ad tamlaması çekim, ad tamlaması, isim tamlaması, isim tamlaması çekim, sıfat tamlaması çekim, sıfat tamlaması, tamlama, tamlanan, tamlayan
TÜRKÇE213 [01] BAGLAŞIK KELİMELERBAGLAŞIK KELİMELER
• ...()in ...(s)i [Türkçe-21 Biçimi’de; bu yapı kullanılmaz.]
• -ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ
• -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü [ad tamlamagı yapmag eki]
• -l ; (ı)l, -(i)l, -(u)l, -(ü)l
• “TAMLAMAG”A BENZEYEN YAPILAR
• SIFAT TAMLAMAGLARI
• BU KONUYUŊ ÖZET
• -ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ
• -ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü [ad tamlamagı yapmag eki]
• -l ; (ı)l, -(i)l, -(u)l, -(ü)l
• “TAMLAMAG”A BENZEYEN YAPILAR
• SIFAT TAMLAMAGLARI
• BU KONUYUŊ ÖZET
...()in ...(s)i
[Türkçe-21 Biçimi’de; bu yapı kullanılmaz.]
İstanbul Agızı’da, baglaşımda;
• birinci bölüm “-ın, -in, -un, -ün ; -(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün”] eki alyır,
• ikinci bölüm “-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü” eki alyır.
İstanbul Agızı’da;
“ev-in duvar-ı”, “bahçe-(n)in kapı-(s)ı”,
“bahçe-(n)in kapılar-ı”, “bahçeler-in kapılar-ı”,
“ögretmen-in ev-i”, “ögretmen-in evler-i” kibi.
• Bazı tıl bilgisi kitabları, mun yapıya “belirli tamlamag” tir. Fakat kusurlu yapı ér.
Ve kenelde, ya “-()in” ya “-(s)i” eki “fazladan kullanılmış” yapı ér.
Önce zamirlerin ve “bahçe”, “bahçeler” sözcükleriyin ele alalım.
İstanbul Agızı’ya köre;
| bahçe-m | bahçeler-(i)m | bahçe-miz | bahçeler-(i)miz |
| bahçe-n | bahçeler-(i)n | bahçe-niz | bahçeler-(i)niz |
| bahçe-(s)i | bahçeler-i | bahçe-leri | bahçeler-leri |
Şimdi, yukarıdakı tabloya, “fazladan olarak” iyelik zamirleri ekleyelim:
İstanbul Agızı’ya köre;
| ben-(i)m bahçe-m | ben-(i)m bahçeler-(i)m | biz-(i)m bahçe-miz | biz-(i)m bahçeler-(i)miz |
| sen-(i)n bahçe-n | sen-(i)n bahçeler-(i)n | siz-(i)n bahçe-niz | siz-(i)n bahçeler-(i)niz |
| o-(n)un bahçe-(s)i | o-(n)un bahçeler-i | o-(n)ların bahçe-leri | o-(n)ların bahçeler-leri |
Kusurlu yapılar ortaya çıktı. Kib “benim bahçe-m” = “bana ait bana ait bahçe” ne temek?
Şimdi, yukarıdakı kusurlu tablodan, mon satırın alalım:
| o-(n)un bahçe-(s)i | o-(n)un bahçeler-i | o-(n)ların bahçe-leri | o-(n)ların bahçeler-leri |
Şimdi “o” yeriye “okul” koyalım, “o-(n)lar” yeriye “okullar” koyalım:
| okul-un bahçe-(s)i | okul-un bahçeler-i | okullar-ın bahçe-leri | okullar-ın bahçeler-leri |
Kusurlu yapılar ortaya çıktı. Kib, “okul-un bahçe-(s)i” = “okula ait ona ait bahçe” ne temek?
# Munca “okul-un bahçe-(s)i” kibi yapılar; “Türkçe”de zorunlu yapılardan tügül kibi körünyür. Ama bazı Türk Tılları’da, kalıplaşmış yapı olarak körülyür. En az iki cümle olmak kereken anlatımın, tek cümleye sıkıştırmış bozuk anlatımlarda da çok sık körülür.
# Munca “okul-un bahçe-(s)i” kibi yapılar; Türkçe ögrenmege çalışan yabancılar için de kafa karıştırıcı olabilir.
| Ali-(n)in kitap | : | Ali’s book | • |
bahçe-(n)in duvar | : | the wall of the garden |
| Ali-(n)in kitab-ı | : | Ali’s his book (?) | • |
bahçe-(n)in duvar-ı | : | the its wall of the garden (?) |
# Türkçe-21 Sitesi’yiŋ Not:
405. İyelik işareti. +l°g gibi, ilgi hali eki +°ŋ, +n°ŋ da bir mensubiyet veya bir mülkiyet (iyelik) ifade eder. Şahıs ve işaret zamirlerinin ilgi hali bir iyelik zamiri manasına sahiptir: mäniŋ är (R O12) “benim adamlarım”. Bu alışılmamış (eski?) bir ifade tarzıdır.
Alışılmış olan, ismin 3. şahıs iyelik eki ihtiva etmesidir: bo törü+nüŋ iş+i “bu törenin (kanunun) işi”.
Sıkı bağlantılarda ilgi halinin yerine, genel manada, belirsiz hal tercih edilir: saç kıdıg+ı “saç(ın) kıyısı (kenarı)”; ve hatta: saç kıdıg “saç kıyısı”; iş+i yir (R OII) “eşi(nin) ülkesi”.
— mäniŋ vs.’nin ilgi hali özelliğine bakmaksızın mäniŋ sü+m (R S9) “benim ordum” denir.
ESKİ TÜRKÇE’NİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, TDK Yayınları
“bahçe-(n)in duvar-ı” benzeri “törü-(n)üŋ iş-i” kibi kusurlu yapılar, seyrek de olsa, 800’lü yıllarda da körülyür émiş. Yanya, Gabain’iŋ mun konudakı kişisel yorumlar, tıl bilimsel açıdan, pek saglam körünmeyir.
| YAPI | TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’YE KÖRE |
| män+iŋ är |
Yapı olarak kusur yok. Fakat Türkçe-21 Biçimi’de “beniŋ er” ér. |
| törü+(n)üŋ iş+i |
[“+i”, «yüklemeg turumu eki» olarak kullanılmamış ése] aitlik/ilgi,
iki kez belirtilmiş kusurlu yapı ér; “törü+(n)üŋ
iş+i” = “törüye ait
ona (törüye) ait
iş”. “törü+(n)üŋ iş” (aitlik/ilgi) veya “törü iş+i” (isim tamlamagı) olmalı édi. [Türkçe-21 Biçimi: “törü+(y)üŋ iş” (aitlik/ilgi) veya “törü iş+i” (isim tamlamagı)] |
| saç kıdıg+ı | Kusursuz «isim tamlamagı» ér; “saç kıdıg+ı” veya “saç kıyı-(s)ı”. |
| saç kıdıg | «İsim tamlamagı eki» közderilmemiş kusurlu yapı ér. |
| iş+i yir | «İlgi turumu eki» közderilmemiş kusurlu yapı ér; “iş+i+niŋ yir” veya “eş+i+niŋ yer” olmalı édi. [Türkçe-21 Biçimi’de “äniŋ eş+iŋ yer”] |
| män+iŋ sü+m | Aitlik/ilgi, iki kez belirtilmiş kusurlu yapı ér; “män+iŋ sü+m” = “bene ait bene ait sü”. [Türkçe-21 Biçimi’de “beniŋ sü”] |
“Tamlamag” kavramıdan, şuyun anlayır méz: En az iki kelimeden oluşan ve bu iki kelimeden farklı başka bir anlam ortaya koyan yapı. Kib “ev duvar-ı, bahçe kapı-(s)ı, bal arı-(s)ı, eşek arı-(s)ı, tahta kapı” kibi.
“ev duvar-ı”: “bir tür duvar”; “ev” ve “duvar” kavramlarıdan togan başka bir kavram ér.
“bahçe kapı-(s)ı”: “bir tür kapı”; “bahçe” ve “kapı” kavramlarıdan togan başka bir kavram ér.
“ev-in duvar-ı”: Bu yapı, “eve ait duvar” anlamda kullanılyır. Bu yapıda, togan yeni bir kavram yok.
“bahçe-(n)in kapı-(s)ı”: Bu yapı, “bahçeye ait kapı” anlamda kullanılyır. Bu yapıda da togan yeni bir kavram yok.
# “ev duvar-ı, bahçe kapı-(s)ı” tamlamaglarıya kıyaslayılır ése; “ev-in duvar-ı, bahçe-(n)in kapı-(s)ı” yapılarıdakı “-i ; -(s)i”ler; “tamlamag eki” varsayılabilir.
# Fakat kib “Ali-(n)in kitab-ı (yenidir.)” yapısıdakı “-ı”; “tamlamag eki” mi varsayılmalı, “iyelik eki” mi varsayılmalı? Çünkü “Ali kitab-ı” tiye tamlamag olmaz. Ulayı munlar, tıl bilimsel açıdan, temelsiz yapılar ér.
# “at-lıg”: at sahibi · “at-ıŋ kuyruk”: ata ait kuyruk, ol kuyruk atta (ér)
-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ
Türkçe-21 Biçimi’de, baglaşımda;
• birinci bölüm “-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ” eki alır,
• ikinci bölüm baglaşım eki almaz.
Mun ek, turum ekleriden biri ér. [ev-den, ev-de, ev-e, ev-in, ev-iŋ]
İyelik zamirleri de, mun ek ilen oluşur. [ben-iŋ, sen-iŋ, o-(y)uŋ/än-iŋ, biz-iŋ, siz-iŋ, olar-ıŋ]
Önce iyelik zamirleriyin ve “ev”, “evler” sözcükleriyin ele alalım.
| ben-iŋ ev | ben-iŋ evler | biz-iŋ ev | biz-iŋ evler | |
| sen-iŋ ev | sen-iŋ evler | siz-iŋ ev | siz-iŋ evler | |
| än-iŋ ev | än-iŋ evler | olar-ıŋ ev | olar-ıŋ evler |
Yukarıdakı tablodan, “üçüncü tekil-çokul kişiler” satırıyın alalım:
| än-iŋ ev | än-iŋ evler | olar-ın ev | olar-ın evler |
Şimdi “än (o)” yeriye “ögretmen” koyalım, “olar” yeriye “ögretmenler” koyalım:
| ögretmen-iŋ ev | ögretmen-iŋ evler | ögretmenler-iŋ ev | ögretmenler-iŋ evler |
İyelik zamirleri, munların başlara da kelebilir, kib:
|
beniŋ ögretmen-iŋ ev |
beniŋ ögretmen-iŋ evler |
beniŋ ögretmenler-iŋ ev |
beniŋ ögretmenler-iŋ evler |
Kib mon baglaşımların ele alalım:
“ögretmen-iŋ ev”, “ögretmen-iŋ evler”, “ögretmenler-iŋ ev”, “ögretmenler-iŋ evler”.
• Türkçe-21 Biçimi’ye Köre; İyelik Çekimleri:
| ögretmen-iŋ ev | ögretmen-iŋ evler | ögretmenler-iŋ ev | ögretmenler-iŋ evler |
|
beniŋ ögretmen-iŋ ev |
beniŋ ögretmen-iŋ evler |
beniŋ ögretmenler-iŋ ev |
beniŋ ögretmenler-iŋ evler |
|
seniŋ ögretmen-iŋ ev |
seniŋ ögretmen-iŋ evler |
seniŋ ögretmenler-iŋ ev |
seniŋ ögretmenler-iŋ evler |
|
äniŋ ögretmen-iŋ ev |
äniŋ ögretmen-iŋ evler |
äniŋ ögretmenler-iŋ ev |
äniŋ ögretmenler-iŋ evler |
|
biziŋ ögretmen-iŋ ev |
biziŋ ögretmen-iŋ evler |
biziŋ ögretmenler-iŋ ev |
biziŋ ögretmenler-iŋ evler |
|
siziŋ ögretmen-iŋ ev |
siziŋ ögretmen-iŋ evler |
siziŋ ögretmenler-iŋ ev |
siziŋ ögretmenler-iŋ evler |
|
olarıŋ ögretmen-iŋ ev |
olarıŋ ögretmen-iŋ evler |
olarıŋ ögretmenler-iŋ ev |
olarıŋ ögretmenler-iŋ evler |
“Än-iŋ ögretmen-iŋ ev, iki katlı ér.”, “Olar-ıŋ ögretmen-iŋ ev, iki sokak ileride ér.”
“Ali-(y)iŋ ögretmen-iŋ ev, iki katlı ér.”, “Çocuklar-ıŋ ögretmen-iŋ ev, iki sokak ileride ér.”
Turum ekleri, sona kelir, kib:
| Yüklemeg Turumu | beniŋ ögretmeniŋ ev-in |
| İlgi Turumu | seniŋ ögretmeniŋ ev-iŋ |
| Yaklaşmag Turumu | äniŋ ögretmeniŋ ev-e |
| Bulunmag Turumu | siziŋ ögretmeniŋ ev-de |
| Ayrılmag Turumu | olarıŋ ögretmeniŋ ev-den |
“Ögretmeniŋ ev-e misafir kelmiş.”, “Ögretmeniŋ ev-de tadilat var.”
“Beniŋ ögretmeniŋ ev-e misafir kelmiş.”, “Siziŋ ögretmeniŋ ev-de tadilat var.”
“Äniŋ ögretmeniŋ ev-e misafir kelmiş.”, “Olarıŋ ögretmeniŋ ev-de tadilat var.”
“Ali’yiŋ ögretmeniŋ ev-e misafir kelmiş.”, “Çocuklarıŋ ögretmeniŋ ev-de tadilat var.”
|
Kül Tigin Bayırkunuŋ ak adgırıg binip oplayu tägdi. [Kül Tigin Yazıtı’dan] |
→ |
Kül Tigin, Bayırku-(y)uŋ ak aygır-ın (veya “ak aygır-a”) binip
şiddetlice hücum etti. |
|
Biziŋ sü atı turuk azukı yok ärti. [Kül Tigin Yazıtı’dan] |
→ |
Biz-iŋ asker; äniŋ at zayıflamış, äniŋ azık yok édi. |
# “Biziŋ asker; yorgun édi.” cümleside “yorgun” yeriye “äniŋ at zayıflamış, äniŋ azık yok” koyalım:
“Biziŋ asker; äniŋ at zayıflamış, äniŋ azık yok édi.” olur.
# “Biz-iŋ asker-iŋ turum monca édi; äniŋ at zayıflamış, äniŋ azık yok.”
# AZIK (azuk, yigü): insan yiyeceki. YEM (yim): hayvan yiyeceki.
Mon baglaşımlarıŋ üzerlerde çalışılabilir:
| ev-iŋ kapı | ev-iŋ kapılar | evler-iŋ kapı | evler-iŋ kapılar | |
| bahçe-(y)iŋ duvar | bahçe-(y)iŋ duvarlar | bahçeler-iŋ duvar | bahçeler-iŋ duvarlar |
-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü [ad tamlamagı yapmag eki]
Baglaşımda;
• birinci bölüm, baglaşım eki almaz,
• ikinci bölüm, “-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü” eki alır.
| Türkçe ögretmen-i | : | “ögretmen türü, Türkçe dersi veren ögretmen” |
| bahçe kapı-(s)ı | : | “kapı türü, bahçe kirgileriye koyulan kapı” |
| köpek balık-ı | : | “balık türü” |
| kedi ayak-ı | : | “bitki türü” |
| Ankara kedi-(s)i | : | “kedi türü” |
“Türkçe hoca-(s)ı”, “matematik ögretmen-i”,
“mahalle muhtar-ı”, “köy muhtar-ı”,
“bal arı-(s)ı”, “eşek arı-(s)ı”,
“köpek balık-ı”, “köpek yavru-(s)u”,
“el araba-(s)ı”, “at araba-(s)ı”,
“saç boya-(s)ı”, “oto boya-(s)ı”,
“kamyon şoför-ü”, “otobüs şoför-ü” kibi.
“mahalle muhtar-ı”, “köy muhtar-ı”,
“bal arı-(s)ı”, “eşek arı-(s)ı”,
“köpek balık-ı”, “köpek yavru-(s)u”,
“el araba-(s)ı”, “at araba-(s)ı”,
“saç boya-(s)ı”, “oto boya-(s)ı”,
“kamyon şoför-ü”, “otobüs şoför-ü” kibi.
Çokluk biçimler [“-lar, -ler” ekleri, baglaşım ekleriden önce kelyir]:
“Türkçe hoca-lar-ı”, “matematik ögretmen-ler-i”,
“mahalle muhtar-lar-ı”, “köy muhtar-lar-ı”,
“bal arı-lar-ı”, “eşek arı-lar-ı”,
“köpek balık-lar-ı”, “köpek yavru-lar-ı”,
“el araba-lar-ı”, “at araba-lar-ı”,
“saç boya-lar-ı”, “oto boya-lar-ı”,
“kamyon şoför-ler-i”, “otobüs şoför-ler-i” kibi.
“mahalle muhtar-lar-ı”, “köy muhtar-lar-ı”,
“bal arı-lar-ı”, “eşek arı-lar-ı”,
“köpek balık-lar-ı”, “köpek yavru-lar-ı”,
“el araba-lar-ı”, “at araba-lar-ı”,
“saç boya-lar-ı”, “oto boya-lar-ı”,
“kamyon şoför-ler-i”, “otobüs şoför-ler-i” kibi.
Kib; mon baglaşımların ele alalım:
“Türkçe hoca-(s)ı”, “Türkçe ögretmen-i”, “Türkçe hocalar-ı”, “Türkçe ögretmenler-i”.
• Türkçe-21 Biçimi’ye Köre; İyelik Çekimleri:
| Türkçe hoca-(s)ı | Türkçe ögretmen-i | Türkçe hocalar-ı | Türkçe ögretmenler-i |
| beniŋ Türkçe hoca-(s)ı | beniŋ Türkçe ögretmen-i | beniŋ Türkçe hocalar-ı | beniŋ Türkçe ögretmenler-i |
| seniŋ Türkçe hoca-(s)ı | seniŋ Türkçe ögretmen-i | seniŋ Türkçe hocalar-ı | seniŋ Türkçe ögretmenler-i |
| äniŋ Türkçe hoca-(s)ı | äniŋ Türkçe ögretmen-i | äniŋ Türkçe hocalar-ı | äniŋ Türkçe ögretmenler-i |
| biziŋ Türkçe hoca-(s)ı | biziŋ Türkçe ögretmen-i | biziŋ Türkçe hocalar-ı | biziŋ Türkçe ögretmenler-i |
| siziŋ Türkçe hoca-(s)ı | siziŋ Türkçe ögretmen-i | siziŋ Türkçe hocalar-ı | siziŋ Türkçe ögretmenler-i |
| olarıŋ Türkçe hoca-(s)ı | olarıŋ Türkçe ögretmen-i | olarıŋ Türkçe hocalar-ı | olarıŋ Türkçe ögretmenler-i |
# “än-iŋ, olar-ıŋ” yerleriye, isimler kelebilir;
“än-iŋ Türkçe hoca-(s)ı” → “Ali-(y)iŋ Türkçe hoca-(s)ı”, “ögrenci-(y)iŋ Türkçe hoca-(s)ı”
[“ögrenci-(y)iŋ” + “Türkçe hoca-(s)ı”],
“olar-ıŋ Türkçe hoca-(s)ı” → “ögrenciler-iŋ Türkçe hoca-(s)ı”,
“olar-ıŋ Türkçe hocalar-ı” → “ögrenciler-iŋ Türkçe hocalar-ı” kibi.
Türkçe hoca-(s)ı sınıfa kirdi. [“Neŋ Türkçe hoca-(s)ı sınıfa kirdi”, “Ol Türkçe hoca-(s)ı sınıfa kirdi”]
Türkçe hocalar-ı toplantı yaptı. [Kimi Türkçe hocalar-ı toplantı yaptı.]
Ali, Türkçe hoca-(s)ı-(y)ın sever. [“Ali, neŋ Türkçe hoca-(s)ı-(y)ın sever”, “Ali ol Türkçe hoca-(s)ı-(y)ın sever”]
Beniŋ Türkçe hoca-(s)ı, Yüksel Bey ér. Siziŋ Türkçe hoca-(s)ı, Yücel Bey ér.
Ali, kendiyiŋ Türkçe hoca-(s)ı-(y)ın sever. [Ali, Ali’yiŋ Türkçe hoca-(s)ı-(y)ın sever.]
Bu çocuklar çalışgan ögrenciler ér. Bularıŋ Türkçe ögretmen-i, Yüksel Bey ér.
Ali çalışgan ér. Än-iŋ ögretmenler de yetenekli ér. [Än-iŋ hocalar da yetenekli ér.]
Turum ekleri sonda yer alır:
“Türkçe ögretmen-i-(y)e”, “Türkçe hoca-(s)ı-(y)a”
“äniŋ Türkçe ögretmen-i-(y)e”, “Ali-(y)iŋ Türkçe hoca-(s)ı-(y)a”
“biziŋ Türkçe ögretmen-i-(y)in”, “olarıŋ Türkçe hoca-(s)ı-(y)ıŋ” teg.
Sona Kelen Şahıs Zamirleri İlen Çekim
| Türkçe ögretmen-i | Türkçe hoca-(s)ı |
| Türkçe ögretmen-i män | Türkçe hoca-(s)ı män |
| Türkçe ögretmen-i sän | Türkçe hoca-(s)ı sän |
| Türkçe ögretmen-i [än] | Türkçe hoca-(s)ı [än] |
| Türkçe ögretmen-i méz | Türkçe hoca-(s)ı méz |
| Türkçe ögretmen-i séz | Türkçe hoca-(s)ı séz |
| Türkçe ögretmen-i lär | Türkçe hoca-(s)ı lär |
“Türkçe ögretmeni män” = “Ben, Türkçe ögretmeni ér.”
“Äniŋ Türkçe ögretmeni män” = “Ben, äniŋ Türkçe ögretmeni ér.”
“Seniŋ Türkçe ögretmeni män” = “Ben, seniŋ Türkçe ögretmeni ér.”
# “Türkçe ögretmeni ér män” → “Türkçe ögretmeni män”.
Türkiye Cumhuriyet-i Devlet-i
Okul-uŋ Türkçe ögretmen-i [“Okul-uŋ” + “Türkçe ögretmen-i”]
Fen lise-(s)i-(y)iŋ Türkçe ögretmen-i [“Fen lise-(s)i-(y)iŋ” + “Türkçe ögretmen-i”]
Bahçe-(y)iŋ kapı-(y)ıŋ kol-uŋ renk-iŋ ton
Bahçe kapı-(s)ı kol-u-(y)uŋ renk ton-u
İstanbul Agızı’ya bakalım.
İyelik ekleri kelen satırlarda, İstanbul Agızı’dakı baglaştırım “
| Türkçe hoca-(s)ı | Türkçe ögretmen-i | Türkçe hocalar-ı | Türkçe ögretmenler-i |
| Türkçe hoca-m | Türkçe ögretmen-(i)m | Türkçe hocalar-(ı)m | Türkçe ögretmenler-(i)m |
| Türkçe hoca-n | Türkçe ögretmen-(i)n | Türkçe hocalar-(ı)n | Türkçe ögretmenler-(i)n |
| Türkçe hoca-(s)ı | Türkçe ögretmen-i | Türkçe hocalar-ı | Türkçe ögretmenler-i |
| Türkçe hoca-mız | Türkçe ögretmen-(i)miz | Türkçe hocalar-(ı)mız | Türkçe ögretmenler-(i)miz |
| Türkçe hoca-nız | Türkçe ögretmen-(i)niz | Türkçe hocalar-(ı)nız | Türkçe ögretmenler-(i)niz |
| Türkçe hoca-ları | Türkçe ögretmen-leri | Türkçe hocalar-ları | Türkçe ögretmenler-leri |
# Kib “Türkçe hoca-(s)ı-m” → “Türkçe hoca-m”, “Türkçe hoca-(s)ı-(s)ı” → “Türkçe hoca-(s)ı”olmuş.
İstanbul Agızı’ya uygun olan yukarıdakı tablolarda, benzeşen iki satır var.
Yukarıdakı benzeşen satırlarda, kib;
Üst satırda; “Türkçe” ile “ögretmen” arasıda baglaşım közderilmiş,
Ortadakı satırda; “Türkçe ögretmeni” ile “3. tekil kişi” arasıda baglaşım közderilmiş,
Ama fark anlaşılmaz olmuş.
Mon baglaşımlarıŋ üzerlerde çalışılabilir:
| ev duvar-ı | ev duvarlar-ı | evler duvar-ı | evler duvarlar-ı |
| bahçe kapı-(s)ı | bahçe kapılar-ı | bahçeler kapı-(s)ı | bahçeler kapılar-ı |
“-l ; (ı)l, -(i)l, -(u)l, -(ü)l”
Munuŋ kenişlemiş biçimler; “-(s)ıl, -(s)il, -(s)ul, -(s)ül”, “-(y)ıl, -(y)il, -(y)ul, -(y)ül” ér.
“tişi-l” [veya “tişi-(y)il”],
“er-(i)l”, “kum-(u)l”, “yaş-(ı)l”,
“dudak-(s)ıl”, “damak-(s)ıl”, “tiş-(s)il”, “yok-(s)ul”, “var-(s)ıl” ve saire.
“tişil kelime” [veya ”tişiyil kelime”], “eril kelime”, “dudaksıl ses”, “damaksıl ses” ve saire.
Benzer şekilde, kib “tarih-(i)l olaylar”, “ekonomi-(y)il sıkıntılar” ve saire de olabilir ärinç.
Benzer şekilde;
“kör-meg-il, işit-meg-il, tokun-mag-ıl, tuy-mag-ıl” azu
“kör-meg-sil, işit-meg-sil, tokun-mag-sıl, tuy-mag-sıl” azu
“kör-(ü)g-sül, işit-(i)g-sil, tokun-(u)g-sul, tuy-(u)g-sul” azu
“kör-gü-sül, işit-ki-sil, tokun-gu-sul, tuy-gu-sul” ulatı ymä ola ur ärinç.
“TAMLAMAG”A BENZEYEN YAPILAR
Kib mon cümleye bakalım: “Kar beyaz olur sözü, yanlış émez.”
[“Kar beyaz olur” tiye bi söz var. Mun söz, yanlış émez.]
# Burada, “tamlamag’a benzeyen yapı”, cümledeki mon bölüm ér; “Kar beyaz olur söz-ü”.
# “Tamlamag’a benzeyen yapı”lar da “kelime baglaşımları”dan ér.
“Kar beyaz olur söz-ü, yanlış émez.” anlatımıyıŋ iyelik çekimleri:
| Beniŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
| Seniŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
| Äniŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
| Biziŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
| Siziŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
| Olarıŋ kar beyaz olur sözü, yanlış émez. |
Turum ekleri kullanımı: “Beniŋ kar beyaz olur sözü-(y)ün, yanlış anlamış.” kibi.
SIFAT TAMLAMAGLARI
• Mun baglaşımlar için, baglaşım eki kerekmez. “kırmızı şapka, kara kaş, sarı ev, temir kapı, bakır kazan, kız çocuk, erkek çocuk, tişi aslan, erkek kaplan, yagız yer, sıra taglar, kök sözcük, ögretmen kişiler” kibi.
• Türkçe’de, isim/sıfat ayırımı, çok belirgin émez; isim türü sözcükler, bazen sıfat olarak da kullanılabilir lär.
“Tışarıda bir kenç var.” [“kenç”, isim ér] · “Tışarıda bir kenç kadın var.” [“kenç”, sıfat ér]
• Aynı kelimeler ile kurulan “ad tamlamagları” ile “sıfat tamlamagları”, farklı anlamlara kelir lär. Kib:
|
“işçi çocuk-u” |
: |
ad tamlamagı |
: |
(äniŋ baba ve/veya äniŋ ana işçi olan çocuk) |
|
“işçi çocuk” |
: |
sıfat tamlamagı |
: |
(kendiyiŋ öz işçi olan çocuk) |
Yanya “temir testere”, “temir testere-(s)i”, “tahta bıçak”, “tahta bıçak-ı”, “cam törpü”, “cam törpü-(s)ü” teg.
BU KONUYUŊ ÖZET
1) “-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ”.
Kib “ev-iŋ kapı”, “arsa-(y)ıŋ duvar”.
2) “-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü” (ad tamlamagı yapmag eki).
Kib “apartman kapı-(s)ı”, “bahçe
Yanya bak:
TÜRKÇE211 [01] İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ, İSİMLER,
TÜRKÇE211 [02] İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ, ZAMİRLER,
TÜRKÇE211 [15] İYELİK, TURUM, AD TAMLAMAGI.
Türkçe–21 Sitesi
