a yerine ı veya e yerine i söylemek güzel konuşmak değildir, ana dili Türkçe olmayanlarda aksan doğaldır, aşırı hatalı söyleyişler, bozuk söyleyişleri zihinde Türkçeye çeviri, konuşmaya uyumsuz hale gelmiş ekler, ğ harfi uzatma işareti değildir, hatadan hataya fark var, olumsuzluk eki ile soru eki farklı eklerdir, söyleyiş biçimleri ve ruh sağlığı, söyleyiş hataları, Türkçe kökenli kelimelerde yazı ile söz arasında fark varsa ya yazı kusurludur ya söz kusurludur, Türkçe kökenli sözcüklerde uzatmak sivriltmek yoktur, Türkçede yazı ile söz farklı değildir, diksiyon eğitimi Türkçeyi yanlış konuşmak için mi alınır
TÜRKÇE214 [08] YAZI ILE SÖZ FARKLI MITÜRKÇE’DE YAZI İLE SÖZ FARKLI MI?
Türkçe’de, Türkçe kökenli tüzgün sözcüklerde, yazılış ile söyleyişiŋ arada fark olmaz. Bazı Türk Tılları’da, Türkçe kökenli bazı sözcükler için fark var ése, ya yazılışta ya söyleyişte hata var timek ér.
• Kib, Istanbul Agızı’da kelcek zaman eki “-acak, -ecek; -(y)acak, -(y)ecek” ér. Kib, Istanbul Agızı’da “yapmayacak mı?” olarak yazılan sözcüke bakalım. Kimi kişiler, munun
Munların, “yap-ma-yacak mı?”, “yap-mı-yacak mı?”, “yap-ma-ycak mı?”, “yap-mı-cak mı?” olarak söyleyenler de var. Azuca, 1 yazılış, 5 söyleyiş var. Ulayı mantıksal olarak; ortada 5 farklı söyleyiş var ése, en az 4 hatalı söyleyiş var timek ér.
[Kib; “yap-acağ-ız” → “yap-aca^-z, yap-ıca^-z, yap-aca-z, yap-ıca-z, yap-ca-z, yap-ıciy-iz”]
Ulayı munca yazılış-okuyuluş farkları, “bozukluk” ér ärinç. Munca bozulmagların örnek közderip “Türkçe’de yazı ile söz, farklı ér” savıyın ortaya atmak, yanılgı ér. Gerçi, “yapmayacak mı? → yapmıycak mı?” kibi bozulmaglar, bozulmag olmasa édi bile, ol sav, kanıtlayılmış olmaz édi. Sadece, “istisna birkaç turuma örnek verilmiş” olur édi.
Munca turumlarda, togal olarak, yazılışta da hata aramak kerek ér. İlk bakışta monun söylemek mümkün; “zaman çekim eki olmak için mun ek, fazla uzun ér”. Bu yüzden, Türkçe-21, kelcek zaman ekiyin,
• Benzer şeyler kib “olmuyor mu?” kibi kullanımlar için de söyleyilebilir. [Türkçe’de olumsuzluk eki “mı, mi, mu, mü” émez; “-ma, -me” ér.] Istanbul Agızı’da, “ol-ma-yor mu?” yazılmalı-okuyulmalı édi ama “ol-mu-yor mu?” yazılıp okuyulmuş. [“ol-ma^-yor mu?, ol-ma-yyor mu?, ol-mu-yo mu?, ol-mi-y mi? ol-ma-ymı-yor” tiyenler de var]
Türkçe’de, “o, ö” sesleri, eklerde kullanılmaz. Neŋ Türk Tılı’da “-()yor” tiye ek kullanmak, hata ér. Yani, “olmuyor mu?” yazıp söyler kän 2 hata yapılyır.
Türkçe’de “büyük ünlü uyumu”, kesin-kenel kural ér. Ulayı Türkçe’de kib “bekli-yor (bekle-yor)” tiye bi kelime olmaz.
Türkçe-21, şimdiki zaman ekiyin, “-yır, -yir, -yur, -yür” olarak kullanır. Kib, “yap-ma-yır mı?” yazar ve okur.
• “Birinci tekil kişi emir eki”ye de bakalım. Istanbul Agızı’da, monca ér; “-ayım, -eyim; -(y)ayım, -(y)eyim”. Kib “yap-ayım, yap-ma-(y)ayım”, “atla-(y)ayım, atla-ma-(y)ayım” yazılyır.
Fakat kimi kişiler monca okuyur; “yap-ıyım, yap-mı-yım”, “atlı-yım, atla-mı-yım”.
Istanbul Agızı’ya köre “yapıyım” ne timek? “Yapı män, bina män” timek ér.
Istanbul Agızı’ya köre “atlıyım” ne timek? “Atlı män, beniŋ at var, ata binmiş turumda män” timek ér.
Türkçe-21, birinci tekil kişi emir ekiyin, “-aym, -eym; -(y)aym, -(y)eym” olarak kullanır. Kib, “yap-aym,
• Monca bozulmaglar da körülyür [yazılışlar togru, okuyuşlar yanlış];
“yap-ma-(y)an mı?” yazıp “yap-mı-(y)an mı?” okumak,
“yap-ma-(y)ınca mı?” yazıp “yap-mı-(y)ınca mı?” okumak,
“ara-(y)an” yazıp “arı-(y)an” okumak kibi.
“Ara-(y)an var mı?”: “Araştıran var mı?”,
“Arı-(y)an var mı?”: “Temiz olan var mı?”.
Arı— (temiz olmak), Arı-t— (temiz etmek, temizlemek), Arı-n— (temizlenmek), Arı-g (temiz),
Arı (bal yapan böcek),
Ara— (bulmaga çalışmak),
Ara (açıklık, mesafe).
• “yap-ma-yı mı?” yazıp “yap-mı-yı mı?” okumak kibi kullanımlar da hatalı ér. Burada “-ma”; hatalı olarak, “fiilden isim yapan ek” olarak kullanılmış. Yanya “-ma” yazılıp “-mı” okuyulmuş.
[
• “baş-la-(y)an mı?” yazıp “baş-lı-(y)an mı?” okumak kibi kullanımlar da hatalı ér. Türkçe’de “-la, -le”, “isimden fiil yapan ek”lerden biri ér; “-lı, -li, -lu, -lü”, “isimden isim yapan ek”lerden biri ér.
Ulayı Türkçe’de “baş-lı-(y)an mı?” tiye yazı-söz yok. [“baş-la-(y)an mı?” yazılmalı-okuyulmalı. “baş-la—” sözcükü, fiil ér. “baş-lı” sözcükü, “äniŋ baş var, baş ile birlikte” timek ér.]
Acaba, konuşmaglardakı “a,e” → “ı,i,u,ü” bozulmagları, “-()yor” ekiden mi kaynaklanıp yayılmış?
| al— |
: |
al-(ı)yor |
: |
al-acak → al-ıcak |
| bil— |
: |
bil-(i)yor | : |
bil-ecek → bil-icek |
| sor— |
: |
sor-(u)yor | : |
sor-acak → sor-ucak |
| böl— |
: |
böl-(ü)yor | : |
böl-ecek → böl-ücek |
| al—ma— |
: |
al-mı-yor | : |
al-ma-(y)acak → al-mı-(y)acak →
al-mı-(y)cak |
| bil—me— |
: |
bil-mi-yor | : |
bil-me-(y)ecek → bil-mi-(y)ecek →
bil-mi-(y)cek |
| sor—ma— |
: |
sor-mu-yor | : |
sor-ma-(y)acak → sor-mu-(y)acak →
sor-mı-(y)acak → sor-mı-(y)cak |
| böl—me— |
: |
böl-mü-yor | : |
böl-me-(y)ecek → böl-mü-(y)ecek →
böl-mi-(y)ecek → böl-mi-(y)cek |
Yanya; “al—ma— → al-mı-yor → al-mı-yacak → al-mı-yan → al-mı-yıp” vs.
# “-yor”, tam hece ér, yardımcı ünlü (baglamag ünlüsü) almag kerekmez; ama almış. “Büyük ünlü uyumu”ya ymä uymamış [kib “bil-me-yör” olmamış]. Hem bozuk hem bozucu mu?
“-yor; -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor” eki, yanlış ér.
“-acak, -ecek; -(y)acak, -(y)ecek” eki, kusurlu ér.
“-ayım,
Mundun, konuşmagda, mun ekleriŋ togru kullanılmagın beklemek, boş beklenti olur. Fakat öteki ekler ile,
# “-yır, -yir, -yur, -yür”, “-cak, -cek ; -çak, -çek”, “-aym, -eym; -(y)aym, -(y)eym” olarak yazılır lär ése;
Acaba kib “eylem → iylem”, “ayva → ıyva”, “bey → biy” tönüşümleri, neden olmamış? Yoksa “y”; bazı “a,e”ler ile kimyasal tepkimege kiryir, bazı “a,e”ler ile kimyasal tepkimege kirmeyir mi? Azu “y”, “yardımcı y” olarak kullanılır ése, başka “y” mi olyur? ☺
Aşırı Hatalı Konuşmag Biçimleri
İleri derecede bozuk hatta tuhaf, bazı yazı-söz tegişimleri (Türkçe kökenli sözcükler için):
|
YAZILIŞ VE TOGRU SÖYLEYİŞ |
AŞIRI HATALI SÖYLEYİŞ |
YORUMLAR |
| ben | bâ^n | “ban”, “ban–”, “ba^ni” vs ile mi karıştırılyır? |
| beklenti | beklâ^nti | “bakla” ile “bekle–” karıştırılyır mı? |
| beklenen | beklâna^n | ? |
| bilen | bilâ^n | “bilâkis” vs ile mi kıyaslayılyır? |
| gelmek, kelmek |
gâlmek, gâ^lmek |
? |
| görmek, körmek | gô^rmek | ? |
| güven, küven | gûven | ? |
| illerde | illâ^rde | “illâ^” vs ile kökteş mi sanılyır? |
| kendi | kâ^ndi | “kâr”, “kâ^fir”, “kâ^hin” vs ile kıyas mı yapılyır? |
| özellik | öza^llik | “özel” ile “özal” karıştırılyır mı? |
| seven, seben | seva^n, sava^n | “sev–” ile “sav–” aynı fiil mi sanılyır? |
| söylemek | sô^ylemek | “soylamak” vs ile mi karıştırılyır? |
| tören | toren | “töre” ile “tor” ayırt etilemeyir mi? |
| yerde | yâ^rde | “yar” veya “ya^r” ile mi karıştırılyır? |
| yönelmek | yonelmek, yona^lmek | “yonmak/yontmak” veya “yan” ile mi karıştırılyır? |
| yürür iken, yürür kän | yürürkân, yürürkâ^n | Arabca “kâ^ne/ka^ne” ile mi karıştırılyır? |
| ... | ... | ... |
Çok sayıda, benzer örnekler verilebilir. Munca hataların yapabilmek için; “Türkçe kökenli sözcüklerin, yanlış söyleyebilmek egitimi” almak kerek, kibi körünyür.
• Munlar, ses yapıları çok bozuk konuşmaglar ér. Munlar, çocuklarda-kençlerde, belirsizliklere ve ruhsal çatışmaglara da neden olabilir. Neŋ ögrenci tüşünelim. Äniŋ ögretmenlerden biri, kib “kendim” tiyir; biri de “kâ^ndim” tiyir. Çocuk ne ticek; “kendim” mi “kâ^ndim” mi? Vs vs.
• Uzun süre munca konuşan bazı kişilerde, “beyin sarsıntısı” belirtileri körülebilyir; anlamsız tonuk bakışlar, keç tepki vermek kibi. Ulayı munca aşırı hatalı konuşmaglar, konuşanlarıŋ beyinlerin de tinleyenleriŋ beyinlerin de sarsyır ärinç. Normal beyin, mantıksızlıklardan rahatsız olur; mantıksızlık yapanıŋ beyin bile.
• Yine de, munca hataların, sıradan biri yapsa, önemsiz veya kişisel hatalar sayılabilir belki. Ama munca hataların, kib, haber metinleriyin seslendiren biri yapsa, önemsiz sayılmaz. Kib, spiker, “vâ^rdi” timiş ése; “verdi” mi anlamak kerek, “vardı” mı anlamak kerek? İzleyen kişiler, önce munun belirlecek, sonra haberin anlacak. Munlar, izleyiciler için beyin yorucu, sinir bozucu, çirkin turumlar olur.
# “ver—”, “var—”, “var” [“bir— / ber—”, “bar—”, “bar”]
• Kib, “kazandı” kelimesiyin, “kaza^ndı” tiye söyleyen kişiyiŋ turum, ne ér? Acaba, “kazan—” fiili, “kaza^” kelimesiden türeyir mi sanyır?
• Kib, “her yerde”yin “har ya^rde” tiye söyleyen kişiyiŋ turum ne ér? Mun kişi, monun bilmeyir mi?
· “her”, “har” farklı kelimeler ér,
· “yer”, “yar”, “ya^r” da farklı kelimeler ér.
[“her” Farsça kökenli, “har” Arabca kökenli, “yer” Türkçe kökenli, “yer—” Türkçe kökenli, “yar” Türkçe kökenli, “yar—” Türkçe kökenli, “ya^r” Farsça kökenli, farklı anlamlı kelimeler ér.]
# Türkçe kökenli sözcüklerde, “uzatmak-sivriltmek” olmaz. Türkçe kökenli sözcüklerin, uzatmaklı-sivriltmekli söylemek, “küzel konuşmak” veya “seda^lı konuşmak” olamaz. Kelimelerin yamuk söylemek, yamuk konuşmak olur. Yolda, otomobilin saga sola yalpalatarak ilerlemek de yamuk araba kullanmak olur.
# İstanbul Agızı ilen konuşulur kän, Aydın Agızı ilen konuşulur kän, Konya Agızı ilen konuşulur kän, vs; munca konuşmaglar; yanlış konuşmaglar olur. Neŋ tılda, en temel yapı, “sesler” ér; “sesler” bozulur ése, tıl da bozulur.
# Bazı kişilerde de monca konuşmaglar körülebilyir; kib, önceki cümleside “kâ^ndi” timiş olabilyir, sonrakı cümleside “kendi” timiş olabilyir. Acaba neden? Hängi sözcük, Türkçe kökenli ér; hängi sözcük, yabancı kökenli ér? Uzatmag-sivriltmeg, yabancı kökenli hängi kelimelerde yapılır? Munların bilemeyir mi lär? Mundun, “seslerin rastkele uzatmaglı-sivriltmegli söyleyip” “orta yol” mu tutyur lär? Veya başka nedenler mi var acaba? Tüşünüŋ.
Munca kimi kişilerde, sık körülen hatalardan biri de mon ér; “da, de [ymä]” ile “-da, -de;”yin ayırt etemeyir lär kibi de körünyür. Kib bazen “yolda”yın “yol da” kibi söyleyebilyir lär. Bazen de “yol da”yın “yolda” kibi söyleyebilyir lär. Yanya “yolda”yın “yolta” kibi söyleyenler de olabilyir. “ki” ile “-ki”yin karıştıranlar da var.
# Peki, ne yapılmalı? Birkaç öneri, monlar olabilir: Kelimelerin yamuk söylemege zaman-emek harcamamak; kelimelerin togru söylemege zaman-emek harcamak. Biraz tıl bilgisi çalışmak. Masal, hikâye, roman, bilimsel kitablar vs; birkaç kitabın, anlaya anlaya okumak. Sözlük kullanmak.
# “e” sesi söyleyilcek kän; çene, kerekenden fazla ayırılır ése; “e” sesi, bozuk çıkar.
# Burada konumuz; “kişiler” tügül, “konuşmag biçimleri” ér. Bu yazı, belirli kişi(ler)e veya topluluk(lar)a yönelik émez. Burada, herhängi kişiye veya topluluka hakaret etilmeyir, aşagılamak yapılmayır. Äniŋ ad keçen meslekler de sadece, konuyun örneklemeg amaçlı ér. Burada sadece “öneriler” yer alyır.
# Her insan, hata yapar; hatasız-kusursuz insan yok. Burada konu, bu émez.
• “kendi → gendi”, “köl → göl” kibi tegişimler, “ses bozukluku” tügül “ses tegişimi” ér. Munlar, bozulmag sayılsa bile, “kendi → kâ^ndi” kibi bozulmaglarıŋ yanda, çok küçük kalır.
Kib “k, g, p, b, a, ı, ö, e” sesleri, Türkçe kökenli sözcüklerde kullanılan seslerden ér; “kapı, bölge” kibi.
Kib “gendi” söyleyişi hatalı ér; fakat ses yapısı olarak Türkçe ér. “kâ^ndi” söyleyişi yanlış ér; ses yapısı olarak da Türkçe émez.
Yabancı kökenli kelimelerin yazmak-söylemek, bu yazıya konu émez. Kib “Başarmak için çalışmak lazım” yazılmış olsa bile; “Başarmak için çalışmak lâ^zım” söylemek kibi. Yani “Türk Tılları’dakı yabancı kökenli kelimeler, nasıl yazılmalı?” konusu, başka konu ér. [“Başarmak için çalışmak kerek”]
[Bu konuda bak: TÜRKÇE214 [03] UZATMAG SİVRİLTMEG]
# (Gerçekte sadece yabancı kökenli kimi kelimelerde var olan) uzatmagların-sivriltmeglerin, yazıda ymä közdermek, daha togru olur ärinç. Yanlış söyleyişlerin azaltmak konusuda, yararlı olur ärinç. Yazıda, bizceg ymä kenelde ihmal etilmiş olsa ymä. ☺
İstanbul Agızı’ya köre, kelimeleriŋ togru yazılışların-söyleyilişlerin ögrenmek için bak:
“tdk.org.tr → Güncel Türkçe Sözlük”
[Oradakı bazı kelimeler, Türkçe-21’dekilerden biraz farklı olabilir; “togru - doğru”, “turmak - durmak” kibi]
Sözlüklerden bak; “aksanı bozuk”, “anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az” ☺
# Bu yazı, äniŋ ana tıl “Türkçe” olmayan kişileriŋ “Türkçe”yin konuşmag biçimleri ile ilgili émez. Munca kişilerde, “Türkçe” konuşur lär kän söyleyiş hataları olmag, normal veya togal ér. Çünkü olarıŋ aksanlar, kendileriŋ ana tıllara togru kayabilir, togal olarak.
Türkçe-21 Sitesi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder