -i, -u, -ü
; -(n)ı, -(n)i, -(n)u, -(n)ü ; -(y)ı, -(y)i, -(y)u, -(y)ü |
-ın, -in, -un, -ün ; -(y)ın, -(y)in, -(y)un, -(y)ün |
| Ad tamlamagı eki | -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü | -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü |
Ayrıca bak: TÜRKÇE211 [01] İYELİK EKLERİ - TURUM EKLERİ - İSİMLER
İSİM ÇEKİMLERİDE ÖNCEKİ BİÇİM
Türkçe-21’iŋ önceki biçimde, monca édi:
# Bazı kusurlar da içeren, önceki mun biçim; teorik bütünlük taşır kabul etilebilir. Fakat turum ekleri zararıya olan bir biçim édi. Türkçe-21 Biçimi’de, artık kullanılmayır. “Türkçe” konusuda analitik çalışmaglar yapan kişilere yardımcı olabilir tiyin ve sadece bilgi olarak, burada verildi.
| İYELİK EKLERİ |
TURUM EKLERİ |
|
-m ; -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m “arsa-m, ev-(i)m” -n ; -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n “arsa-n, ev-(i)n” -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü “arsa-(s)ı, ev-i” -mız, -miz, -muz, -müz ; -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz “arsa-mız, ev-(i)miz” -nız, -niz, -nuz, -nüz; -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz “arsa-nız, ev-(i)niz” -lırı, -liri, -luru, -lürü “arsa-lırı, ev-liri” |
-ya, -ye “arsa-ya, ev-ye” -yı, -yi, -yu, -yü “arsa-yı, ev-yi” -yıŋ, -yiŋ, -yuŋ, -yüŋ “arsa-yıŋ, ev-yiŋ” -da, -de ; -ta, -te “arsa-da, ev-de” -dan, -den ; -tan, -ten “arsa-dan, ev-den” |
| İstanbul Agızı | : |
[-lar, -ler] + [-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü] = [-ları,
-leri] |
| Türkçe-21 Biçimi | : |
[-lar, -ler] + [-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü] = [-ları,
-leri] → [-lırı, -liri, -luru, -lürü] |
# Türkçe’de bazı eklerde, ses tegişimleri olmuş. Kib “yavru-cak ; yavru-cuk” gibi. Bulara benzeterek;
[-ları, -leri] → [-lırı, -liri, -luru, -lürü] elde etildi. Belli bi yarar için, istisna bi uygulamag ér.
AD TAMLAMAGI YAPMAG EKİ (yeni biçimde de böyle)
-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
“ev duvar-ı, bahçe kapı-(s)ı”
# “3tk iyelik eki” ile “isim tamlamagı yapmag eki” arasıdakı sesteşlik, zararsız sesteşliklerden ér. Çünkü munlarıŋ kullanım biçimleri de munlarıŋ kategoriler de farklı ér.
ÖRNEK 1 : “ev, ev-ler”
İyelik çekimleri (eski biçim):
| ev-(i)m | evler-(i)m |
| ev-(i)n | evler-(i)n |
| ev-i | evler-i |
| ev-(i)miz | evler-(i)miz |
| ev-(i)niz | evler-(i)niz |
| ev-liri | evler-liri |
Turum çekimleri (eski biçim):
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| ev-yi | ev-yiŋ | ev-ye | ev-de | ev-den |
| evler-yi | evler-yiŋ | evler-ye | evler-de | evler-den |
“İyelik + turum” çekimleri (eski biçim):
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| ev-(i)m-yi | ev-(i)m-yiŋ | ev-(i)m-ye | ev-(i)m-de | ev-(i)m-den |
| ev-(i)n-yi | ev-(i)n-yiŋ | ev-(i)n-ye | ev-(i)n-de | ev-(i)n-den |
| ev-i-yi | ev-i-yiŋ | ev-i-ye | ev-i-de | ev-i-den |
| ev-(i)miz-yi | ev-(i)miz-yiŋ | ev-(i)miz-ye | ev-(i)miz-de | ev-(i)miz-den |
| ev-(i)niz-yi | ev-(i)niz-yiŋ | ev-(i)niz-ye | ev-(i)niz-de | ev-(i)niz-den |
| ev-liri-yi | ev-liri-yiŋ | ev-liri-ye | ev-liri-de | ev-liri-den |
| evler-(i)m-yi | evler-(i)m-yiŋ | evler-(i)m-ye | evler-(i)m-de | evler-(i)m-den |
| evler-(i)n-yi | evler-(i)n-yiŋ | evler-(i)n-ye | evler-(i)n-de | evler-(i)n-den |
| evler-i-yi | evler-i-yiŋ | evler-i-ye | evler-i-de | evler-i-den |
| evler-(i)miz-yi | evler-(i)miz-yiŋ | evler-(i)miz-ye | evler-(i)miz-de | evler-(i)miz-den |
| evler-(i)niz-yi | evler-(i)niz-yiŋ | evler-(i)niz-ye | evler-(i)niz-de | evler-(i)niz-den |
| evler-liri-yi | evler-liri-yiŋ | evler-liri-ye | evler-liri-de | evler-liri-den |
# “-(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz” ve “-(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz” eklerideki “fazladan yardımcı ünlüler”yi tüşürmegye kerek körülmedi. Çünkü mun tablolarda, sesteşliklerye neden olmayır lär.
ÖRNEK 2: “arsa, arsa-lar”
İyelik çekimleri (eski biçim):
| arsa-m | arsalar-(ı)m |
| arsa-n | arsalar-(ı)n |
| arsa-(s)ı | arsalar-ı |
| arsa-mız | arsalar-(ı)mız |
| arsa-nız | arsalar-(ı)nız |
| arsa-lırı | arsalar-lırı |
Turum çekimleri (eski biçim):
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| arsa-yı | arsa-yıŋ | arsa-ya | arsa-da | arsa-dan |
| arsalar-yı | arsalar-yıŋ | arsalar-ya | arsalar-da | arsalar-dan |
“İyelik + turum” çekimleri (eski biçim):
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| arsa-m-yı | arsa-m-yıŋ | arsa-m-ya | arsa-m-da | arsa-m-dan |
| arsa-n-yı | arsa-n-yıŋ | arsa-n-ya | arsa-n-da | arsa-n-dan |
| arsa-(s)ı-yı | arsa-(s)ı-yıŋ | arsa-(s)ı-ya | arsa-(s)ı-da | arsa-(s)ı-dan |
| arsa-mız-yı | arsa-mız-yıŋ | arsa-mız-ya | arsa-mız-da | arsa-mız-dan |
| arsa-nız-yı | arsa-nız-yıŋ | arsa-nız-ya | arsa-nız-da | arsa-nız-dan |
| arsa-lırı-yı | arsa-lırı-yıŋ | arsa-lırı-ya | arsa-lırı-da | arsa-lırı-dan |
| arsalar-(ı)m-yı | arsalar-(ı)m-yıŋ | arsalar-(ı)m-ya | arsalar-(ı)m-da | arsalar-(ı)m-dan |
| arsalar-(ı)n-yı | arsalar-(ı)n-yıŋ | arsalar-(ı)n-ya | arsalar-(ı)n-da | arsalar-(ı)n-dan |
| arsalar-ı-yı | arsalar-ı-yıŋ | arsalar-ı-ya | arsalar-ı-da | arsalar-ı-dan |
| arsalar-(ı)mız-yı | arsalar-(ı)mız-yıŋ | arsalar-(ı)mız-ya | arsalar-(ı)mız-da | arsalar-(ı)mız-dan |
| arsalar-(ı)nız-yı | arsalar-(ı)nız-yıŋ | arsalar-(ı)nız-ya | arsalar-(ı)nız-da | arsalar-(ı)nız-dan |
| arsalar-lırı-yı | arsalar-lırı-yıŋ | arsalar-lırı-ya | arsalar-lırı-da | arsalar-lırı-dan |
ZAMİRLER İÇİN TURUM ÇEKİMLERİ (eski biçim)
|
Yüklemeg Turumu |
İlgi Turumu |
Yaklaşmag Turumu |
Bulunmag Turumu |
Ayrılmag Turumu |
| ben-yi | ben-yiŋ | ben-ye | ben-de | ben-den |
| sen-yi | sen-yiŋ | sen-ye | sen-de | sen-den |
|
o-yu än-yi |
o-yuŋ än-yiŋ |
o-ya än-yä |
o-da än-dä |
o-dan än-dän |
| biz-yi | biz-yiŋ | biz-ye | biz-de | biz-den |
| siz-yi | siz-yiŋ | siz-ye | siz-de | siz-den |
| o-lar-yı | o-lar-yıŋ | o-lar-ya | o-lar-da | o-lar-dan |
| bu-yu | bu-yuŋ | bu-ya | bu-da | bu-dan |
| bu-lar-yı | bu-lar-yıŋ | bu-lar-ya | bu-lar-da | bu-lar-dan |
| şu-yu | şu-yuŋ | şu-ya | şu-da | şu-dan |
| şu-lar-yı | şu-lar-yıŋ | şu-lar-ya | şu-lar-da | şu-lar-dan |
| biz-ler-yi | biz-ler-yiŋ | biz-ler-ye | biz-ler-de | biz-ler-den |
| siz-ler-yi | siz-ler-yiŋ | siz-ler-ye | siz-ler-de | siz-ler-den |
İSTİSNALAR (eski biçim)
# “ne, su” kelimeleriyiŋ iyelik çekimleri, istisna ér.
|
ne-(yi)m |
ne-(yi)n |
ne-(s)i |
ne-(yi)miz |
ne-(yi)niz |
ne-liri |
|
su-(yu)m |
su-(yu)n |
su-(y)u |
su-(yu)muz |
su-(yu)nuz |
su-luru |
Türkçe-21 Sitesi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder