DÜŞÜNCELER

ahlak, aile hayatı, alacak, başarı, başarısızlık, borç, boşanmak, cenaze, çekirdek aile, çevre bilinci, davranışlar, ekonomi, erdem, erdemsizlik, evlenmek, geniş aile, hayvanlar, istisnalar, kibir, kişisel bakım, kötü alışkanlıklar, sağlık, sosyal hayat, tasarruf, ticaret, vs

[UYGULAMAG YAZISI] TUSUNCELER

TÜŞÜNCELER

• Bu yazıda, kimi tüşüncelere yer verildi. Bu tüşünceler, çeşitli kültürel birikimlerden de yararlanmış akıl, mantık ürünü ér lär.

• Çeşitli bakış açılarıya köre, bu tüşüncelerde, hatalar veya yanlışlar var olabilir. Eleştirel bakış açısı ile okumak uygun olur.

• Bu yazı, okuyucuyun yönlendirmek için émez. Bu yazı, okuyucuyun tüşündürmek için ér.

• 2tk emir kipi, sadelik için kullanıldı.

• Bu yazıda, kimi paragrafların anlamak, öteki kimi paragrafların anlamış olmagın kerektirir. Paragraflar, mantıksal sıralamagda tügül lär; alfabetik sıralamagda lär. Bu yüzden, bu yazıyın togru anlamak için, baştan sona en az iki kez okumak kerekir (epey zaman alır; birkaç oturumda okumak, uygun olur).

• Bu yazı, belirsiz ülkedeki, adsız-soyadsız belirsiz insana konuşur. Kimi paragraflardakı kimi kişilik tasvirleri de adsız-soyadsız belirsiz kişilikler ér.

• Bu yazıdakı herhängi bir tüşünceye uymaktan kaynaklancak herhängi bir sonuçtan, herhängi bir sorumluluk kabul etmez män.

— Konuk Yazar 8 —

---

“ärinç”: “Közlemlerden, teneyimlerden, bilgilerden, haberlerden erilen-varılan sonuç”, “çıkarım”, “yorum” belirtir. Mun anlamda, bir tür tahmin belirtir de sayılabilir.

“belki”: İhtimal belirtir veya ihtimallerden biriyin belirtir. “Seçenekler arasıda ihtimal farkı, çok yok fakat ihtimallerden biri bu ér” anlamıyın verir.

“kük”: İhtimal veya tahmin belirtir. “Seçenekler arasıda, belirtilen seçenekteki ihtimal, daha yüksek ér” anlamıyın verir.

“nen”: Yüklem’e sorulan “ne, kim” sorularıya yanıt, “nen”den sonra kelir.

“neŋ”: herhängi, herhängi bir • “neme”: şey • “neŋ neme”: herhängi şey, herhängi bir şey.

“neŋneŋ”: herhängi+herhängi, tek tek hep, her, tüm”.

“tügül”: değil, émez.

Bu yazıda “çocuk” kelimesi, cinsiyet belirtmez. Yani “kız çocuk” veya “erkek çocuk” anlamlarıda kullanıldı.

Bu yazıda “çocuk” kelimesi; kimi cümlelerde “küçük yaşta insan” belirtir; kimi cümlelerde “anaya-babaya köre kişiyiŋ konum” belirtir. Äniŋ anlam, cümleye köre belli ér.

Bu yazıda “eş” kelimesi, cinsiyet belirtmez; evlilik bagı belirten cümlelerde “erkek eş (koca)” veya “kadın eş (karı)” anlamlarıda kullanıldı.

Bu yazıda “kardaş (kardeş)” kelimesi, yaş sıralamagı veya cinsiyet belirtmez. Yani “büyük kardaş, içi, abi, abla, küçük kardaş, siŋil, ini” anlamlarıda kullanıldı.

Bu yazıda “kişi” kelimesi, “erkek insan” veya “tişi insan” anlamda kullanıldı.

Bu yazıda, kimi cümleler, “kadın ve/veya erkek” kişiye yönelik ér. Bu yüzden, kimi cümlelerde-anlatımlarda, anlatım çelişkisi var kibi körünebilir.

Kimi sözlüklerde, kimi kelimeleriŋ tanımlarda, belirsizlikler veya çelişkiler var. Kib, “yeğen” tanımıdakı belirsizlik. Kib, “kardeş” tanımı ile “üvey kardeş” tanımı arasıdakı çelişki. Bu yüzden, “yeğen” ve “üvey kardeş” sözleri, burada kullanılmadı.

— Konuk Yazar 8 —

---

Ahlâklı ol. Ahlâksız olma. Ahlâklı tavran. Ahlâksız tavranma.

Ahlâksız yollar ilen para, mal, mevki etinme.

Ahlâksızlıkın yasaya uydurmak, ahlâksızlıkın kitermez.

Akıllı ol. Seniŋ akılın kullan. Mantıklı ol. Seniŋ mantıkın kullan. İncele. Tüşün. Beyinsiz olma.

Amaça kiten yolda, her şey yapılır olmaz. Sene yapılsın istemez sän nemeyin, başka kişilere yapma. [İstisnalar olabilir. Kendiyiŋ sakal tıraşıyın, başka kişilere yaptırmaktan hoşlanmayan berber kibi.]

Aşırı süslenme. Bakımsız da olma.

Aynı sonuçun veren meşru yöndemlerden; en kolay, en kısa, en uçuz yöndemin seç.

Azıcık mal veya hizmet üretip zenginlik içide yaşamak tiye bir hak yok. Çok kazanmak isteyir sän ése, çok üret.

Äniŋ düşmanlardan änin korumaga söz verdi sän kişiyin koru.

Äniŋ iş äniŋ baştan aşkın kişiye, ek işler vermek, aksaklıklara ve başarısızlıka davetiye yollamak ér.

Äniŋ teger çok olsun az olsun, neŋ neme çalma. Büyük hırsızlık yapma, küçük hırsızlık yapma.

Äniŋ togruluk (äniŋ gerçeklik) belirsiz şeylere uyma. Vaha sandı sän şey, serab olabilir. [Fakat belirsizlik, kimi belirtiler bulunan ve yaklaşan neŋ tehlike konusuda ése, korunmak için kerekli tedbirler alılabilir; yaklaşan fırtına ihtimali kibi. Veya kib, petrol bulunmag ihtimali yüksek bir yerde, sondaj kuyusu açılabilir.]

Äniŋ yakın ölen seniŋ tanıdıkın ziyaret et, uygun şekilde başsaglıkı tile. Äniŋ yakın ölen kişiye, uygun şekilde başsaglıkı tile.

Barışın koru. Barışın korumak için kerekli, yeterli, makul şeylerin yap. Fakat ülkeye, devlete, millete, halka zarar vercek taleblerin reddet.

Basit nedenler ilen targınlıklar oluşturma. En kısa zamanda targınlıkın bitir. İlk adımın sen at.

Başa kakma. Yaptı sän iyilikin, boşa çıkarmış olma.

Başarısızlıklar, yeni kirişimlere karşı senin yıldırmasın. Biraz tinlenip toparlan, sonra kalk ve yürü.

Başlık parası isteme. Başlık parası alma. Bir bebekin bakıp büyütmek ile bir buzagıyın bakıp büyütmek, farklı şeyler ér. [Fakat evlencek kişiyiŋ mülkiyete keçmek üzere; maddi turum uyumlu hediyeler, isteyilebilir veya verilebilir ärinç.]

Beden veya akıl işleyişiye zarar veren veya ket vuran şeylerden kaçın. Tütün ve benzer maddelerin, aşırı kullanmaktan kaçın. Munların kullanmamak daha iyi ér. Aşırı olarak ve sürekli olarak alkollü içkiler kullanmaktan kaçın. Munların kullanmamak daha iyi ér.

Beyin; çok karmaşık, çok birimli, çok yönlü, çok tüzenli bir yapı ér. Seniŋ zihinde, istem tışı olarak, kimi tüşünceler belirebilir. Munların, Tanrı vahyi-ilhamı tiye iddia eterek yayma. [Sene tıştan kelmiş tüşünceler olsa lär bile, togru ve küzel tüşünceler kibi körünse lär bile; munların seniŋ zihine kim bırakyır, ne için bırakyır? Mundan emin olabilir mi sän?]

Bilgili ve togru işleyen akıl-mantık, iyi mürşit ér. Bilgisiz ve togru işlemeyen akıl-mantık, kötü mürşit ér.

Bilgin saydı sän kişi bile, kimi bilgilere veya tecrübelere iye olmayabilir. Neŋ kişiyin aşırı yüceltme.

Bilgisiz saydı sän kişi bile, bilmeyir sän kimi bilgilere veya tecrübelere iye olabilir. Neŋ kişiyin küçümseme.

Bilim insanları; önemli ér lär, tegerli ér lär. Fakat “bir bilim insanıcag söyleyilmiş her söz, togru ér” tiye olgu yok. “Her bilim insanıcag söyleyilen her söz, togru ér” tiye olgu da yok. Yanılmaz insan yok. Yanılmaz bilim insanı da yok.

Bilim, teknik, kültür, tüşünce dünyasıya, katkıda bulun.

Bir fincan kahveyiŋ hatırın, kırk yıl sayanlar var. Kırk fincan kahveyiŋ hatırın, bir kün saymayanlar var. Tüm mesele, karşılık beklemek veya beklememek mi? Mesele, insan olmak veya olmamak mı?

Bir işin, çok iyi yapabilyir sän kük. Fakat aynı işin, senden çok daha iyi yapabilen kişiler de var ärinç. Yanya, yüzlerce işin yapamayır sän. Kibirlenme.

Bir kadına, birden fazla erkek talip oldu ése, seçimin mun kadın yapmalı. Bir erkeke, birden fazla kadın talip oldu ése, seçimin mun erkek yapmalı. Mun konuda haddin aşan kişiler, kınayılmakın da hak eter lär ärinç.

Bir toplulukun, bir topluluka sömürtme. Bir topluluka yarar saglamak için, bir topluluka zarar verme.

Bireye veya topluma zarar veren şeyler, kenel olarak “kötü” ér lär. Hem bireye hem topluma yarar veren şeyler, kenel olarak “iyi” ér lär. [Belki az sayıda istisnalar olabilir.] Seniŋ vicdana da sor. [Fakat dikkatli ol. Kimi ögretiler, seniŋ vicdan ile seniŋ akılıŋ arada, sis veya perde kibi turyur olabilir.]

Biriden haksız yere para veya mal aldı sän ése, parayın veya malın keri ver.

Biriye kötü tavranıp sonra ändän iyi tavranış beklemek, boş beklenti ér.

Borç isteyene, vermege seniŋ imkân var ése, borç ver. Äniŋ vadede änin ödeyemeyene, zalim olma. Vadeyin uzat. Gerçekten äniŋ ödemeg küçü yok ése, insanlık yapıp borçun unut. Bir kün kendi ketirir ése, al.

Borçlara, imzalı belge yaz. Ödemeglere, imzalı belge yaz. İnsan unutgan ér.

Boşanan taraflardan biriye, aşırı ayrıcalıklar tanımak, boşanmakların teşvik eter. Boşanan taraflardan biriye, aşırı yük bindirmek, olumsuz sonuçlara da neden olur ärinç.

Boşandı sän kişi ile ortak kazandı édi séz paralar veya mallar var ése; äniŋ payların änä sorunsuz ver.

Boşandı sän kişi, yoksul ése, erdemli ol. Seniŋ imkânlara köre, äniŋ yiyim, kiyim, barınmag kibi temel ihtiyaçların; bir yıl karşıla. Toplu olarak tek seferde de verilebilir. Daha cömert olur sän ése veya birkaç yıl daha yapar sän ése, daha iyi ér. Sen birge ändän olmuş çocuklara bakar än sürece, ol çocuklarıŋ birge äniŋ ihtiyaçların karşılamagın, seniŋ imkânlara köre sürdür. [Hukuka veya akıl-mantıka uyar veya uymaz kimi kanun maddeleri de var olabilir.]

Boşandı sän kişiye, evlenyir édi séz kän verilmiş hediyelerin, ändän alma.

Boşandı sän kişiyin takib etme. Boşandı sän kişiyin rahatsız etme. [Evlenmegden önce, iki yabancı veya iki tanıdık édi séz. Sonra evlenip biri biriye eş oldu édi séz. Boşanıp yine iki yabancı veya iki tanıdık oldu séz. Evlilikten togan karşılıklı haklar da evlilikten togan karşılıklı sorumluluklar da boşanınca bitmiş oldu ärinç.]

Boşanmak isteyen seniŋ eşin tövme, yaralama, öldürme. Sen ile o arasıdakı sorunların, barışçıl şekilde çözmege çalış. Çözülemeyir ése, zorbalık yapma.

Boşanmak isteyir sän ése; munun açıklamagdan önce, künlerce tekrar tekrar iyice tüşün. Boşanmaka tegmez şeylerin, boşanmak nedeni yapma.

Boşanmak kaçınılmaz olmuş ése; eşler, makul koşullar üzeride anlaşmalı lär ve insanca ayrılmalı lär. Hamilelik konusu da netleşmiş olmalı.

Boşanmak, eşleriŋ özgür istekler ile olur. Fakat eşlerden sadece biri boşanmak isteyir ése, uygun kararın yargıç verebilir ärinç. Zulüm içeren bir evlilik var ése; eşlerden biriyiŋ özgür isteke tayanan yargıç, ol evlilikin bitirebilir ärinç.

Boşanmakın çok basit biçime ketirmek, evlilike verilmeli önemin azaltır. Önemsiz nedenlerden boşanmakların artırır ymä. Kenel olarak, eşleriŋ kesin boşanmak kararı ile boşanmak arasıda, birkaç ay süre olmalı ärinç. Mun sürede, eşler anlaşıp boşanmaktan çayar lär ése, evlilik sürmeli ärinç.

Boşanmakın çok zorlaştırmak, evlenmeklerin azaltır. Boşanmak, bazen kaçınılmaz olabilir, üzücü olsa bile.

Cahil kişiler ile, bilgi birikimi kerektiren konuların, konuşmak veya tartışmak, riskli ér. Cahillere, cahillikten kurtulsunlar tiyin, uygun önerilerde bulun.

Canlı hayvandan kopan veya koparılan organın yime. Canlı hayvandan organ koparıp veya kopartıp yime.

Canlı hayvanıŋ kulakın, kuyrukun, bacakın ve başka organın; koparma, kesme, yarma. Tırnaklar, boynuzlar, tüyler; uygun şekilde kesilerek tüzeltilebilir. Hayvanıŋ saglıkın tüzeltmek için cerrahi işlemler yapılabilir. Kısırlaştırılcak hayvanın, uzman veterinerler kısırlaştırmalı.

Cenazeye saygılı ol. Cenaze için iyi konuş veya sus. Seniŋ acıgın,seniŋ içte yaşa. Aglacak sän ése, edeplice agla. Cenazeyin, herhängi bir konuya alet etme. [Taziye eten, seniŋ düşman olsa bile] taziyeyin, edeplice kabul et. Cenaze törenide, kerginlik çıkarma. Cenaze töreniye katılanların azarlama. Cenaze töreniye katılanların kovma. Cenazeye sahib çıkar körünmek için, cenazeye saygısızlık yapmış olma. Ol cenazeye saygı tuymayan biri, ol cenaze töreniye kelir mi?

Ceza yasası, suç işlemekten çaydırmak için de yapılır ve uygulayılır. Yasak şeyin yapmak da kenelde “kötü” ér.

Ceza, suçtan büyük olmamalı. Ceza verilir kän aşırıya kaçılmamalı. Bilerek-isteyerek insan öldürmek suçu hariç; idam cezası uygulamak, aşırılık ér ärinç. Suçluyun ölmekten beter etmek de aşırılık ér ärinç.

Cinsel konularda, başka başka tüzeylerde nemeler ér ärinç nen söz ilen sarkıntılık, işaret ilen sarkıntılık, el ilen sarkıntılık, evliliksiz ilişki, eşcinsel ilişki, zoran ilişki (tecavüz), karşılıklı istekli ilişki, porno çekmek, çıplak insanların kizlice izlemek, porno izlemek. Yanya tüm munca konulara baglantılı olarak, kimi kişilere yöneltilebilcek, gerçek veya yalan, kimi iddialar ymä.

Cinsel olgunluka erişmemiş kişi ile cinsel ilişkiye kirmek, cinsel olgunluka erişmemiş kişide, ruhsal sıkıntılar da bırakır ärinç. Hem suç hem zalimlik olur.

Cinsellik baglantılı konularda da insanlara yönelik seniŋ zanların, seniŋ akıla kelenin, seniŋ agıza kelenin söyleme. Büyük bir iftira atmış da olabilir sän. Basit sayar sän bir söz, kimi şahıslar için yıkım olabilir. Ol yıkımdan pay da alır sän kük.

Çalış, kazan. Kerekir ése çöplerden atık toplayıp sat. Kerekir ése hamallık yap. Tembel olma. Ahlâken yanlış veya hukuken yasak işler hariç, kötü veya utanılcak meslek yok.

Çalışmak ve başarmak, iyi ér. Fakat “başarıyın takıntı yapmak”, olumsuz sonuçlara neden olur belki. Çalış fakat başarır sän belki, başaramaz sän belki. Fakat çalışmaz sän ése; başarı kim, sen kim?

Çarpık zihinden çıkan fikir de çarpık olur. Çarpık zihinden çıkan ögüt de çarpık olur.

Çatal ilen çorba içilmez. Kaşık ilen biftek yiyilmez. Bıçak ilen pilav karıştırılmaz. Kepçe ilen marul tograyılmaz. Motor tamircisi, kalp ameliyatı yapamaz. Hekim, uçak kullanamaz [ayrıca egitim almış olmak hariç].

Çeşitli farkların bahane eterek, ülke halkıyıŋ bireylere, adaletsizlik yapma. Ülke halkıyıŋ bireylerin [tüm vatandaşların], haklarda da körevlerde de eşit bil.

Çirkinlikler, çeşitli seviyelerde ér; çok çirkin, çirkin, az çirkin. Közellikler, çeşitli seviyelerde ér; çok közel, közel, az közel.

Çocukların evlendirme. Çocuklar ile evlenme. 16 yaştan küçüklerin, çocuk say. 18 yaştan küçüklerin, yetişkin sayma. Äniŋ ana ymä äniŋ baba ymä onaylamış ése; 16-17 yaştakı kişi, sadece 16-17 yaştakı kişi ile evlenebilmeli ärinç. [Yasal tüzenlemeglerin de dikkate al.]

Devlet hazinesi, seçim propagandalarıya alet etilmemeli. Maaşların ve ürün fiyatlarıyın artırmak, seçim vaadi olarak kullanılmamalı. Siyasi partiler, monca şeyler anlatmalı: Hängi sorunun nasıl çözcek lär? Üretimin nasıl artırcak lär? Üretim ve tagıtım maliyetleriyin nasıl tüşürcek lär? Enflasyonun nasıl tüşürcek lär? İşsizlikin nasıl bitircek lär? Yeni hängi iş imkânlarıyın ortaya koycak lär? İhracat kelirleriyin nasıl artırcak lär? İthalat kiterleriyin nasıl azaltçak lär? kibi.

Devlet hazinesi, ülke halkıya ait ér ärinç. Hükümet veya ilgili kurum, devlet hazinesiyin, halk adıya yönetir ärinç. Devlet hazinesiyiŋ tenge bozulur ése; devletiŋ tenge de bozulur, halkıŋ tenge de bozulur.

Devlet ile hükümet arasıdakı farkın bil. “Kötü devlet - iyi devlet” tiye olgu yok ärinç. “Kötü yönetilen devlet - iyi yönetilen devlet” tiye olgu var ärinç. Hükümetler, kelip keçer lär ärinç; devletler, kalır lär ärinç.

Devlet imkânlarıyın, seniŋ kişisel kazançlar için kullanma.

Devlet yıkılmış ése, en kısa zamanda devlet kurmak için kereken her şeyin yap. Hükümet tüşmüş ése, en kısa zamanda hükümet kur.

Devletin koru. Devlet yok olur ése, ülke yok olur. Ülke yok olur ése; millet yok olur, halk yok olur.

Devlette var olmak kereken özelliklerden biri de adalet ér. Yasalar, tüzgün yapılmalı. Yasalar, tüzgün uygulayılmalı. Yasalar, herkese aynı biçimde uygulayılmalı.

Devletteki aksaklıkların, devlet kurumlarıdakı aksaklıkların, hükümetteki aksaklıkların kittirmek için, seniŋ elden kelenin yap.

Dünya üzeride cennet yok. Normal huzur yakalayabilen kişi, kendiyin şanslı körmeli ärinç. Sıkıcı ortamdan bir an önce kurtulmag çabası, bunaltıcı ortama tüşmeg ile de sonuçlanabilir.

Dünya üzeride, maalesef, bazı cehennemcikler de var; kimi az sıcak, kimi sıcak, kimi çok sıcak.

Düşman orduya karşı savaşta, kereken her türlü savaş taktikiyin kullan. Savaşın, mümkün olan en az kayıp ile kazanmaga odaklan. Fakat kimi tavranışlar, savaşta bile çirkin ér. Çirkin savaşçı olma, çirkin savaş yapma.

Ebeveyn bilmeyen, ebeveynlik bilmez. Ebeveynlik bilmeyen, eş bilmez. Eş bilmeyen, evlât bilmez. Evlât bilmeyen, kelin bilmez ymä damat bilmez ymä. [“kavram”lardan söz etilyir]

Ebeveyn bilmeyen, kardaş bilmez. Kardaş bilmeyen, kardaş çocuku bilmez. Kardaş çocuku bilmeyen, kardaş eşi bilmez. [“kavram”lardan söz etilyir]

Ekmek, yemek, aş yapabil. Bulaşık, çamaşır yıkayabil. Ev temizliki yapabil. Sökük tikebil. Ütü yapabil. Alışveriş yapabil. Para kazanılabilcek en az bir iş bil. Zorunlu kalır sän ése, tekçek yaşayabil. Kritik zamanlarda, sudan çıkmış balıka tönme.

Elçiye iyi tavran. Ketirdi än haberden, elçiyin sorumlu tutma.

Eleştirilmege açık ol. Sene yapılan eleştirilerden yararlan. Sene yapılmış hakaretli eleştirilerden bile yararlan ve seniŋ kusurların tüzelt. Haksız eleştirildi sän ése, seniŋ özün sözlü olarak savun.

Enflasyon olan ortamda, kimi kesimleriŋ kelirler artıp kimi kesimleriŋ kelirler aynı oranda artmaz ése; kendileriŋ kelirler aynı oranda artmayan kişiler, sıkıntıya tüşer. Piyasadakı para miktarı artar ése, mal ve hizmet fiyatları da artar.

Enflasyon, enflasyona neden olan etgenler yok etilip sıfıra togru çekilmeli. Yıllık yüzde onikiyin aşan enflasyon, büyük bir toplumsal huzursuzluk nedeni ér ärinç.

Engelli insanlarıŋ engeller ilen talga keçme. Her insan, her an, engelliye tönüşebilir.

Erdemli bir tavranışın, salaklık sayanlar da olabilir. Olarıŋ yargıların önemsiz say. Çünkü önemli saymaka tegmez lär.

Erdemli kişide bile, kimi kusurlar da var olabilir. Asıl önemli olan, kenel yapı ér.

Eş, mülk émez. Seniŋ eş, seniŋ hayat arkadaşı ér. Çocuk, mülk émez. Seniŋ çocuk, sadece seniŋ çocuk ér. “Eşek sahibi olmak, köpek sahibi olmak” ile “eş sahibi olmak, çocuk sahibi olmak” sözlerideki “sahibi olmak” sözleri, farklı kavramlar belirtir.

Eşleriŋ ara çok bozuldu ése ve bir süre ayrı kalmaga karar verdi lär ése; evden bir süre erkek ayrı kalsa, daha iyi olur ärinç.

Et için öldürülcek hayvanın, en uygun şekilde ve en hızlı şekilde öldür. Änin ya bogazlayıp äniŋ ölmegin bekle ya sudan çıkarıp äniŋ ölmegin bekle. Sudan çıkarılıp bekletilince ölmeyir ése, tek vuruşta äniŋ kafayın keserek öldürmek, uygun olur ärinç. Kaynar suya atmak, ısıya maruz bırakmak, sopa ile vurmak, bogmak, yüksekten atmak, herhängi bir organın sıkmak kibi yöndemler ilen öldürme. Yaralayarak öldürmek, sadece avlayır kän av hayvanlarıya yapılabilir. Sudan çıkarılınca veya kafa kesilince ölmeyen hayvanlar var ése, olarıŋ etlerin yimemek kerek ärinç.

Evlâtlık kişi ile hükmî ebeveyn arasıdakı bag, psikolojik bag ér. Psikolojik baglar da önemli ér ve çok küçlü de olabilir lär. Fakat soy, biyolojik bag ér yani üreyiş bagı ér.

Evlenmek [1] – Kişi, kendiyiŋ üst soy ile evlenmez. Kendiyiŋ ana ile evlenmez. Kendiyiŋ baba ile evlenmez. Kendiyiŋ nineler ile evlenmez. Kendiyiŋ dedeler ile evlenmez. Üst soy, yukarı togru sürer.

Evlenmek [2] – Kişi, kendiyiŋ üst soyuŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ anayıŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ babayıŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ nineleriŋ çocuklar ile evlenmez. Kendiyiŋ dedeleriŋ çocuklar ile evlenmez. Üst soy, yukarı togru sürer.

Evlenmek [3] – Kişi, kendiyiŋ üst soyuŋ eş ile evlenmez. Kendiyiŋ anayıŋ eş ile evlenmez. Kendiyiŋ babayıŋ eş ile evlenmez. Kendiyiŋ nineleriŋ eşler ile evlenmez. Kendiyiŋ dedeleriŋ eşler ile evlenmez. Üst soy, yukarı togru sürer.

Evlenmek [4] – Kişi, kendiyiŋ alt soy ile evlenmez. Kendiyiŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ torun ile evlenmez. Alt soy, aşagı togru sürer.

Evlenmek [5] – Kişi, kendiyiŋ alt soyuŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ çocukuŋ çocuk ile evlenmez. Kendiyiŋ torunuŋ çocuk ile evlenmez. Alt soy, aşagı togru sürer.

Evlenmek [6] – Kişi, kendiyiŋ alt soyuŋ eş ile evlenmez. Kendiyiŋ çocukuŋ eş ile evlenmez. Kendiyiŋ torunuŋ eş ile evlenmez. Alt soy, aşagı togru sürer.

Evlenmekin çok zorlaştırmak, evlenmeklerin azaltır ärinç. Evlenmekin çok basitleştirmek, evlilike verilmeli önemin azaltır ärinç.

Evli bulunyur sän seniŋ eşten başka kişi ile cinsel ilişkiye kirme. Tıb ve jinekoloji önerileriye uy.

Evli kişiyin, sefil emeller için ayartma. Bekâr kişiyin, sefil emeller için ayartma.

Evli turumdakı kişiye, evlilik teklif etilmez. Boşanmak aşamagıdakı kişiye, evlilik teklif etilmez. Kesin boşanmış uygun kişiye, evlilik teklif etilebilir.

Evlilik keçirmemiş kişi, sadece evlilik keçirmemiş kişi ile evlenir tiye bir kural yok ärinç. Boşanmış kişi, sadece boşanmış kişi ile evlenir tiye bir kural yok ärinç. Boşanmaktan sonra, birkaç ay evlenmemek de uygun olur ärinç. [Boşanmış kişi ile evlilik keçirmemiş kişi arasıdakı evlilikte, kimi sorunlar çıkar belki.]

Evlilik tüşünen iki kişi için, birkaç ay, “evlilike adaylık tönemi” olmalı ärinç. [Evlilik adayı kişiler, belli olsunlar tiyin, kib serçe parmaka kümüş yüzük takabilir lär.] Halka açık yerlerde, zaman zaman bir araya kelip sohbet etmeli lär; biri biriyin tanımalı lär. Rol yapmamalı lär. Her türlü beden temasıdan kaçınmalı lär. Adaylardan biri, evlenmekin uygun körmez olur ése, evlilike adaylık tönemiyin, sorunsuz bitirmeli lär. Kendileriŋ arada keçen konuşmagların, çevreye yaymamalı lär. Evlilike adaylık tönemiyin olumsuz bitirmiş olmak, kusur sayılmamalı.

Evlilik, önemli ér. Evlilik, sadece iki kişi arasıda kalan olgu émez. Aileler, toplum kurar. Saglıklı toplum, saglıklı ailelerden olur. En temelde ymä ruh birge beden saglıklı birey turur.

Evlilik, reşit erkek ile reşit kadın arasıda, munlarıŋ kendi hür iradeler ilen yapılır. Evlilik, eşler arasıda; sevgi, saygı, tayanışmak içide, ömür boyu birlikte yaşamak amaçlı yapılmış bir tür anlaşmag ér [söz verişmeg ér]. Belirli süre koyulur veya toplumdan kizleyilir ése, evlilik (nikâh) olmaz mun ärinç. Fakat önceden kestirilemeyen keçerli kimi nedenler ilen boşanılabilir; eşler arasıda, şiddetli keçimsizlik başlayıp kalıcı turuma kelmek kibi. Uyulmaz olmuş her anlaşmag, iptal etilebilir ärinç.

Evlilikler konusuda, evlâtlık kişiyin, hükmî anayıŋ da hükmî babayıŋ da biyolojik çocuk kibi tegerlendirmek, uygun olur ärinç. “Evlât” etinilip evlât yeriye koyulmuş kişiyin, ilerde bir kün, kib eş veya damat olabilcek biri körmek, uygun olmaz ärinç. Evlâtlık turumdakı kişiyiŋ biyolojik (gerçek) soy da evlâtlık kişiyin sınırlar.

Evren’deki bilgi okyanus ése, neŋ kişideki bilgi, okyanustan bir damla ér; büyük veya küçük bir damla ér. En bilgili insan bile, çok cahil ér.

Fırından bir ekmek çalmak ile fırından bin ekmek çalmak, aynı şey émez ärinç. Küçük suç var, büyük suç var ärinç. Küçük kabahat var, büyük kabahat var ärinç.

Fırsatların, tepti édi sän belki. Kerekli çabayın, közdermedi édi sän belki. Seniŋ karşıya, aşılmaz engeller çıktı édi belki. Veya belki veya belki veya belki. Her ne ése; sonuç olarak, hayatta kimi istekler gerçekleşmez.

Fiyatların yükseltmek için stok yapma. Fiyatların yükseltmek için tekel-kartel kurma. Fiyatların yükseltmek için ürünlerin yok etme.

Fuhuş yapma. [Nerede ve nasıl yapılsa da mun konuda, taraflar arasıda, erdemsizlik farkı da yok ér ärinç.]

Haber, togru olur belki. Haber, yalan olur belki. Haber, yanlış olur belki. Haber, büyük oranda togru olur belki. Haber, büyük oranda yalan veya yanlış olur belki. Haber, eksik olur belki. Habere, hayal ürünü eklemegler yapılmış olur belki. Küvenilir kaynak bile, [kötü niyet taşımasa bile] haberin eksik veya yanlış aktarmış olur belki. Haber, çarpıtılmış olur belki. Haber, kötü niyetli olarak çarpıtılmış olur belki. Haber, iyi niyetli olarak, çarpıtılmış olur belki.

Hak da tanımamış; yıgın yıgın altın ve para biriktirmiş, dönüm dönüm arazi biriktirmiş, binalar biriktirmiş, ulatı. Munlar, kendiyin, tegerli veya büyük yapar veya ebedi yaşatır mı sanmış? Bitmez körünen süreden sonra ölmüş; her şeyin mecburen bırakıp, iki metre kefen ile kitmiş. Änin özlem ile anan neŋ kişi de olmamış.

Haksızlık yapılyır ése susma. Seniŋ öz için veya başka kişi için, hak; gerçek yerin bulsun tiyin konuş.

Halk içide sevişmek, yanlış ve ayıp ér. Sınırsız özgürlük yok ér. Halk içide sıçmak da yanlış ér. Trafike açık yollarda, serserice araba da kullanamaz sän. Her şey; uygun yerde, uygun zamanda, uygun şekilde yapılır.

Halk saglıkıyın korumak için; sivrisineklerin, karasineklerin, hamam böcekleriyin, farelerin, saldırgan köpeklerin öldürmek; zalimlik sayılmaz ärinç. Aksi halde, insanlara zararsız danaların, koyunların, tavukların öldürmek ve olarıŋ etlerin yimek, daha büyük zalimlik sayılmalı ärinç.

Hängi fiyattan satmak ister män ése, ol fiyattan satar män mi tiyir? Mal beniŋ ér, kimse karışamaz mı tiyir? Munun “ticaret” mi, “serbest piyasa” mı, “hak” mı, “özgürlük” mü, ne sanyır? [Burada, “pazarlık yapmak” veya “serbest ticaret” eleştirilmeyir. Burada, “ticarette makul, ölçülü, insaflı olmak” kereki belirtilyir.]

Hängi konuyun anlatmak için insanların çagırdı sän ése, önce ol konuyun anlat. Ol konudan önce, başka konuların basma. Çünkü kibirli, karşıdakı kişilerin küçümseyen, basit, ilkel, sinir bozucu bir taktik ér.

Hastalar ve hasta yakınları; endişeli, korkulu, sinir bozuklukuya tüşmüş, kafa karışmış, kergin olabilir lär. Saglık sektörü çalışanları da kendileriŋ sözlere ymä tavırlara ymä tavranışlara ymä dikkat etmeli lär ärinç.

Hatalardan ders çıkar. Aynı hataların tekrar yapma. Aksi halde, seniŋ öze, “mankafa” tiye söver sän kük.

Hatasız-kusursuz insan yok. Äniŋ hatalar, äniŋ kusurlar çok veya äniŋ hatalar, äniŋ kusurlar az insanlar var. İnsanlarıŋ ufak tefek hatalardan, büyük sorunlar üretme.

Hayatta, seniŋ kimi başarısızlıklar, kötülük yapmaktan veya kötülük yapılmaktan, senin korumuş olabilir. Kimi başarısızlıklar, biraz acıtsa lär bile, kötü émez lär ärinç.

Hayvanlara kötü tavranma. Hayvanlara işkence yapma. Hayvanların işkence eterek öldürme. Neŋ hayvanın öldürmek kerekyir ése, en hızlı şekilde ve en acıtmagsız şekilde öldür. Tam ölmemiş hayvandan, parça kesme ve koparma. Hayvanların sefil emellere alet etme.

Hekimlere [ve psikologlara ve psikiyatrlara], sözlü veya fiziksel şiddet yapma. Olara tüzgün konuş, tüzgün tavran. Sene hakaret etse lär bile, tuymazdan kel. Senin itse lär bile, oların itme. Olara [ve diğer saglıkçılara da] şiddet yapan kişi, tüm hastalara şiddet yapmış kibi olur ärinç.

Hekimlik ile baytarlık, farklı şeyler ér. Baytarlık ile kasaplık, farklı şeyler ér. Hekimlik ile kasaplık, çok daha farklı şeyler ér.

Her diyn, monca tir ärinç; “Bene uy, cennete kit. Benden başka diynlere uyar sän ése, cehenneme kitçek sän.” Her mezheb, monca tir ärinç; “Mun diynin en togru anlayan ér män. Bene uy, cennete kit.”

Her ideoloji, monca tir ärinç; “Bene uy, dünya cennet kibi olsun.” Her fraksiyon, monca tir ärinç; “Mun ideolojiyin en togru anlayan ér män. Bene uy, dünya cennet kibi olsun.”

Her insan, togal olarak, biraz bencil ér. [Kendiyiŋ özün korumak içküdüsü ile baglantılı ér ärinç.] Kendiyiŋ özün tegersiz sayan kişiyiŋ ruh saglıkı, tehlikeye kirer. Biraz bencil olmaktan zarar kelmez ärinç. Fakat başka kişilerin tegersiz sayan aşırı bencillik, karaktersizlik ér.

Her işletmeg batabilir. Dürüst işletmeg de batabilir, sahtekâr işletmeg de batabilir. Seniŋ işletmeg’in dürüst kıl.

Her kitab okuyulabilir ärinç. Fakat her kitabdakı her fikirin, togru veya iyi saymamalı sän. Çünkü neŋ kitabdakı kimi fikirler, yanlış veya kötü olabilir lär. Togruyun yanlıştan ayırmagın bil, iyiyin kötüden ayırmagın bil.

Her konuyun, her kişi ile; [konuşçak sän ése] normal şekilde konuş, normal şekilde istişare et, normal şekilde tartış. Hırçın olma.

Her sözün, togru veya gerçek sanma. Her sözün, yanlış veya yalan sanma.

Her şeyden sorun üreten, sorun üretmek için fırsat kollayan, çözümden çok sorun üreten kişiye, yetki verilmemeli ärinç.

Her şeyin bilen neŋ insan yok. Bazı şeylerin bilen veya bazı şeylerin daha iyi bilen insanlar var. Az bilgili insanlar veya çok bilgili insanlar var.

Her şeyin yaratan ezelî ebedî Tanrı’yın [Yaratıcı’yın] bil.

Her zaman, her yerde, her konuda, her turumda; istisnalar olabilir.

Herhängi bir diyn, inanç, ideoloji, ahlâk kuralı üzeride, analizler veya eleştiriler yapçak sän ése; alay etme, hakaret etme. Sadece togruluk ve yanlışlık üzeride tur. “Bu iddia yanlış ér, çünkü...”, “Bu öneri iyi émez, çünkü...” kibi. [Fakat yine de, tüşünce özgürlükü bilmeyen kimi kişilerden, haksız ve aşırı tepki kelebilir.]

Herhängi bir insanın, ahlâksız közdermek için komplo kurmak, ahlâksızlık ér. Kizleyilmiş cihazlar ilen yapılmış ses veya körüntü kayıtları da hukuken ve ahlâken, kanıt veya tayanak sayılmamalı ärinç.

Herhängi bir menfaat için; insanların aldatma, insanlara tuzak kurma, insanlara komplo tüzenleme.

Hırsızlık yapma. Tolandırıcılık yapma. Gasp yapma. Soygun yapma.

Hiçbir mala ve hizmete, äniŋ tegerden fazla bedel isteme. Kenel olarak, malıŋ ve hizmetiŋ teger, äniŋ maliyete ilave etilen makul kâr ile belirir. [Üretim veya onarım için harcayılan net süre de maliyet hesabıda dikkate alılır.]

Hiçbir mala ve hizmete, maliyetten az bedel önerme. Hiçbir mala ve hizmete, maliyetten az bedel ödeme.

Hikmet tolu kibi körünen kimi sözler, tengesiz zihinlerden çıkmış zırvalar olabilir belki. Dikkatli ol, iyi analiz et.

Hukuk ile kanun arasıdakı farkın bil. Hukuk ile kanun arasıdakı ilişkiyin bil. Kanun, hukuk tışı olmamalı ärinç.

İçten kelen her istekin yapmag kerekmez. Çünkü seniŋ içten kelen kimi istekler, kötü veya anormal olabilir lär. İçten kelen iyi veya normal kimi isteklerin de hemen yapmag kerekmez. Çünkü her şey, änä uygun yerde ve änä uygun zamanda yapılmalı.

İftira atan kişi, ol iftiradakı eylemden daha kötü bir eylem yapmış olur ärinç.

İftira atma, seniŋ düşmana bile. İftira atma, baskı altıda bile. Alçak pisliklerden olma. İftiracı kişilere selam verme. İftiracı kişilere saygılı olma.

İhanet etme. Hain olma. Verdi sän sözün tut. Yaptı sän anlaşmaga uy. Seniŋ ortaklara ihanet etme. Emanete ihanet etme. İhanet etmek, pis alışganlıklardan biri haliye kelebilir.

İhracat (tışa satım), ithalattan (tıştan alımdan) çok olmalı. Ülke kaynakları, en iyi ve en verimli biçimde kullanılmalı. Ülkede üretilebilcek veya yapılabilcek mal, tışarıdan alılmamalı.

İki kardaş, aynı kişi ile evlenmegin isteyip belli etti édi lär ése; iki kardaş da ol kişi ile evlenmemeli ärinç.

İki olumsuzdan biriyin seçmek, kaçınılmaz oldu ése; az olumsuz olanın seç.

İnanç ve körüş farklarıyın, düşmanlık nedeni yapma. Küçük kasabalarda bile insanlar, hep farklı farklı oldu lär ve olcak lär. İnsan, zamanan tegişebilir de bir canlı ér. İnanç ve tüşünce özgürlüküyün tanı.

İnançların ve körüşlerin savunur sän kän, kırıcı olma. İnançların ve körüşlerin, zoran kabul ettirmege çalışma.

İnsan haklarıya saygılı ol. “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”yin oku, anla.

İnsan tiyilen canlı, yeryüzüdeki en alçak canlı olabilmek kapasitesiye iye ér. İnsan tiyilen canlı, yeryüzüdeki en yüksek canlı olabilmek kapasitesiye iye ér.

İnsan tiyilen canlıcag ortaya koyulan her şeyde, az veya çok, küçük veya büyük, kusur bulunur ärinç. Ortaya koycak sän şeylerde, kusurların en aza indirmege çalış. [Arılar, kusurlu bal yapmaz lär. Örümcekler, kusurlu ag örmez lär. Ortama ve şartlara köre, olabilcek en iyi ürünlerin yapar lär.]

İnsan tiyilen canlıda, iyi insan olmak potansiyeli de var, kötü insan olmak potansiyeli de var. İyi insan olmakın seç.

İnsan, alılıp satılabilen bir mal sayılmamalı. “İnsan”ın, alılıp satılabilen bir mal sayan insan da “insan” ér. Siyah insan da beyaz insan da “insan” ér. Kadın insan da erkek insan da çocuk insan da “insan” ér.

İnsan, isteyerek veya istemeyerek, kendiyiŋ aileye en az 18 yıl bagımlı canlı türü ér. Mun bagımlılık; az veya çok, sevimli veya sevimsiz, en azdan zihnen; ömür boyu bitmez. Seniŋ aile ile iyi keçinmeli sän ärinç.

İnsan, rol yapabilen canlı ér. İnsan, yalan söyleyebilen canlı ér. İnsan, sözlerin çarpıtabilen canlı ér. İnsan, gerçeklerin çarpıtabilen canlı ér. İnsan, yanlış anlayabilen canlı ér. İnsan, yanılabilen canlı ér. İnsan, hayal kurabilen canlı ér. İnsan, boş sözlere köle olabilen canlı ér. İnsan, tüşünebilen canlı ér.

İnsan, sevebilen canlı ér. İnsan, nefret etebilen canlı ér. İnsan, öfkelenebilen canlı ér. İnsan, kin tutabilen canlı ér. İnsan, affetebilen canlı ér. İnsan, endişelenebilen canlı ér. İnsan, korkabilen canlı ér. İnsan, acele etebilen canlı ér. İnsan, ihmal etebilen canlı ér.

İnsanlar ile iyi keçin. İnsanlara iyi konuş. İnsanlara iyi tavran.

İnsanlara karşı, affetici ol. Ufak tefek hataların körmezden kelmek de iyi ér. [Fakat sene sürekli rahatsızlık veren insana, sürekli affetici olmag kerekmez. Uyardı sän yine de senin sürekli rahatsız etmege devam etyir ése; uygun bir şekilde, ändän uzaklaş veya änin, seniŋ özden uzaklaştır. Kerekir ése, küvenlik kuvvetleriden yardım iste.]

İnsanlara kereksiz zorluklar çıkarma. İnsanlara kolaylıklar sagla.

İnsanlara saldıran hayvanın ortadan kalkırmak, zalimlik émez ärinç. İnsanlara saldıran hayvanın ortadan kalkırmamak, insanlara zalimlik ér ärinç.

İnsanlara saldıran kendiyiŋ hayvanın başıboş bırakan kişi; haddin aşan, ahlâksız, halk düşmanı ér ärinç.

İnsanlara zarar verici yalanlar söyleme. Neŋ kişiye ve topluma zarar vermeyen beyaz yalanlardan da kaçın. [“Beyaz yalan” sayılan kimi yalanlar bile, kimi olumsuzluklara neden olabilir.]

İnsanların aşagılama. İnsanlar ile alay etme. İnsanların azarlama. İnsanların igneleme.

İnsanların sömürme. Mal veya hizmet alyır sän kişilerin sömürme. Müşteriyin sömürme. Maaşlı işçiyin sömürme. Kündelikçi işçiyin sömürme. Neŋ kişiyin, aşırı çalışmaga zorlama. Neŋneŋ kişilere, olarıŋ hakların tam ver.

İnsanların yanlış veya kötü yola yönlendirme. İnsanların togru veya iyi yola yönlendirmege çalış.

İnsanların, kizli kizli közetleme. İnsanların, kizli kizli tinleme. Kereksiz üzebilir sän. Kereksiz üzülebilir sän. Kereksiz üzünebilir sän.

İnsanlarıŋ araların bozmaga çalışma. Haksızlık yapma. Haksızlıka neden olma.

İnsanlarıŋ araların bul. İnsanlarıŋ araların bulmak için yalan söyleme. Çürük temel üzeriye kurulan bina, bir kün çöker ärinç.

İnsanlarıŋ kişisel kusurların veya kişisel ayıpların, araştırma ve yayma. İnsanlarıŋ kişisel kusurların veya kişisel ayıpların araştırıp yayan kişilere, saygılı olma. [Yasalarda belirleyilmiş “suçlar”ın araştırmak ile körevli-yetkili kişilerceg yapılan çalışmaglardan söz etilyir tügül. Munlar, aşagılık amaçlar kütmez lär ärinç.]

İnsanlarıŋ özel hayatların araştırma. [İstisna olarak sadece monca olabilir; özel hayat konusuda da kendiyin örnek közdermiş kimi kişiler var ése; olarıŋ özel hayatlar, sadece bilmek için bile araştırılabilir ärinç.]

İnsanlarıŋ sabırların taşırma. Tüzgün konuş, tüzgün tavran.

İsraf etme. Cimri de olma. İsraf yapılmasa, aşırı bencil ve aşırı cimri de olunmasa; dünya üzeride, aç insan kalmaz; Afrika’da da açlıktan insan ölmez.

İşemegden sonra da sıçmagdan sonra da seniŋ ellerin yıka. Sadece işedi sän ése; seniŋ ellerin, sadece su ilen de yıkayabilir sän belki, fakat sabun da kullansa sän daha iyi olur. Sıçmagdan sonra, seniŋ ellerin yıkamak için sabun da kullanmalı sän.

İşemegden sonra da sıçmagdan sonra da tam temizlen. [İstisna turumlar hariç kenel olarak; su ilen temizlen, tuvalet kâğıtı ilen kurulan.] Seniŋ bedende ve kiysilerde, sidik ve bok olmasın. “Her zaman korunmak, çok zor ér tiyin; elbisedeki birkaç damla sidikten zarar kelmez” tiyenler de olmuş. Fakat çevreden körülyür ése veya çevreye koku salyır ése, mun miktar da sakıncalı olur ärinç. [Monlar arasıdakı farkın da bil; sidik, vedi, mezi, meni.]

İşin iyi ve tüzgün yap. İşin yapar sän kän yasalara uy, kenel ahlâk kurallarıya uy.

İşin yasalara uygun ve iyi yapan kişilere, zorluk çıkarma.

İşin, iyi yapçak olana ver. İşin iyi yapmayan hamalın tegiştir. İşin iyi yapmayan işçiyin tegiştir. İşin iyi yapmayan memurun tegiştir. İşin iyi yapmayan yöneticiyin tegiştir.

İşledi sän suçun veya yaptı sän hatayın, başka kişilere yükleme.

İyi ahlâk kuralları; bireyler arasıda, tüzgün ilişkiler kurulsun tiyin var. İyi ahlâk kuralları; birey ile toplum arasıda, tüzgün ilişkiler kurulsun tiyin var. İyi ahlâk kuralları; toplumlar arasıda, tüzgün ilişkiler kurulsun tiyin var. Haksızlık veya merhametsizlik veya zalimlik veya aşırı bencillik öneren kural, [iyi] ahlâk kuralı olamaz.

İyi bir hükümet kurulsun tiyin elden kelenin yap.

İyi insan ol. İnsanlara, hayvanlara, bitkilere, togaya karşı iyi insan ol. Kötü insan olma. İnsanlara, hayvanlara, bitkilere, togaya karşı kötü insan olma.

İyi insan olmak, olgun insana yakışır. Kötü insan olmak, ham veya bozulmuş insana yakışır.

İyi insanlar var. Fakat iyi insanlar bile, melek émez lär. Kötü insanlar var. Fakat kötü insanlar bile, iyi insan olabilmek kapasitesi taşır lär belki. Bir de iyi ile kötü arası bölgede kezinen insanlar var ärinç.

İyi işlere destek ol. Kötü işlere destek olma. Suça yardımcı olma.

İyi konularda aracılık et. Kötü konularda aracılık etme. Ahlâksızlıka yardımcı olma.

İyilikte yarış. Kötülükte yarışma. Olumlu rekabet yap. Çirkin rekabet yapma.

İyilikten çok, kötülük eken kimi ögretiler de kimi insanların, kötülük makinesiye tönüştürmüş olabilir lär.

Kaçarak evlenmiş seniŋ yakının öldürme, öldürtme. Sevdi än kişi ile äniŋ evlenmege engel olma; äniŋ kaçarak evlenmege neden olma.

Kaliteli müzik tinle. Kaliteli film izle.

Kan davası kütme. Suçluyuŋ cezayın yasa versin. Neŋ kişi, başka kişiyiŋ suç ilen cezalandırılmamalı ymä.

Kapıyın çalmadan, izin almadan; başka kişiyiŋ mekâna kirme. [halk serbestçe kirip çıkar mekânlar hariç]

Kardaşlık [anabir kardaşlık, bababir kardaşlık, anabir-bababir kardaşlık], biyolojik olgu ér. Fakat sadece biyolojik olgu émez. İnsan psikolojiside, äniŋ terin kökler ymä olan olgu ér. Kardaşlık olgusuya saygılı ol.

Katlanamacak sän zorluklara katlanmagın, başka kişilerden isteme.

Keçmişteki kimi konuların veya olayların, keçmişte bırak ve kapat.

Kendi zengin tiyin, yoksulun küçümser. Kendi evlig tiyin, evsizin küçümser. Kendi evli tiyin, bekârın küçümser. Kendi çocuklu tiyin, çocuksuzun küçümser. Kendi, üç tügmeli ceket kiyse; iki tügmeli ceket kiyenin de küçümser. Tam bir karaktersiz ér. Kendideki yoksunluklar da başka kişilerde de olsunlar da ister.

Kendileriŋ ana ymä baba ymä öldü ése; en büyük kardaş, kendiyiŋ kardaşlara analık veya babalık etmeli.

Kendiyiŋ ana, kendiyiŋ baba, kendiyiŋ kardaş, kendiyiŋ eş, kendiyiŋ çocuk ile iyi keçinemeyen kişiyiŋ ruhda, terin yaralar var ärinç veya äniŋ ruhda terin yaralar açılır ärinç. Mun turum, äniŋ başka kişiler ile ilişkilere ymä yansır ärinç.

Kendiyiŋ anaya, kendiyiŋ babaya, kendiyiŋ kardaşa karşı sevgisiz-saygısız olur fakat olardan sevgi-saygı bekler. Munca ahmak olma.

Kendiyiŋ eşe, kendiyiŋ çocuka teger vermeyir fakat olardan teger verilmek bekleyir. Munca ahmak olma.

Kendiyiŋ eşten başka kişi ile cinsel ilişkiye kiren kişi, kenelde munun, kendiyiŋ eşe ihanet olsun tiyin yapar émez ärinç. Yine de mun eylem, ahlâksız ve kötü ér.

Kendiyiŋ temel ihtiyaçların karşılayamaz turumda olanıŋ temel ihtiyaçların, seniŋ elden keldi tegi karşıla. Başka kişilerin de mun konuda teşvik et.

Kendiyiŋ yaşam seviyesiyin yükseltmek için yanlış eylemde bulunan kişi ile aynı konumda olmamalı ärinç nen yaşamsal tehlikeden kurtulmak için yanlış eylemde bulunan kişi.

Kenel ahlâk kurallarıya uy. [Kenel ahlâk kuralları, togruların veya iyilerin önerir lär. Togruyun veya iyiyin önermeyen neŋ kural, kenel ahlâk kurallarıdan émez.]

Kenel körgü kurallarıya uy. [Kenel körgü kuralları, uygun olanların önerir lär. Uygun olmayanın veya tamamen kereksiz olanın öneren neŋ kural, kenel körgü kurallarıdan émez.]

Kerekli turumlarda seniŋ ellerin yıka, kerekli turumlarda sabun da kullan. Suyun aç; seniŋ ellerin su ilen yıka; suyun kapat; seniŋ ellerin, yeter miktar sabun ilen yeter süre sabunla; suyun açıp seniŋ ellerin turula. Suyun, kerekenden fazla harcama. Sabunlu el ilen açılamayan musluk başlıklarıyın at; sabunlu el ilen açılabilen musluk başlıkları tak. Su akışı kontrolsüz tipteki [suyun ani ve çok açan] musluk başlıklarıyın da at.

Kerekmez ärinç nen acıtmayanın acıtmak. Kerekmez ärinç nen acımayana acımak. [yine de insaflı ol]

Kereksiz muhalefet yapma. Kereksiz sorunlar çıkarma. Muhalefetin, kerekli ése yap.

Kesin sonuç, kesin bilgilerden çıkar. Fakat çıkarım hatası yapılır ése; kesin bilgilerden çıkan sonuç, yanlış olur.

Kırıcı, kaba, saldırgan, alaycı, kibirli, igneleyici, sürekli açık arayan, sürekli eleştiren, aşırı bencil, pis karakterli olma. [Kötü niyetli olmayan kimi şakalarda da hafif bir alay veya hafif bir eleştiri de bulunabilir. Kötü niyet taşımayan şakalardakı alaylara veya eleştirilere kızmamak, uygun olur. Eşek şakaları hariç.]

Kimden ve nasıl togar ése togsun; seniŋ bedeniŋ bir parçadan olmuş çocuk, seniŋ çocuk ér. İyi ana veya iyi baba olmak, seniŋ sorumlulukta ve ayrı bir konu ér.

Kimi büyük yalanlar söyleyen kimi kişiler, tam bir bilinçsiz cesur ér lär. “Neŋ insan, böyle büyük bir yalan söylemez; äniŋ mun söz togru [gerçek] olmalı” tiye tüşündürebilir. Olarıŋ çeşitli amaçlar olabilir; kibir tatmini, aşagılık kompleksiyin bastırmak, ne ister ése insanlardan almak veya olara yaptırmak, insanların insanlara salıp kendide birikmiş intikam tuygularıyın tatmin etmek, çok para veya çok mal elde etmek, kibi. Olarıŋ zihin yapıları da çok tengesiz ér ärinç; kimi yerlerden sünük, kimi yerlerden çökük, kimi yerlerden çürük.

Kimi insanlar tuhaf ér; kendiyiŋ içten sever fakat söylemez. Kimi insanlar tuhaf ér; kendiyiŋ içten sever fakat kaçar.

Kimi kişilere yaptı sän kötülük, kimi kişilere yaptı sän kötülükten, iki kat daha kötü ér. Seniŋ kardaşa veya seniŋ çocuka veya seniŋ eşe yaptı sän kötülük, kimi kişilere yaptı sän kötülükten, üç kat daha kötü ér. Seniŋ anaya veya seniŋ babaya yaptı sän kötülük, kimi kişilere yaptı sän kötülükten, tört kat daha kötü ér. Seniŋ nineler veya seniŋ dedeler, seniŋ ana veya seniŋ baba kibi ér.

Kimi konular, aceleye kelmez. Ameliyat yapmak, motorlu taşıt kullanmak, neŋ kitabın anlaya anlaya okumak kibi. Kimi zaman, normal sınırların, biraz zorlayıp biraz hızlı olmak kerekebilir. Fakat normal sınırların, fazla zorlamamak kerek ärinç.

Kimi konular, kendilere özel kerekler içerir. [Millî istihbarat, millî küvenlik, orduda emir-komuta kibi. Munca konularda; ilgili yasalara, ilgili yönetmeliklere, ilgili kurallara, ilgili yöndemlere uyulmalı ärinç.]

Kimi yalanlar veya yanılgılar, epey zaman çalar. Kimi yalanlar veya yanılgılar, kençlik çalar. Kimi yalanlar veya yanılgılar, ömür çalar.

Kimi yeniler, kimi eskilerden keride olabilir. Kimi eskiler olmasa édi, kimi yeniler de olamaz édi. Eskiyin çok da küçümseme. Eskilerden de yararlan.

Kimi zaman, köprülerin atmak kerekir belki. Yine de önce biraz tüşün. Köprü kurmak, zor işlerden ér.

Kimi zaman, neŋ konuda; bin kişi yanılyır kän bir kişi, yanılmayır olabilir.

Kin besleme. İntikam peşide koşma.

Kiracı sän ése mülk sahibiyin zarara ugratma. Mülküyün iyi kullan. Belli zamanlarda, enflasyon oranıda kira bedeliyin artır.

Kişi, kendiyiŋ anaya da kendiyiŋ babaya da soy bagı ile baglı ér. Fakat soy, babadan yürür. Kişi, kendiyiŋ öz [biyolojik] babayıŋ soydan sayılır. Belki babalar biraz üzülcek ☺ lär fakat ana yeri başka ér. [Kimi toplumlara köre; soy, anadan mı yürür émiş?]

Kitablardan, tergilerden, filmlerden ögrendi sän nemeler üzeride tüşün.

Kitmege kesin karar vermiş olanın, konuşarak ikna etmegin teneyebilir sän. Kitmege kesin karar vermiş olanın, baskı ilen kalmaga zorlamak, olumsuz sonuçlara neden olabilir ärinç.

Kleptoman kişilerceg yapılan hırsızlıklar, ayrı bir konu olarak ele alılmalı. Her hırsız kleptoman ér tiyilemez ärinç fakat kimi hırsızlar kleptoman ér tiyilebilir ärinç.

Kolaylaştır. Kereksiz zorluklar ve kereksiz sorunlar çıkarma.

Komşular ile iyi keçin. Komşulara rahatsızlık verme. Komşulara kötü niyet besleme. Olarıŋ sıkıntılarıŋ çözümlere yardımcı olmaga çalış.

Komşulara karşı; hoşgörülü ol, sabırlı ol. Rahatsızlık veren komşulara, aşırı ve ölçüsüz tepki verme. Rahatsızlık konusuda, konuşmak kerekir ése, kırıcı olma. Rahatsızlık, tayanılmaz ölçüde ése; kavga etmek yeriye, küvenlik küçleriye bildir. Kerekli tadilat, onarım, temizlik kibi nedenlerden çıkan rahatsızlıklardan, sorun çıkarma.

Körevler konusuda tembel olma. Körevlerin, isteyerek veya istemeyerek yap.

Körünür sebeb, bazen gerçek sebeb olmayabilir. Fakat öküz altıda buzagı arama. [Buzagı, süt emmek için inek altıya kirer. Veya buzagıyın, inek togurur. ☺]

Kötü alışganlıklar, “bir tenemeg” ilen başlar. Kötü alışganlıkların teneme, kötü alışganlıklara başlama.

Kötü alışganlıkların bırak. Kötü alışganlıklar, bırakılabilir lär.

Kötü fikirler, kolayca benimsetmek için, iyi fikirler ile karışık sunulmuş olabilir lär.

Kötü ve yamuk kimi insanlar var; her türlü kötülük ve yamukluk bekleyilebilir. İyi ve togru insanlar var; her türlü iyilik ve togruluk bekleyilebilir. İyi ve togru insanlar da melek émez lär. Fakat kötü ve yamuk kimi insanlar, İblis’in bile keçebilir lär.

Kumarbaz olma. Kumarbazlık felaket ér.

Küçsüzüŋ mala köz tikme. Tarda kalmışıŋ mala köz tikme. Munlarıŋ malların, olarıŋ tegerleriŋ altta satın almaga da kalkma.

Kütük kibi katı olma. Esnek olmak, mümkün olan veya uygun olan konular veya turumlar olabilir. Munca konularda veya turumlarda, yeter kadar esnek ol.

Lâf kalabalıkı yapma. Ana konuya hemen kir. Kereksiz ayrıntılara talma. Aksi halde, tinleyiciye bıkkınlık kelir, ana konuyun ymä anlamaz.

Lâf kesme. Seniŋ karşıdakı kişi, kendiyiŋ lâfın bitirsin tiyin bekle. Lâf kesmeg, önemli yanlış anlamaglara neden olabilir. Yarım kalmış cümle veya anlatım, birkaç farklı biçimde tamamlanabilir édi. [leb-lebi, leb-lebicilik, leb-lebi şekeri, leb-aleb, leb-beyk, leb-iderya]

Lâfın tam söyle. Karşıdakı kişi, [medyum falan tügül ése ☺] seniŋ tüşüncelerin okuyamaz. Ne timek isteyir sän? Karşıdakı kişi, munun togru tahmin etmege mecbur émez veya sadece tahmin etmege bile mecbur émez. [äniŋ anlam bililen ve bazen kereken kapalı anlatımlar hariç]

Mantıklı ol. [Kedi, kedigillerden ér. Kaplan, büyük bir kedi ér. O halde kaplan, kedigillerden ér.] Mantıksız olma. [At, yeleli ér. Aslan da yeleli ér. O halde aslan, at ér. ☺]

Mevki, konum, para, mal kazandı tiyin, kendiyin bir şey sanmış. İnsanlara tepeden bakar. Cimri, hissiz, merhametsiz, katı ér; kendiyiŋ çevreye de munların telkin eter. Kendiyiŋ mevki ymä konum ymä para ymä mal ymä ile övünüp turur. Kendiyiŋ mevkiyin ymä konumun ymä parayın ymä malın ymä, kötülük birge elem saçmak için kullanır. Munca kişilere, kimi nedenlerden tolayı saygılı tavranılsa bile, saygı tuyulmaz ärinç.

Monca kişilerin izlemek, yüksek risk taşır ärinç; aşırı bencil, kirlenmiş ruhlu, çürümüş kişilikli, kitab okumaz, tam anlamaksızın ve eleştirmeksizin çok kitablar okumuş, karışık kafalı, çelişkili, mantıksız, yarım akıllı, yanlışta tirenen, kendiye uymayanlara kin yüklü, kendiye uyanlara içtenliksiz, hayalin gerçekten ayıramayan, hayalin gerçek ile karıştıran, gaibden haberler sayıklayan, körüş alışverişiye kapalı, eleştirel bakışa kapalı, kendiyiŋ sanmagların kesin bilgi tiye sunan, bilimsellikten nasibsiz, tengesiz, manyak. [Tüm mun özellikler, aynı neŋ kişide toplanmayabilir.]

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [1]: Seniŋ kardaşıŋ eş. Seniŋ eşiŋ kardaş. Munların seniŋ kardaş saymag, uygun olur ärinç. Seniŋ amcayıŋ eş ymä halayıŋ eş ymä dayıyıŋ eş ymä teyzeyiŋ eş ymä. Munların seniŋ amca, seniŋ hala, seniŋ dayı, seniŋ teyze saymag, uygun olur ärinç. Seniŋ kardaşıŋ çocukuŋ eş. • [Tüm mun evlilikler, insan zihnide ve bilinç altıda, çelişkilere ve karmaşalara da neden olur kük.]

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [2]: Seniŋ amcayıŋ ymä halayıŋ ymä dayıyıŋ ymä teyzeyiŋ ymä çocuklar. Munların seniŋ kardaş saymag, uygun olur ärinç. Mun evliliklerde, özürlü çocuk togmag riski de daha yüksek émiş. Seniŋ amcayıŋ ymä halayıŋ ymä dayıyıŋ ymä teyzeyiŋ ymä çocuklarıŋ eşler. Munların seniŋ kardaşıŋ eş saymag, uygun olur ärinç. • [Tüm mun evlilikler, insan zihnide ve bilinç altıda, çelişkilere ve karmaşalara da neden olur kük.]

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [3]: Seniŋ üvey anayıŋ çocuk ymä üvey babayıŋ çocuk ymä. Seniŋ üvey anayıŋ ana-baba ymä üvey babayıŋ ana-baba ymä. [Mun kişiler ile aynı evde yaşar sän ése, munların evlenilebilir körür sän ése; yabancılar ile aynı evde yaşar kibi hisseter sän kük.]

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [4]: Seniŋ ortakıŋ eş, seniŋ ahbabıŋ eş. Seniŋ ortakıŋ çocuk, seniŋ ahbabıŋ çocuk. Seniŋ ortakıŋ ymä ahbabıŋ ymä ana-baba.

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [5]: Çeşitli nedenlerden tolayı, evlenmegin uygun körmedi sän kişi.

Monlar ile seniŋ evlenmeg, uygun olmaz ärinç [6]: Neŋ evlilik, önceden yapılmış evlilikin, “uygun olmaz evlilik” konumuya tüşürebilir. Munca evlilik yapmak da uygun olmaz ärinç. Kib, “seniŋ oguluŋ eşiŋ ana” ile evlenir sän ése; seniŋ ogul, “kendiyiŋ üvey anayıŋ çocuk” ile evlenmiş konumuya tüşer.

Munuŋ zıt ortaya çıkmadıkça, herkesin dost bil. Yine de biraz temkinli olmak iyi ér.

Mükemmel insan, yok émiş. Togru söz ér mun ärinç. Tüşünce, tavır, tavranış olarak; yeterli seviyelerde insanlardan oluşan toplum, yeterli sayılabilir ärinç.

Mütevazı olmak, kenel olarak, olumlu ér ärinç. Fakat mütevazılıkta aşırıya kaçma. Makul seviyeyin aşan tevazu közderme. Çünkü gerçek sananlar da olabilir.

Nankör olma. Sene iyilik yapanın, iyilik yaptı émegden pişman etme.

Neŋ cinsel suç, [ölen yok ése] insan öldürmek kadar büyük émez ärinç. Cinsel suçlara, ölçüsüz ve aşırı tepki vermek, olumsuz bazı sonuçlara da neden olabilir ärinç. Suça köre ve suça köre kereken kadar tepki verilmeli, aşırı kitilmemeli ärinç. [Kereken cezayın, yargı sistemi vermeli.]

Neŋ çocuk, cinsel istismara ugratılmış ése; ölçülü ve dikkatli ol. Ol eylem, ne ér? Ol eylem, änä ne için yapıldı? Çocuk, munların kavrayamaz yaşta veya turumda olabilir veya olmayabilir. [Ölçüsüz ve dikkatsiz] tepkilerden, sözlerden, tavırlardan, tavranışlardan tolayı; äniŋ zihin, ol olayın, sonsuz biçimde abartabilir. Äniŋ ruhda açılmış turumdakı yara, kat kat büyüyebilir. Kendiyiŋ özün, pis çöplük kibi hatta çürüyüp kokuşmuş ceset kibi hissetebilir. Travma sonrası travmalar yaşatılmış olur ärinç. Olmuş, olmamış olmaz; ölmüş, ölmemiş olmaz.

Neŋ hekim [ve neŋ psikolog ve neŋ psikiyatr], iş ahlâkı tanımayır ése; iş ahlâkı tanımayan neŋ kasap kadar teger taşımaz. İş ahlâkı tanımayan bir kasap, neŋ sindirim sistemin [bir süre] bozabilir. İş ahlâkı tanımayan bir hekim [ve bir psikolog ve bir psikiyatr], neŋ hayatın bozabilir hatta bitirebilir.

Neŋ işin bilmeyir sän ése, ol işin yapma. Elektrik tesisatı konusuda bilgisiz sän ése, elektrik tesisatıdakı arızayın onarmaga kalkma. Oto tamiri konusuda bilgisiz sän ése, oto tamiri yapmaga kalkma. Yapçak sän ése, önce kerekli bilgilerin ögren [uzun zaman alabilir].

Neŋ işin, keçerli yöndemlere uymaksızın yaptı sän ése ve mundun neŋ zarar oldu ése; ol zararın karşılamalı sän.

Neŋ kadın, kadınlara özel belli tönemlerde, biraz kergin olabilir. Äniŋ çevredekiler, ol tönemlerde, daha anlayışlı olmalı lär. Neŋ kadın, kadınlara özel belli tönemlerde; kendiyiŋ temizlike dikkat etmeli.

Neŋ kişi veya neŋ konuda, eleştiri veya yorum yapçak sän ése; uygun biçimde yap. Eleştiri veya yorum, yanlışların tüzeltmek için yapılmalı; hakaret için yapılmamalı.

Neŋ kişi, başka neŋ kişiyiŋ suçuŋ cezayın çekmez. Kib; çocuk, kendiyiŋ babayıŋ suçtan sorumlu tutulamaz. Kib; baba, kendiyiŋ çocukuŋ suçtan sorumlu tutulamaz. “Söyledi än yaptı män ulayı suçsuz män” tiyip kurtulmak tiye olgu da yok. [İstisnalar olabilir. Kib 14 yaşta neŋ çocuk, neŋ pencereyiŋ camın kırar ése; ol camıŋ bedelin, äniŋ baba ödemeli. Fakat kib, 14 yaşta neŋ çocuk, neŋ kişiyin öldürür ése; äniŋ baba, cinayet işlemiş sayılamaz.]

Neŋ kişi, kendiye ait hayvanın, başıboş bırakır ése; ol hayvan, neŋ zarara neden olur ése; ol kişi, ol zararın, kendi vermiş kibi sorumlu olmalı ärinç. Ol hayvan, neŋ kişiyin yaralamış veya öldürmüş ése; ol hayvan, en kısa zamanda öldürülmeli ärinç; insanların korumak için.

Neŋ kişiye veya neŋ mala, bilerek isteyerek zarar verdi sän ése, ol zararın karşılamalı sän ärinç.

Neŋ kişiye zarar verme. Neŋ kişiyin tövme. Neŋ kişiyin yaralama. Neŋ kişiyin öldürme.

Neŋ kişiyin, küçük tüşürmege çalışma. Neŋ kişiyin, äniŋ gerçek biçimden büyük közdermege çalışma.

Neŋ kişiyiŋ çevrede, sürekli tolanıp turma; änin rahatsız etme. Seniŋ niyet ne ése, änä söyleyip olumsuz karşılık alır sän ése, mondan daha ileriye kitme; “seniŋ karar tegişir ése bene bildir” tiyip insan kibi uzaklaşmak.

Neŋ konuda uzman olan biri, başka konularda, tam bir cahil olabilir. Neŋ konuda tam bir cahil olan kişi, başka konularda bilgili olabilir.

Neŋ konuda, sende yeterli bilgi yok ése, ol konuda tartışma, saçmalama. Neŋ konuda tartışmaglara kircek sän ése, önce ol konuyun ögren.

Neŋ konudakı kusurlu yasa veya yasa maddesi, ol konuda, toplumsal huzurun saglamagda, yetersiz kalır ärinç. Neŋ kusurlu yasa veya yasa maddesi, en kısa zamanda tüzeltilmeli ärinç. [Cezaların artırmaktan söz etilmeyir.]

Neŋ konuyun oylamak için, 100 kişi toplanmış. 40 kişi Örgüt-A’dan, 30 kişi Örgüt-B’den, 20 kişi Örgüt-C’den, 10 kişi Örgüt-D’den émiş. Orada, gerçekte, mun örgütleriŋ başkanlarıŋ oylardan ibaret, 4 oy var ärinç; 40 oy sayılan 1 oy, 30 oy sayılan 1 oy, 20 oy sayılan 1 oy, 10 oy sayılan 1 oy.

Neŋ konuyun tartışır séz kän veya körüş alışverişi yapar séz kän, önce karşıdakı kişiyin tam anla. Sonra konuş veya yanıt ver.

Neŋ konuyun, en az iki farklı yazardan okumak, iyi ér. Olarıŋ körüşlerin ymä yorumların ymä karşılaştır. Hängi körüş veya yorum, daha isabetli ér? Tüşün. Konu üzeride, sen de yorumlar yap; yeni ve togru körüşler keliştirmege çalış. Seniŋ akıla kelen tüşünceyin, hemen kesin gerçek sayma. Seniŋ yorumların ymä körüşlerin ymä sen eleştir.

Neŋ sanık, kendiyiŋ özün savunmak ve süresiz tinleyilmek hakkıya sahib ér ärinç. Mun hakların, avukat ilen de kullanabilir ärinç. Suç isnadı ne olur ése olsun, mun haklardan yoksun etilemez ärinç. Yoksul sanıka, ücretsiz avukatlık hizmeti saglayılmalı.

Neŋ toplumdakı kişiler, biri biriye sürekli sevimsiz tavranır lär ése; birey, topluma sevgi tuymaz. Topluma sevgi tuymayan birey, toplum için hiçbir şey yapmaz. Toplumun ilgilendiren bir körev yürütse bile, toplumun tüşünmez. Ulayı toplum keri kalır; tolaylı olarak, neŋneŋ bireyler de keri kalmışlıktan kendilere tüşen payların alır lär.

Neŋ toplumdakı neŋ kişi, uzun süre aç kalmış ulayı kendiyiŋ karnın toyurmak için bir şeyler çalmaga mecbur kalmış ése; ol toplum, iyi toplum émez.

Neŋ tüşünceyin, togru saymayır olabilir sän. Yine de mon soruların seniŋ öze sor: Ol tüşünceyin togru sayan kişiler, neden togru sayyır lär? Ol tüşünceyin, neden togru saymayır män? Analiz et.

Neŋ tüşünceyin, togru sayyır olabilir sän. Yine de mon soruların seniŋ öze sor: Ol tüşünceyin togru saymayan kişiler, neden togru saymayır lär? Ol tüşünceyin, neden togru sayyır män? Analiz et.

Neŋ ülkede, partiler üstü devlet başkanı yok ése, hükümet buhranı togar ése; devlet, başsız kalabilir; ülke, kargaşaya sürüklenebilir. Hükümet buhranı togar ése, yeni hükümet kuruluncaya dek, devlet başkanı, hükümet işleriyin de yürütebilir. Devlet başkanı’yın, togrudan halk seçebilir veya halk adıya, millet meclisi seçebilir. Partiler üstü devlet başkanı, çok kerekli veya zorunlu olmadıkça, başbakan’ıŋ işlere karışmamalı.

Normal kiyin. Aşırı açınma. Aşırı kapanma. Aşırı tar kiyinme. Aşırı bol kiyinme. [İstisnalar olabilir; bazı spor talları kiysileri, itfaiyeci kiysileri, talgıç kiysileri, kibi.]

Ol biçimde körülen veya tuyulan olay, gerçekte ol biçimde olmayabilir. Körünüş ile gerçek, bazen farklı olabilir lär.

Ol iddiaya kanıt tiye sunulan şey, gerçek olsa bile, bazen ol iddiayın kanıtlamayır olabilir. Mahkemeler bile bazen yanılır.

Ol konuda uzman biri, ol konudakı her şeyin, tam bilyir olmayabilir.

Olarıŋ arada fazla yaş farkı var kişiler arası evlilik, tam uyumlu olmaz kük. Biri biriyin anlamak konusuda, kimi sıkıntılar çıkar kük. Yaş farkı arttıkça, evlilikte uyumsuzluk olasılıkı da artar kük.

On konuda yanılmayan biri, bir konuda yanılabilir. Bir konuda yanılmayan biri, on konuda yanılabilir.

On paralık da olsa, menfaat kelebilcek kişilere yalaka olan fakat menfaat kelmecek kişilere kaba olan kişi, tam bir karaktersiz ér.

Ormanların koruyup keliştirmek körevi, oduncuya verilmemeli ärinç. Kediye, ciger emanet etilmez ärinç. [Mun paragraf, “orman, ciger” üzerleriden kenel bir tüşünce belirtir. “Orman” özelide, monun belirtmegde yarar olabilir: Fakat agaçlardakı fazlalık tallar, normal budayılıp odun elde etilebilir; munda sakınca yok ér ärinç. Kurumuş agaçların söküp yeni fidanlar tikmegde de sakınca yok ér ärinç. Munların yetkililer yapabilir.]

Ortaya orada atılan neŋ fikir, togru ve yararlı olsa bile, orada ilgi körmeyebilir. Tohum, kendiye uygun toprakta yeşerir. Ortaya koy; alan alır, almayan almaz.

Otomobil, ulaşım araçı ér. Yollar, ulaşım için ér. Yollar, yarış pisti émez. Yollar, yol kapmaca savaşı arenası émez. Neŋ kişiyiŋ, insanlık seviyesi belirtileriden ér ärinç nen yollarda äniŋ otomobil kullanmak biçimi. Trafikte de insan kibi ol, insan saysınlar. [Tüm motorlu veya motorsuz ulaşım veya taşımag araçları da munca ér.]

Ögretim önemli ér. Fakat 12 yılda ögretilen bilgiyin, 8 yılda ögretmek mümkün ése; kereksiz israf yapılmış olur. [İnsan, belli bilgiyin, belli zamanda ögrenebilir. Ögrenciyiŋ kapasiteyin zorlamak, işe yaramaz. Burada, monca yöndemlere işaret etilyir; ögretimin, ilk sınıftan son sınıfa kadar, tek bir bütün olarak ele almak; tekrarların kitablardan atmak; kereksiz ayrıntıların kitablardan atmak; kitabların, en kolay anlayılır biçimde yazmak; ilk iki yıl hariç, defter temelli tügül kitab temelli ögretim yapmak kibi.]

Ögretmenlikin sadece maaş için yapan ögretmen, iyi ögretmen émez. Ögretmenlik, ögrencilere bilgi ve kültür ögretmek için yapılır.

Öldürülmek için takib etilen kişiyin koru. Hapse atılmak, öldürmek için takib eten kişiyin uslandırmayır ése; yasa, kerekenin yapmalı veya kereken yasa yapılmalı.

Ölmüş kişiyiŋ arddan çıglıklar atma. Ölmüş kişi için iyi şeyler söyle veya sus.

Önemsiz kibi körünse bile bir yanlış, bin yanlışın başlatan bir yanlış olabilir. Önemsiz kibi körünse bile bir yanılgı, bin yanılgıyın başlatan bir yanılgı olabilir.

Önerilen veya talip olan ol kişi ile evlenmek istemeyen kişiyin, ol kişi ile evlenmeke zorlama. Zorlar sän ése, hemen veya sonra olabilecek olumsuz sonuçlara da neden olur sän.

Öyle toplum, öyle yönetilir. İyi ve kaliteli yönetilmek isteyen toplumuŋ bireyler ymä toplum ymä, iyi ve kaliteli olmalı lär ärinç.

Özgürlük, togal hak ér. Her kişi, özgür togar. Özgürlük iyi ér. İnsanlar, özgür olmalı. Fakat özgürlük, başka kişilerin veya toplumun, rahatsız etmeg hakkı émez.

Palavra atma. Palavracı olma.

Para ve mal, önemli ér fakat para ve mal, her şey émez.

Parayın ve malın, dürüstçe kazan. Sahtekârlık yapma. Ahlâksız biçimde kazanç elde etme.

Piyasada neŋ malıŋ veya neŋ hizmetiŋ fiyat, äniŋ maliyetin bile karşılamaz turuma kelmiş ése; kerekli önlemlerin almak, yanlış émez ärinç.

Piyasada neŋ malıŋ veya neŋ hizmetiŋ fiyat, aşırı ve haksız artmış ése; äniŋ fiyatın tüşürmek için kerekli önlemlerin almak, yanlış émez ärinç.

Piyasada, äniŋ miktar artan malıŋ fiyat tüşer. Piyasada, äniŋ miktar artan hizmetiŋ fiyat tüşer. Piyasada, para miktarı artar ése, mallarıŋ ve hizmetleriŋ fiyatlar yükselir. Birkaç ekonomi kitabıyın da anlaya anlaya okumak, iyi ér.

Rüşvet verme. Rüşvet teklif etme. Rüşvet alma. Rüşvet isteme.

Sarhoş etici madde kullandı sän ése, äniŋ etki keçmedi ése, araç kullanma veya tışarıya çıkma. Tışarıya çıkçak sän ése veya araç kullancak sän ése, alkol veya sarhoşluk verici başka şeyler kullanma. Sarhoş etici madde kullandı sän ése, seniŋ yer tegiştirmeg kerekyir ése, taksi çagır veya seniŋ bir arkadaşın çagır.

Sarhoş kişi, keçici olarak kendiyiŋ iradeyin yitirmiş kişi ér. İrade yitimi, içilmiş alkol miktarıya köre, farklı seviyelerde olabilir. Sarhoş turumdakı kişiyiŋ sözlere ve tavranışlara kızmak, anlamsız ér. Fakat sarhoş kişi sarhoş kän suç işler ése, ayılınca yargılanıp cezalandırılabilir. Çünkü sarhoş olcak kadar içmek, kendiyiŋ iradeyiŋ sonuç édi. Sarhoşluk verici başka maddeler için de turum munca ér.

Sarhoş olma. Sarhoş etici maddelerin, sarhoş olcak kadar kullanma. Sarhoş etici maddelerin, az bile kullanmamak, daha iyi ér.

Savaş esiri, savaşta esir alılmış savaşçı ér. Savaş esiriye iyi tavran. Savaş esiriye işkence yapma. Fakat neŋ savaş esiri, savaşta, savaşçılık sınırlarıyın çignemiş édi ése [tecavüz etmek, işkence yapmak, sivillerin öldürmek kibi]; ol savaş esiri, idam etilebilir ärinç.

Savaş esiri, savaşta esir alılmış savaşçı ér. Savaşçı olmayan erkeklerin, kadınların, çocukların; savaş esiri sayma. Savaşçı olmayan topluluka iyi tavran; oların öldürme, olara işkence yapma, oların köle veya cariye yapma, oların soyma. Orada sadece kontrolün ele al, adaletli tüzen kur ve iyi yönet.

Savaş, askerler arasıda olur. En yumuşak tanım ile yanlış ér nen silahsız sivillerin yaralamak veya öldürmek, silahsız sivillere bomba atmak, silahsız sivillerin kalkan yapmak. [Karate müsabakaları, karateciler arasıda olur. Savaş da askerler arasıda olur.]

Savaş, sevimsiz ér. Asıl olan, barış ér. Fakat bazen savaş, kaçınılmaz olabilir. Başka yol kalmadı ése, savaşılır.

Sebebsiz sonuç olmaz. Her olayıŋ ve her olguyuŋ sebeb var ér. Fakat körünür sebeb, bazen gerçek sebeb olmayabilir.

Selam veren kişiyin igneleme. Selam veren kişiye, aynı kelimeler ilen karşılık ver; “selamun aleyküm - aleyküm selam”, “selam - selam”, “merhaba - merhaba”, “günaydın - günaydın”, “tünaydın - tünaydın”, “esenlikler - esenlikler”, “iyi sabahlar - iyi sabahlar”, “hayırlı sabahlar - hayırlı sabahlar” kibi. Kafa ile selamlayana, kafa ile karşılık ver. El ile selamlayana, el ile karşılık ver. “Sene karşı olumlu tüşünyür män” timiş olan kişiyin, sinsice veya kapalı biçimde veya ima yollu terslemek, yanlış ér.

Selam vermek, iyi ér fakat selam vermek, zorunlu émez ärinç [orduda selam hariç]. Selam vermedi tiyin, neŋ kişiyin, düşman bilme. Seniŋ selama karşılık vermedi tiyin, neŋ kişiyin, düşman bilme. Selamlaşmak konusudan, sorun üretme.

Sen için kendiyiŋ parmakın bile samimi oynatmacak neŋ kişiye, seniŋ özün harcatma.

Sen kibi tüşünmeyir lär tiyin, sen kibi tavranmayır lär tiyin, insanlara tepeden bakma.

Senden daha iyi turumda olanlara kıskançlık besleme. İmren ve sen de [meşru yollardan] olar kibi olmaga çalış.

Sene borçlu kişiyiŋ ödemeg küçü var ése, fakat ödemeyir ése; ol kişi için, yasal yollara başvur.

Sene danışan kişiye, bilgi vercek sän ése, togru bilgi ver. Danışılan konudakı sendeki bilgiler, az veya yetersiz ése; kesin bilgiler émiş kibi söyleme. Danışılan konuda sende bilgi yok ése, tahminlerin bilgi tiye söyleme. Her kişi, her şeyin bilemez. Bilmeyir än konuyun, bilyir émiş kibi konuşmak, beyinsiz kişilere yakışır.

Sene danışan kişiyin yanıltma. Danışan kişiye, yanlış bilgi verme. Danışan kişiyin yanlış yönlendirme. Danışan kişiye yanlış bilgi vermek veya danışan kişiyin yanlış yönlendirmek, çok olumsuz sonuçlara neden olabilir.

Sene inçe karşılık veren biri, sene neŋ söz vermiş olmaz; “neden olmasın” veya “olabilir” veya “mümkün”. Munlar “belki” anlamıya kelir; yani “belki olur, belki olmaz”.

Sene kesin söz verildi édi ése, fakat ol söz gerçekleşmedi ése, sene verilen söz; tutulmamış da olabilir, tutulamamış da olabilir.

Sene küvenenlere hainlik etme. Sene küvenmeyenlere de hainlik etme.

Sene sövene sövmege, seniŋ hak var. Affetse sän ymä olur. Fakat sene sövenin, yaralamaga veya öldürmege seniŋ hak yok. [yasalara da uy]

Sene söver belki, senin azarlar belki, sene bagırır belki, sene hakaret eter belki nen seniŋ ana, seniŋ baba, seniŋ nineler, seniŋ dedeler, seniŋ amcalar, seniŋ halalar, seniŋ dayılar, seniŋ teyzeler, seniŋ eşiŋ ana, seniŋ eşiŋ baba. Sen olara sövme, sen oların azarlama, sen olara bagırma, sen olara hakaret etme.

Sene tokat vurana, tokat vurmaga seniŋ hak var. Affetse sän ymä olur. Fakat sene tokat vuranın, yaralamaga veya öldürmege, seniŋ hak yok. [yasalara da uy]

Sene tokat vurur belki, senin töver belki, senin tartaklar belki nen seniŋ ana, seniŋ baba, seniŋ nineler, seniŋ dedele, seniŋ amcalar, seniŋ halalar, seniŋ dayılar, seniŋ teyzeler, seniŋ eşiŋ ana, seniŋ eşiŋ baba. Sakın sen olara tokat vurma, sakın sen oların tövme, sakın sen oların tartaklama, sakın sen olara el kalkırma.

Senin öldürmek için sene saldıryır turumdakı kişiyin, öldürmeksizin etkisiz kılmak mümkün ése; öldürmeksizin etkisiz kıl [yasalara da uy]. Kaçıp kurtulmak mümkün ése kaç, küvenlik küçleriye bildir. Kaçmak, ölmekten veya öldürmekten daha kötü émez [savaş hariç].

Seniŋ akrabalara yardımcı ol, destek ol. Fakat yetenekli kişiler var kän, seniŋ yeteneksiz akrabaların, makamlara yerleştirme.

Seniŋ amca, seniŋ hala, seniŋ dayı, seniŋ teyze ile iyi keçin. Seniŋ amcayıŋ eş, seniŋ halayıŋ eş, seniŋ dayıyıŋ eş, seniŋ teyzeyiŋ eş ile iyi keçin. Munların seniŋ amca, seniŋ hala, seniŋ dayı, seniŋ teyze say.

Seniŋ amcayıŋ çocuk, seniŋ halayıŋ çocuk, seniŋ dayıyıŋ çocuk, seniŋ teyzeyiŋ çocuk ile iyi keçin.

Seniŋ ana ile iyi keçin. Seniŋ baba ile iyi keçin. Olarıŋ meşru isteklerde, olara asi olma.

Seniŋ ana ile seniŋ baba arasıda sorun çıktı ése; [saygılı biçimde] arabulucu olmagın teneyebilir sän. Fakat yandaş olmamalı sän ärinç.

Seniŋ ana ile seniŋ baba boşandı ése; seniŋ anadan da seniŋ babadan da seniŋ yüz çevirmeg kerekmez ärinç.

Seniŋ ana, seniŋ baba, seniŋ kardaş; sene hizmet için körevli kişiler émez lär. [Fakat aile bireyleri, biri biriye isteyerek hizmet etebilir lär. Mun, yanlış émez. Önemli olan, oların sene hizmete, seniŋ zorunlu saymamag ér.]

Seniŋ anabir kardaş ile iyi keçin. Seniŋ bababir kardaş ile iyi keçin. Seniŋ anabir-bababir kardaş ile iyi keçin.

Seniŋ anacag veya seniŋ babacag sene verilen ögütlerin, sene yapılan eleştirilerin önemse. Seniŋ ana ymä seniŋ baba ymä [olarıŋ ruh saglıkları aşırı bozuk tügül ése] sene kötülük tüşünmez lär ärinç. [Fakat seniŋ ana ymä seniŋ baba ymä “insan” ér lär. Hata yapmaz insan yok.]

Seniŋ anaya veya seniŋ babaya [çok kötü insanlar olsa lär bile] kötü konuşma, kötü tavranma. Fakat saygısızlık yapmaksızın, ses yükseltmeksizin, herhängi bir biçimde ileri kitmeksizin; olarıŋ yanlışlara karşı, yapıcı eleştiride bulunabilir sän ärinç. Yine de dikkatli ol. Çünkü kimi konularda, olardan daha bilgili olabilir sän belki; fakat olar kadar tecrübeli émez sän. Bu yüzden, seniŋ eleştiriler, kereksiz veya yersiz de olabilir lär.

Seniŋ anaya ymä seniŋ babaya ymä seniŋ borçların, seniŋ ödemeg, mümkün émez ärinç. Seniŋ dünyaya kelmege neden oldu lär. Bebeklikten yetişkinlike, sen ile ilgilendi lär. Olarıŋ kimi ihmaller de olmuş olsa bile.

Seniŋ anaya, seniŋ babaya, seniŋ kardaşa amirlik taslama. Olardan seniŋ isteklerin, sadece rica etebilir sän. Seniŋ her istekin yapmaga da mecbur émez lär. Seniŋ olara önerilerde bulunmag iyi ér ymä. Fakat seniŋ her öneriye uymaga da mecbur émez lär.

Seniŋ anaya, seniŋ babaya, seniŋ kardaşa, seniŋ eşe, seniŋ çocuka yardımcı ol.

Seniŋ anaya, seniŋ babaya; saygılı ol ve saygılı tavran. Seniŋ ninelere, seniŋ dedelere; saygılı ol ve saygılı tavran. Seniŋ amcaya, seniŋ halaya, seniŋ dayıya, seniŋ teyzeye; saygısız olma ve saygısız tavranma. Seniŋ büyük kardaşa, saygısız olma ve saygısız tavranma. Seniŋ küçük kardaşa, sevgisiz olma ve sevgisiz tavranma.

Seniŋ anayın sömürme. Seniŋ babayın sömürme. Seniŋ kardaşın sömürme. Seniŋ eşin sömürme. Seniŋ çocukun sömürme. Seniŋ arkadaşın sömürme.

Seniŋ anayın ymä seniŋ babayın ymä seniŋ amirler ymä say. Olardan emir almak, senin küçültmez.

Seniŋ anayıŋ ana ile iyi keçin. Seniŋ anayıŋ baba ile iyi keçin. Seniŋ babayıŋ ana ile iyi keçin. Seniŋ babayıŋ baba ile iyi keçin. [Seniŋ nineler ile iyi keçin. Seniŋ dedeler ile iyi keçin.]

Seniŋ anayıŋ eş ile iyi keçin. Seniŋ babayıŋ eş ile iyi keçin. [Seniŋ üvey baba ile iyi keçin. Seniŋ üvey ana ile iyi keçin.]

Seniŋ anayıŋ eşiŋ çocuk ile iyi keçin. Seniŋ babayıŋ eşiŋ çocuk ile iyi keçin. [Seniŋ üvey babayıŋ çocuk ile iyi keçin. Seniŋ üvey anayıŋ çocuk ile iyi keçin.]

Seniŋ arkadaş ile iyi keçin. Seniŋ arkadaşıŋ arkadaş ile iyi keçin.

Seniŋ bahçedeki uygun yerlere agaç tik. Seniŋ tarladakı uygun yerlere agaç tik. Seniŋ bahçedeki, seniŋ tarladakı agaçların; uygun zamanda ve kerekli biçimde buda, seniŋ komşulara ve kelip keçenlere sıkıntı verme.

Seniŋ bahçeden birkaç erik çalmış çocukuŋ arkaya tüşüp kovalama. Körmezden kelilebilcek küçük kabahatlerin, büyütme. Tatlısert uyarıdan başka bir şey hak etmeyen küçük kabahatlerin, büyütme.

Seniŋ bedene veya seniŋ akıla zararlı şeylerin, seniŋ vücuta sokma. Narkotik maddeler kullanma.

Seniŋ bedenin temiz tut. Seniŋ elbiseyin temiz tut. Seniŋ mekânın temiz tut. Seniŋ çevreyin temiz tut. Fakat temizlik konusuyun aşırı abartma; sene veya seniŋ çevreye rahatsızlık vercek kadar aşırı titiz-takıntılı olma.

Seniŋ borçun, äniŋ zamanda öde. Äniŋ zamanda änin ödeyemecek turumda sän ése, alacaklı kişiye önceden bildir. Mümkün olan en kısa zamanda seniŋ borçun öde.

Seniŋ çevredekilere, mutsuzluk veya umutsuzluk veya öfke veya nefret nedeni olma.

Seniŋ çevreye acıg, elem, üzüntü, keder, endişe, korku saçma. Seniŋ çevreye neşe, ferahlık, sevinç, teselli, sakinlik saç.

Seniŋ çocuk ile iyi keçin. Seniŋ çocuka iyi tavran. Seniŋ çocuka yardımcı ol. Seniŋ çocukun sömürme. Seniŋ çocuk ile ilgili konularda, seniŋ çocuktan kizli işler çevirme. Seniŋ çocuk ile ilgili neŋ karar alır sän ése, seniŋ çocuk onaylamaz ése; seniŋ çocukun zorlama. Seniŋ çocukun önemsemez sän ése; seniŋ çocuk da senin önemsemez, mecburen önemser körünse bile.

Seniŋ çocukun evlendirmek, seniŋ çocukun at veya it sahibi yapmaka benzemez.

Seniŋ çocukun togru yetiştir. Seniŋ çocuka küzelce, küzel ögütler ver. Seniŋ çocukların eşit sevemese sän bile, olara adaletli ol. Seniŋ çocukların, biri biri ile rekabete sokma. Seniŋ çocuklardan biriyin örnek közderip seniŋ diğer çocukun aşagılama. Seniŋ çocukların, biri biriye düşman etme. Hata yapan seniŋ çocukun, söz ilen normal uyar; äniŋ hatalara köz yumup änin şımartma.

Seniŋ çocukun, äniŋ eş ile seniŋ arada, seçim yapmaga zorlama. Seniŋ çocukun, äniŋ eşten sogutmaga çalışma. Seniŋ kimi sözler ve tavranışlar; seniŋ çocukun, äniŋ eşten veya senden sogutabilir; munca sözlerden ve tavranışlardan kaçın. Ana-baba yeri başka, eş yeri başka ér.

Seniŋ çocukun, sapıklara karşı uyar. Hängi tavranışlar, cinsel istismar ér? Hängi tavranışlar, cinsel istismar émez? Hängi tavranışlar, istismar teşebbüsüye kirişmek ér? İstismar teşebbüsüye kirişmiş sapık karşısıda, ne yapmalı? Muncaların, uygun anlatım ilen ögret veya ögrettir. Fakat togru ve ölçülü ol; äniŋ, herkesin sapık sanmaga neden olma.

Seniŋ çocukun, seniŋ eş ile seniŋ arada, seçim yapmaga zorlama. Seniŋ çocukun, seniŋ eşten sogutmaga çalışma. Seniŋ kimi sözler ve tavranışlar, seniŋ çocukun, seniŋ eşten veya senden sogutabilir; munca sözlerden ve tavranışlardan kaçın. Ana yeri başka, baba yeri başka ér.

Seniŋ çocukuŋ beden, seniŋ (birge seniŋ eşiŋ) bedeniŋ kopya kibi sayılabilir. Fakat seniŋ çocukuŋ ruh, seniŋ (birge seniŋ eşiŋ) ruhuŋ kopya sayılamaz. Her ruhsal yapı, başka ruhsal yapılardan farklı ér.

Seniŋ çocukuŋ eş ile iyi keçin. [Seniŋ kelin ile iyi keçin. Seniŋ damat ile iyi keçin.] Seniŋ çocukuŋ eşiŋ ana-baba ile iyi keçin.

Seniŋ elin bırakmış kişi, belki senin korumak için bırakmış olabilir. Kib, bataklıka kömülmekte olan kişi, seniŋ elin bıraktı ése, senin korumak için bırakmış ärinç.

Seniŋ emirdeki insanlara iyi tavran. Olarıŋ amir émez sän kişilere, amirlik taslama ymä.

Seniŋ eş ile iyi keçin. Seniŋ eşiŋ ana ile iyi keçin. Seniŋ eşiŋ baba ile iyi keçin. Seniŋ eşiŋ kardaş iyi keçin. Seniŋ eşiŋ kardaşın, seniŋ kardaş say. Seniŋ eşiŋ çocuk ile iyi keçin. Seniŋ eşiŋ çocukun, seniŋ çocuk say.

Seniŋ eş ile seniŋ ara bozuldu ése; tehdit eterek, söverek, töverek, cezalandırarak; ara tüzeltemez sän ärinç. Muncalayı, sadece belki baskı kurabilir sän. Barışçıl yöndemler tenemeli sän ärinç.

Seniŋ eş ile zıtlaşıp turma. Seniŋ eş ile tartışıp turma. Seniŋ eş ile kavga etip turma. Seniŋ eşiŋ ve seniŋ özüŋ ruh saglıkları ile oynamış olma. Siziŋ çocuklarıŋ ruh saglıkları ile oynamış olma. Toplumuŋ ruh saglıkı ile oynamış olma.

Seniŋ eş veya seniŋ çocuk, seniŋ mal veya seniŋ köle émez lär. [Kimi ailelerdeki kimi olumsuzluklar; eşin veya çocukun, mal veya köle kibi körmekten kaynaklanır ärinç.]

Seniŋ eşin, äniŋ ana veya äniŋ baba ile sen arasıda, seçim yapmaga zorlama. Seniŋ eşin etki altıda tutmak konusuda, äniŋ ana veya äniŋ baba ile rekabete kirme. Neŋ kişi, kendiyiŋ ömürde, biyolojik tek anaya-babaya iye ér. Eş yeri başka, ana-baba yeri başka ér.

Seniŋ hatayın kabul et. Seniŋ özüŋ hatalarıŋ sorumlulukların üstlen. Özür tilemegin bil. Seniŋ özün tüzeltmegin bil.

Seniŋ içten kelebilcek sefil türtülere uyma, seniŋ öze hâkim ol. Seniŋ içten kelebilcek sefil türtüler, senin ahlâksız yapmaz. Seniŋ içten kelebilcek sefil türtülerin uygulamak, senin ahlâksız veya suçlu yapar.

Seniŋ ihtiyaç olunca, seniŋ aileden makul yardım isteyebilir sän. Yardımcı olamaz lär ése, olardan yüz çevirme. Seniŋ aile yardımcı olamayır ése, başka çareler araştır.

Seniŋ kardaş ile iyi keçin. Seniŋ kardaşıŋ eş ile iyi keçin. Seniŋ kardaşıŋ eşin, seniŋ kardaş say.

Seniŋ kardaş öldü ése; seniŋ kardaşıŋ çocuklara da seniŋ kardaşıŋ eşe de yardımcı ol ve neŋ karşılık bekleme. Oların, seniŋ kardaştan sene emanet bil.

Seniŋ kardaşın, neŋ konuda seniŋ rakib sayma. Seniŋ kardaş ile yardımlaşmag içide ol. Seniŋ kardaşıŋ başarıların, seniŋ başarılar say.

Seniŋ kardaşlar arasıda ayırımcılık yapma. Seniŋ erkek kardaşlar arasıda ayırımcılık yapma. Seniŋ kız kardaşlar arasıda ayırımcılık yapma. Seniŋ kız kardaş ile seniŋ erkek kardaş arasıda ayırımcılık yapma.

Seniŋ kardaşlar arasıda sorun çıktı ése; arabulucu olmagın teneyebilir sän. Fakat yandaş olmamalı sän ärinç.

Seniŋ kılık kıyafet, temiz ve tüzgün olsun. Saç, sakal, bıyık iyesi sän ése; munların bakımlı tut. Seniŋ tırnakların äniŋ zamanda kes. Minicik nesneler ile çalışan biri [elektronik tamircisi kibi], el tırnaklarıyın, yeterli uzunlukta bırakabilir ärinç. Seniŋ iş, yemek yapmak veya yemek sunmak ése, seniŋ öz bakım konusuda, daha titiz ol.

Seniŋ kiralık mülkün, zulüm ve sömürü araçı yapma. Kiraya, enflasyon oranıdan fazla zam yapma.

Seniŋ közlemler ymä yaşantılar ymä üzeride tüşün. Dersler çıkyar; dersler çıktır.

Seniŋ menfaatler için inançların, ideolojilerin, mitolojilerin araç yapma.

Seniŋ menfaatler için neŋ insanın harcama.

Seniŋ menfaatler için yalan söyleme. Seniŋ menfaatler için togruyun çarpıtma.

Seniŋ meslek ile ilgili olmayan konular ile de ilgilen, oku, izle. Seniŋ kenel bilgiyin ymä kenel kültürün ymä arttır. Masallardan bile togru sonuçlar çıkarmagın bil. Sadece para veya mal tüşünen biri olma.

Seniŋ meslek ile ilgili yayınların takib et, oku, izle. Seniŋ meslekte uzman ol. Seniŋ özün sürekli keliştir, kelişmeglerin ve yeniliklerin takib et. Seniŋ işin iyi yap. Bilmeyir sän konularda, bilenlere danış.

Seniŋ meslekin, ilgili yasalara köre yürüt. Yasalara uy. Seniŋ yetki sınırların aşma. Seniŋ yetki sınırların aşar sän ése, seniŋ saygı beklemek hakkı olmaz.

Seniŋ meslektaşlar ile tayanış. Siziŋ ortak yararlar için işbirliki yap. Olgun rekabet yap. Çirkin rekabet yapma.

Seniŋ misafire iyi tavran.

Seniŋ misafirlikin, rahatsızlık vermeden bitir. Seniŋ misafirlikin, rahatsızlık vercek kadar uzatma.

Seniŋ ögrencilere merhametli ol. İyi ögretmen ol. İyi ögret.

Seniŋ ögretmenlere saygılı ol. İyi ögrenci ol. Seniŋ derslere çalış.

Seniŋ öze uygun olanın yap. Sene uygun kişi ile arkadaş ol. Sene uygun kişiyin eş seç. Sene uygun işin yap [karşıt zorunluluk yok ése]. Sene uygun kiysiyin kiy. Seniŋ saçın, sene uygun kestir. Ulatı.

Seniŋ öze yarar saglamak için, başka kişilere veya başka ailelere zarar verme. Seniŋ aileye yarar saglamak için, başka ailelere ve başka kişilere zarar verme.

Seniŋ öze zararlı olma. Bireylere zararlı olma. Topluma zararlı olma. Ülkeye zararlı olma. Dünyaya zararlı olma. Seniŋ öze yararlı ol. Bireylere yararlı ol. Topluma yararlı ol. Ülkeye yararlı ol. Dünyaya yararlı ol.

Seniŋ özün bil. Seniŋ yeteneklerin bil, seniŋ özün küçük körme, seniŋ öze küvensiz olma. Seniŋ yeteneksizliklerin bil, büyüklenme. Zekâdan yüksek zekâ var ärinç, bilgiliden yüksek bilgili var ärinç, küçten yüksek küç var ärinç.

Seniŋ özün tüzelt. Seniŋ çevreyin tüzelt. Seniŋ ilin tüzelt. Seniŋ ülkeyin tüzelt. Seniŋ Dünyayın tüzelt. [Barışçıl yollar, öncelikli ér.]

Seniŋ ruh saglıkı bozuldu ése, uzman hekimlerden tedavi al. Seniŋ beden saglıkı bozuldu ése, uzman hekimlerden tedavi al.

Seniŋ ruh saglıkıyın koru. Seniŋ beden saglıkıyın koru. Seniŋ ruh saglıkıyın bozucu şeylerden korun. Seniŋ beden saglıkıyın bozucu şeylerden korun.

Seniŋ sanmaglara tayanarak insanların rahatsız etme. Sanmag, bilgi émez. Sanmag, sadece kanıtlayılır ése bilgiye tönüşür. [Sanmag, kimi turumlarda yararlı olabilir. Öndeki otomobil, normal ilerlemeyir tiyin, ol otomobil sürücüsüyün, sarhoş sanıp ol otomobile fazla yaklaşmamak kibi. Sanmag, kimi turumlarda zararlı olabilir. Ormanda körülen vaşakın, kedi sanıp sevmege kalkmak kibi.]

Seniŋ sorumlulukların yap. Seniŋ aileye, seniŋ komşulara, seniŋ mahalleye, seniŋ kente, seniŋ ülkeye, dünyaya olan seniŋ sorumlulukların yap.

Seniŋ sözlere ymä tavranışlara ymä turuşlara ymä dikket et. İnsanların kızdırcak şeyler yapma. Sabırların taşırma.

Seniŋ süt anayın, seniŋ ana say. Seniŋ süt anayıŋ çocukun, seniŋ kardaş say. Seniŋ süt kardaşın, seniŋ kardaş say. Seniŋ süt ana, bebek édi sän kän senin emzirmiş fakat senin togurmamış kadın ér. [“Bebek män kän, äniŋ sütün içmiş män keçi, beniŋ süt ana mı olur?” kibi saçma sorular, burada konu émez. Bebek sän kän “portakal suyu” da içirilmiş sän ése; portakal agaçları, “seniŋ portakal suyu ana” mı olcak lär? ☺]

Seniŋ ülkeyin koru. Seniŋ ülkeyin korumak için kerekir ése savaş. Seniŋ ülkeyin seniŋ elden alır lär ése; ya ölcek sän, ya köle (veya köle kibi) olcak sän, ya orada burada sürünen rezil kepaze olcak sän.

Seniŋ yaşa ve seniŋ turuma uygun spor yap.

Seniŋ yetkilerin kötüye kullanma. Seniŋ makamın kötüye kullanma. Seniŋ zenginlikin ymä bilgiyin ymä küçün ymä kötüye kullanma.

Seniŋ zenginlikten ve seniŋ küçten tolayı kibirlenme. Her şeyin bir anda yitirmemege garanti yok ér.

Sevimsiz, kaba, neşe kaçırıcı olma. Biraz sevimli, biraz nazik, biraz şen olmaktan, zarar kelmez ärinç. Agırbaşlı olmak kerekli turumlarda, agırbaşlı ol. Agırbaşlı olmak, başka şey ér; sevimsiz, kaba, neşe kaçırıcı olmak, başka şey ér.

Sevyir sän kişilere karşı, seniŋ adaletli olmag, iyi ér. Sevmeyir sän kişilere karşı, seniŋ adaletli olmag, iyi ve erdem ér.

Sır saklamagın bil. Saklı kalmag kerekenin yayma.

Soy bagları [üst soy bagları, alt soy bagları], biyolojik olgular ér. Fakat sadece biyolojik olgular émez lär. İnsan psikolojiside, olarıŋ terin kökler ymä olan olgular ér lär. Soy baglarıya saygılı ol.

Soy bilmeyen kişi, millet bilmez ärinç. Millet bilmeyen kişi, halk bilmez ärinç. Halk bilmeyen kişi, ülke bilmez ärinç. Ülke bilmeyen kişi, devlet bilmez ärinç. [Kavramlardan söz etilyir.]

Soy, biyolojik olgu ér. Evlenmek veya evlât etinilmek, soy tegiştirmez. [“Soyad”ın tegiştirmeli mi lär?]

Sözlü saldırıya, sözlü karşılık ver. Affetse sän ymä olur. Sözlü saldırıya, fiziksel şiddet ile karşılık verme.

Suçlu ér tiye iddia etilen kişiyin, hemen suçlu sayma; gerçek kanıt ara. Äniŋ suçluluk kanıtlayılmamış kişiyin, suçsuz say.

Suçlu kişi, suçun işlemiş olan kişi ér. Kib biri, seniŋ çocukun töver ése, sen de äniŋ çocukun töver sän ése; adalet yapmış olmaz sän. [Ayrıca, neŋ suça cezayın, sen vermege kalkma; yasal yollara başvur.]

Şahitlere ve olarıŋ şahitliklere karşı temkinli ol. Sadece şahitlik, hüküm için kesin kanıt émez ärinç. Bir şahit, belki yanılyır olabilir, belki yalan söyleyir olabilir. Birkaç şahit, belki anlaşıp bir yalanda birleşmiş olabilir lär. Ek kanıtlar kerekir ärinç.

Şerbet yok ése su iç. Katık yok ése katıksız yi. Binek yok ése yürü. Yokluk zamanlarıda, az ilen yetin.

Şiddetli keçimsizlik nedeni ilen boşandı sän kişi ile tekrar evlenmekten kaçın. Şiddetli keçimsizlik, yine başlar ärinç.

Şimdi dost olan, yarın düşman olur belki. Şimdi düşman olan, yarın dost olur belki. Dostlukta da düşmanlıkta da ölçülü ol.

Tahminlerden çıkan sonuçlar da tahminler ér. Tahminler ve tahminlerden çıkan sonuçlar, gerçek kanıtlar ilen kanıtlayılamayır lär ése; tahmin olarak kalır lär.

Tahtadan; çatal, kaşık yapılabilir. Tahtadan, omlet tavası yapılmaz. Çürük tahtadan; çatal, kaşık da olmaz.

Tam bilmeyir sän konularda, bilen insanlardan körüş al. Körüşlerin tegerlendir, togruların yanlışların ayır ve yararlan.

Tam cahiller, her şeyin tam bilir lär ☺. “Zan” ile “bilgi” arasıdakı farkın da pek bilmez lär. “Belirsizlik”ten de olarıŋ haber bile yok ér.

Tamirin iyi yap. Tamirin, en kısa sürede ve en iyi biçimde yap. Seniŋ haktan fazla para alma.

Tanrı [Yaratıcı] konusuda seniŋ tüşünce ne olur ése olsun; “her şeyin yaratan” kavramı ile talga keçme.

Tanrı konusuda, kereksiz konuşma. Tanrı konusuda, bilmeyir sän ve bilemecek sän şeyler söyleme.

Tanrı konusuda, monlar; akılsal, mantıksal, bilimsel olarak kanıtlayılmış savlar émez: “Tanrı, evrene müdahale etmeyir”, “Tanrı, evrendeki her şeye, her an müdahale etyir”.

Tanrı konusuda, olarıŋ ortak körüş “Tanrı var ér” olan çeşitli diynler, mezhebler, felsefe sistemleri var. Munlar, “Tanrı’yıŋ nitelikler” konusuda, farklı söylemler ortaya koymuş lär. Fakat “Tanrı [Yaratıcı]” konusuda, kesin bilgi mümkün olamacak konular ymä var. Munca konuların da bilmege çalışmış lär; çeşitli tahminler yapmış lär, ol tahminlerin gerçek saymış lär ärinç.

Tanrı, saltık ér. Evren yok édi kän Tanrı var édi. Evren yok oldu écek kän ymä Tanrı var ér écek. Neŋ neme, Tanrı’ya sınırlar koyamaz. Neŋ neme, Tanrı’yın yönlendiremez. Tanrı, neŋ neme yapmaga da yapmamaga da zorunlu émez.

Tanrı’ya iftira atma. Seniŋ sözlerin, Tanrı sözleri tiye öne sürme. İnsan sözleriyin, Tanrı sözleri tiye öne sürme. Dünya üzerideki en alçak insanlardan olma.

Tanrı’ya karşı saygısız sän ése; şimdi veya sonra, Tanrı’dan merhamet beklememeli sän.

Tanrı’ya saygılı ol. Tanrı’dan çekin ve Tanrı’ya saygısızlık yapma. Tanrı’ya ders vermeke kalkma.

Tanrı’ya senin borçlu bil. Tanrı’ya her kün şükret. Evren de evrendekiler de Tanrı’yıŋ mülk ér.

Tanrı’ya seslenmek için, neŋ simgeye seslenme. Neŋ simgeyin, Tanrı’ya özdeş sayma. Neŋ simgeyin, neŋ resimin, neŋ heykelin, neŋ cisimin, neŋ şekilin, neŋ yapıyın, neŋ yazıyın, neŋ kişiyin, neŋ hayvanın, neŋ bitkiyin, neŋ nemeyin; Tanrı’ya özdeş sayma.

Tanrı’yın sev. Tanrı’ya sevgi tuy. Tanrı’ya saygı tuy. Seniŋ bedeniŋ de seniŋ ruhuŋ da proje müellifi, Tanrı ér.

Tanrı’yın sorguya çekmeke kalkma. İnsanlardan kaynaklanan kötülükleriŋ sorumlulukların, Tanrı’ya yüklemeke kalkma. Toga’yıŋ olagan işleyişten kaynaklanan kötü turumlarıŋ sorumlulukların, Tanrı’ya yüklemeke kalkma. Tepreme tayanıklı binalar yap. Akarsu yataklarıya ev yapma. Kimi yerlerde açlıktan ölen insanlar var kän kimi yerlerde israf yapılmasın; aç insanlar toyurulsun.

Tanrı’yın, seniŋ yalanlara şahit közderme. Tanrı’yın, insanlarıŋ yalanlara şahit közderme.

Tanrı’yın, seniŋ togru-gerçek sözler için bile, şahit közderip turma.

Tanrı’yıŋ adın kullanarak yarar saglama. Tanrı’yıŋ adın kullanarak insanların sömürme.

Tanrı’yıŋ adın; insanların ikna etmek, insanların korkutmak, insanların yönlendirmek, insanlardan saygı körmek, insanlardan yarar elde etmek için kullanma.

Tanrı’yıŋ öz, neye benzer? Tanrı’yıŋ öz, “bulut”a mı benzer? Tanrı’yıŋ öz, “ışık”a mı benzer? Tanrı’yıŋ öz, “ısı”ya mı benzer? Tanrı’yıŋ öz, “cıva”ya mı benzer? Tanrı’yıŋ öz, “elektromanyetik alan”a mı benzer? Tanrı’yıŋ öz, “boşluk”a mı benzer? Munca tüşüncelerden çıkçak sonuçlar, tahminlerden ibaret olur ärinç. “Tanrı, kendi kendiyiŋ öze benzer; Tanrı, benzersiz ér” tiyip keçmek, en uygun tutum olur ärinç.

Tecrübeli insanlarıŋ sözler, tinleyilmege teger ärinç.

Tedikodu yapma. İnsanlarıŋ arkalardan atıp tutma. [Siziŋ ortamda émeyir kişiye ilgili söyleyilen her söz, tedikodu olur tiye bir şey yok ärinç. “O, dürüst bir bakkal édi. Şimdi de dürüstçe market işletyir.” kibi.]

Temiz kentte yaşamak isteyir sän ése, önce seniŋ bahçeyin temizle. Temiz toplumda yaşamak isteyir sän ése, önce seniŋ özün temizle. Tüzgün toplumda yaşamak isteyir sän ése, önce sen tüzgün ol.

Temiz şeyler yi, iç. Pis şeyler yime, içme. Yararlı şeyler yi, iç. Zararlı şeyler yime, içme.

Tılın togru kullan. Tılın togru yaz. Tılın togru konuş. Topluluka konuşan biri sän ése daha dikkatli ol.

Tış borça aşırı bagımlılık, özelleyi uzun vadede, ülkeye zarar verir. Ülke ekonomisi, tış borç almadan normal işleyemeyir ése, ülke için büyük risk var timek ér. Ülke kaynakları, verimli kullanılmalı ve aşırı tış borç yapılmamalı.

Ticaretin tüzgün yap. Ticarette yalanın, araç olarak kullanma. Ticarette yanıltmagın-aldatmagın, araç olarak kullanma. Hile yapma.

Tiyilmiş nen “acele işe şeytan karışır”. Fakat kimi konularda, fazla sakin olmak, pek de iyi émez ärinç. Kimi konuların, en kısa sürede sonuçlandırmak kerek ärinç. Kanayır yarayın, en kısa sürede sarmak kerek. Yangına, en kısa sürede müdahale etmek kerek. Temirin, äniŋ tavda tövmek kerek.

Tiyilmiş nen “akılsız dost, akıllı düşmandan beter ér” [biraz abartılmış belki]. Akılsız dost olma. Seniŋ dostlara akılsızlık yapma.

Tiyilmiş nen “en kötü kanun, kanunsuzluktan iyi ér”.

Tiyilmiş nen “Öfkeli kalkan, zararlı oturur”. Seniŋ öfkeye hâkim ol.

Tiyilmiş nen “Tarih, tekrarlardan ibaret ér. Munca olmasa, aynı hatalar tekrar etilir édi mi?” Togru söz ér kibi körünyür. Tarihden de ders almak kerek ärinç.

Toga’yın incelemek; “Tanrı [Yaratıcı] var” tiyen kişiye, Tanrı’yıŋ özellikler konusuda, kimi ipuçları verebilir ärinç. Kib, tüm ayakların, aynı anda, zorlanmaksızın kullanan bir “kırkayak”a bakan kişi, monca tir kük; “Tanrı; matematik, fizik, kimya, biyoloji, tüm mühendislikler, mikroişlemci tasarımı, bilgisayar programlamag kibi konularda, tam bir yüce uzman ér ärinç”.

Toga’yın koru. Zorunluluk yok ése neŋ canlıyın öldürme. Zorunluluk yok ése canlılara ve bitkilere zarar verme. Toprakın kirletme. Suların kirletme. Havayın kirletme. Toga’yıŋ işleyişe katkıda bulun. Toga’yın bozucu olma.

Togru bir söz ile yanlış bir söz, çelişebilir; 2+3=5 ile 2+3=6 kibi. Yanlış bir söz ile yanlış bir söz, çelişebilir; 2+3=7 ile 2+3=8 kibi. Yanlış bir söz ile yanlış bir söz, çelişmeyebilir; 2+3=6 ile 4+5=8 kibi. Togru bir söz ile yanlış bir söz, çelişmeyebilir; 2+3=5 ile 4+6=8 kibi.

Togru tart, togru ölç. Tartıda, ölçüde hile yapma. Tartıda, ölçüde hile yapmak da hırsızlık ér ärinç.

Togru ve iyi keleneklere uy. Yanlış ve kötü keleneklere uyma. Atasözleri oku ögren. Atasözleri üzeride tüşün. Atasözleriyin incele, yorumla. Atasözlerideki togru ve iyi önerilerin al. Atasözlerideki yanlış ve kötü önerilerin alma.

Toplantılara temiz katıl. Seniŋ üzerde, körüntü ve koku kirliliki olmasın.

Toplu olarak ortak bir tabaktakılardan da yiyilcek ése, temiz körünse lär bile, seniŋ ellerin yıka.

Topluma muhtaç sän, munun bil. Bir şeyler üreterek topluma katkıda bulunur sän. Fakat toplumdan alır sän ürünler ve yararlar, çok daha fazla ér.

Toplumda kargaşa çıkarmaga çalışma. Toplumda huzursuzluk çıkarmaga çalışma. Topluma huzursuzluk veren koşulların, tüzeltmege çalış.

Toplumdaki aksaklıkların, olumsuzlukların kittirmek için çaba közder.

Toplumsal yön de olan konularda, karar vermegden önce, en az birkaç kişi ile istişare et. Olarıŋ körüşlerin ve seniŋ körüşün tegerlendir, en iyi körüşün uygula.

Trafik kurallarıya uy. Araçların dikkatli ve tüzgün kullan. Yollarda rahatsızlık ve risk oluşturma. Seniŋ araçıŋ bakımların, äniŋ zamanda yaptır. Kısa süre için bile; seniŋ araçın, uygun yere ve tüzgün park et. Yol isteyen araç sürücüsüye, yol ver. Yayalara yol ver. Ambulansa yol ver hatta yol aç. İtfaiye araçıya yol ver hatta yol aç.

Uygun aralıklar ile banyo yap. Kötü kokmaga başladı sän ése, en kısa zamanda banyo yap. Kerekli turumlarda, banyo yap.

Uzman hekimlerden tedavi al. Seniŋ saglıkın tüzelttir, seniŋ saglıkın koru.

Ülke halkıyın koru. Ülke halkıya zarar vercek her şeye karşı çık. Ülkeyin koru. Ülkeye zarar vercek her şeye karşı çık.

Ülke halkıyıŋ bilgi-kültür seviyesiyin yükseltmege çalış.

Ülke halkıyıŋ ihtiyaçlar, en iyi şekilde nasıl karşılayılır? Ekonomi teorisyenleri, mun soruya yanıt vermege çalışır. Ekonomi teorisyenleri, üç beş kişi zengin olsun tiyin çabalamaz.

Ülke halkıyıŋ refah seviyesiyin yükseltmege çalış.

Ülke savunmagı kibi kesin bir zorunluluk yok ése, insan öldürme.

Ülke toprakları, gerçekte, ülkedeki tüm vatandaşlarıŋ ortak mülk ér ärinç. Neŋ araziyiŋ tapuya sahib olan kişi, sadece kullanım, kullandırım, devir haklarıya sahib olur ärinç. Kişisel toprak mülkiyetiyin, sömürü araçı yapmak, gayrimeşru ér ärinç.

Ülke ymä devlet ymä için, önemli riskler taşır belki ärinç nen ülke nüfus yapısıda, önemli tegişiklikler yapan köç hareketleri. Kimi zaman mun risklere, sadece belli bir süre, katlanılabilir belki ärinç, insancıl nedenlerden tolayı. Fakat riskler; barışçıl yollardan, kısa zamanda çözülmeli ärinç.

Ülkeyin bil, devletin bil, hükümetin bil. Hükümet, devlet için ér. Devlet, ülke için ér. Ülke, halk için ér. Seniŋ halk yok ése, seniŋ ülke olmaz. Seniŋ ülke yok ése, seniŋ devlet olmaz. Seniŋ devlet yok ése, seniŋ hükümet olmaz.

Ülkeyin ve milletin korumak için yapılan savaştan kaçma. [Yine de kaçmak, bazen savaş taktiki olarak uygulayılabilir. İmha etilmek kesin olan turumlarda, kereksiz imha olmamak için; önce kaçmak, sonra uygun yerde ve uygun zamanda saldırmak kibi.]

Ülkeyiŋ ve halkıŋ yarara olan şeylerin yap. Ülkeyiŋ ve halkıŋ zarara olan şeylerin yapma. Ülkeyiŋ ve halkıŋ zarara olan şeylere engel olmak için, seniŋ elden kelenin yap.

Üretimin iyi yap. Binaların saglam yap. Makinelerin saglam yap. Eşyaların saglam yap. İyi kumaşlar üret. İyi kiysiler üret. Kiysi üretimide “közellik” de dikkate alılabilir; fakat esas olan “yarar” olmalı. Neŋ hareketin kısıtlayan neŋ kiysi, iyi kiysi émez.

Üretimin iyi yap. Olarıŋ genetik yapı ile oynayılmış tohumun ekme. Bitkileriŋ genler ile oynama. Bitkilerde genetik tegişimler yapan gübre ve ilaç kullanma. Kaliteli yüksek verim almak için, kereken uygun yöndemlerin uygula. Ham meyveyin devşirme. Olgun kibi körünen ham meyveyin devşirip satma. Ham meyveyin boyayıp olgun meyve tiye satma.

Üretimin iyi yap. Seniŋ çiftlikteki hayvanlara iyi tavran. Hayvanlarıŋ genler ile oynama. Olarıŋ genetik yapı ile oynayılmış besinlerin, hayvanlara yidirme. İnsanlarıŋ saglıksız hayvansal ürünler yimege neden olma.

Üretimin iyi yap. Üretime hile karıştırma. Bozuk ürün satma. Bozuk ürünün saglam kibi közderip satma. Tüketicileriŋ saglıklar ile oynama, tüketicileriŋ hayatlar ile oynama.

Vadeli borç almagın, sömürüye tönüştürme. Vadeli mal alımıyın, sömürüye tönüştürme. Zarara ugratma, zarara ugrama.

Vadeli borç vermegin, sömürüye tönüştürme. Vadeli mal satışıyın, sömürüye tönüştürme. Zarara ugratma, zarara ugrama.

Yalancı şahitlik yapma. Haksızlıka neden olma. Suçluyun koruma. Suçsuzun yakma.

Yalnız yapamacak sän işler için yardımlaş, uygun işbirlikleri kur.

Yanlış fikirlerin terk et. Togru (gerçek) bilgiler-fikirler etin.

Yanlış şeylerin togru sanan kişiyiŋ akıl-mantık, yanlış işler. Togru (gerçek) bilgiyin, yanlış bilgiden ayırmagın bil.

Yapılan espriye kül veya külümse. Arada bir espri yap; insanların küldür veya külümset.

Yapışık ikizler evlilikleri, istisna [kural tışı] turumlardan ér.

Yaptı sän anlaşmaglara uy. Anlaşmagın ilk bozan olma. Anlaşmagın bozmak, zorunlu hale keldi ése, karşı tarafa önceden bildir. Fakat karşı tarafın, zarara ugratma.

Yaptı sän iyilikin unut. Yaptı sän kötülükün unutma. Sene yapılan kötülükün unut. Sene yapılan iyilikin unutma.

Yardıma muhtaç olanlara, seniŋ elden kelen yardımın yap ve karşılık bekleme. Fakat seniŋ  özün, yardıma muhtaç turuma tüşürme.

Yardıma muhtaç turumdakı seniŋ ninelere, seniŋ dedelere, seniŋ anaya, seniŋ babaya, seniŋ kardaşlara, seniŋ çocuklara; tam yardımcı ol ve karşılık bekleme.

Yasa veya yönetmelik taslakı üzeride, uzmanlar uzun uzun çalışmalı. Yasa veya yönetmelik, mundan sonra yürürlüke kirmeli. Aksi halde, yasalar ve yönetmelikler arasıda, çelişkiler ve uygulamagda karmaşa, kaçınılmaz olur. Hängi kural veya tavranış, neye neden olcak? Mun, çoku zaman, önceden belli ér. Saman yıgınıya ateş atılır ése, saman yıgını yanar.

Yasalar, Anayasa’ya uymalı ärinç. Anayasa’ya uyulmalı ärinç. Togru akıla, saglıklı mantıka, gerçek bilime ters maddeler, Anayasa’da olmamalı ärinç. Anayasa’yın oku ve anla. Anayasa’ya uy.

Yasalar, tüzgün uygulayılmalı. Yargısız infaz yapılmamalı. Gerçek kanıtlara tayanarak togru ve gerçek hüküm verilmeli. Kesin deliller yok ése, hüküm verilmemeli ve infaz yapılmamalı. Kesin deliller yok ése; suçlu kişiyiŋ cezasız kalmag, suçsuz kişiyiŋ ceza almagdan iyi ér. Hileli yargılamag yapılmamalı. Hileli yargılamag ilen infaz yapılmamalı.

Yasalar; bireyin ve toplumun korumak, tüzenin ve huzurun saglamak için yapılır lär ärinç.

Yasalara uy. Yasak olmayan her şeyin yapmagın da kerekmez. Kenel ahlâk kurallarıya uy.

Yasaların, herkes kolayca anlayabilir biçimde yapmak kerekir. Yasaların, togru anlamak ve togru uygulamak kerekir.

Yasaların, kötülüke araç olarak kullanma. Yasalarda var olabilcek açıkların, kötülüke araç olarak kullanma.

Yasasızlık veya yasalara uymamak, toplumsal kargaşaya neden olur ärinç.

Yaşamsal tehlike altıda olan kişiyin koru. Yaşamsal tehlike altıda olan kişiye yardımcı ol.

Yaşamsal tehlike altıda sän ése, yaşar kalmak için kerekli ve yeterli olan şeylerin yap. Fakat ileri kitme.

Yaşar kal. Belki de yarınlar daha küzel olcak. Umutsuz olma.

Yeni bilgiler ögrenmek konusuda meraklı ol. İnsanlarıŋ özel hayatlar konusuda, meraklı olma. [Özel hayatlardakı, senin ilgilendirmeyen yönlerden söz etilyir. Fakat seniŋ arkadaşların, yeter kadar seniŋ tanımag uygun olur. Aksi halde, pot kırabilir sän; etyemez biriye kebab sunmak kibi.]

Yetime kötülük yapma. Yetimin sömürme. Yetimin ezme. Yetimiŋ mallara köz tikme. Äniŋ malların, olarıŋ tegerleriŋ altta satın almaga da kalkma.

Yine kazanılabilir şey için, yine kazanılamaz şeyin harcamak, pek mantıklı émez. Aglamak, yitirilen şeylerin, keri ketirmez.

Yitikin, äniŋ sahibe ulaştır ve herhängi bir karşılık bekleme. Yitikin ketirene teşekkür et ve uygun bir şeyler ver.

Yiyilcek et ve yumurta, bişirilmeli veya mikrop kırıcı işlemlerden keçirilmeli lär. İçilcek süt, bişirilmeli veya mikrop kırıcı işlemlerden keçirilmeli. Hammadde olarak kullanılcak et, yumurta, süt; bişirilmeli veya mikrop kırıcı işlemlerden keçirilmeli lär. Yiyilcek bitkisel gıdalar da temiz olmalı veya temizleyilmeli lär.

Yiyilebilir her nemeyin yimege zorunlu émez sän. Yir sän kän tiksinir sän nemelerin yime. İçilebilir her nemeyin içmege zorunlu émez sän. İçer sän kän tiksinir sän nemelerin içme. [Tedavi amaçlı nemeler hariç ér.] Sende alerji yapan nemelerin de yime, içme.

Yüze külüp arkadan söven karaktersiz olma.

Zalim olma. Zalime destek olma.

Zanlara tayanıp insanlara çamur atma. Zanlara tayanıp insanlara kara çalma. Zanlara tayanıp insanların suçlama.

Zina sonuçu togmak, zina sonuçu togan kişiyiŋ seçim émez. Zina sonuçu togan kişiyin aşagılama.

Zoran işletilmiş olsa bile, kimi suçlar [hırsızlık, cinayet kibi], zorlayan kişiyin de zorlayılan kişiyin de suçlu kılar.

Zoran küzellik olmaz. Zoran sevgi kazanılmaz. Zoran elde etilebilcek ve belki “olumlu”ya en yakın sayılabilcek şey, “[isteksiz] itaat” olabilir.

Zoran soygun [gasp] iddialarıya karşı temkinli ol. Basit bir kavga, gasp közderilmege çalışılyır olabilir belki.

Zoran tecavüz etilen kişiyin, kirli veya suçlu sayma. Zoran tecavüz eten kişiyin, kirli ve suçlu say. [Bir kişi, bir kişiye tokat vurur ése; suçlu, tokat vuran kişi ér; çeşitli nedenlere sıgınmaga çalışsa bile.]

Zoran tecavüz etilen kişiyin, tecavüz eten kişi ile evlenmege zorlama. Tecavüz etilen kişiyin, sürekli tecavüz etilmege zorlamış olma.

Zoran tecavüz iddialarıya karşı temkimli ol. Karşılıklı istekli ilişki ile zoran ilişkiyin ayır. Karşılıklı istekli ilişkiye kirmiş kişilerden biri, çeşitli nedenlerden tolayı, zoran tecavüz iddiasıda bulunabilir belki.

Zoran yapılan azu zoran yaptırılan neŋ evlilik; gerçek evlilik ymä olmaz ärinç, huzurlu evlilik ymä olmaz ärinç. Munca evlilikler, zoran tecavüze benzer ärinç.

Zorba olma. Zayıfın ezme. Zayıfın ezen fakat zorbadan sinen karaktersiz olma.

Zorluklara karşı sabırlı ol. İnsanlara karşı sabırlı ol.

Zorunlu haller, istisna uygulamaglar kerektirebilir.

Zorunluluk yok ése, kırıcı tartışmaglara kirme. Zorunluluk yok ése, silahsız veya silahlı kavgaya kirme. Meşru müdafaa hakkıyın kullanır sän kän ymä ileri kitme. Haklı turumdan, haksız veya suçlu turuma tüşme.

Zübde [öz|özet|anafikir]: İyi ve togru yaşa, iyi ve togru yaşat. Kaçınılmaz son kelince, iyi ve togru olarak öl.

---

# Burada teginilmeyen konuların da sen tüşün. Burada belirtilen tüşüncelerin de ölç, biç, tart.
# Mun yazı; siyasal, hukuksal, diynsel yazı émez. Mun yazı, çeşitli kültürel birikimlerden de yararlanmış akıl, mantık ürünü yazı ér. Mun yazı, belki felsefî yazı sayılabilir (felsefeciler kızmasın ☺).
— Konuk Yazar 8 —

---

• “Konuk Yazar 8”e teşekkür etyir méz.
• “Konuk Yazar 8” de yukarıda belirtmiş, yine de biz de belirtelim: Çeşitli bakış açılarıya köre, mun yazıda, hatalar veya yanlışlar var olabilir. Mun yazıyın, eleştirel bakış açısı ile okumak uygun olur.
• Siyaset veya hukuk veya diyn ilintili kibi körünen kimi cümlelerin de “Konuk Yazar 8’iŋ felsefî yorumlar” olarak körmek kerekir.
• Bu yazıdakı herhängi bir tüşünceye uymaktan kaynaklancak herhängi bir sonuçtan, herhängi bir sorumluluk kabul etmez méz ymä.
— Türkçe-21 Sitesi —