İYELİK EKLERİ, DURUM EKLERİ; ZAMİR ÇEKİMLERİ

adıl, adıllar, dönüşlülük zamiri, dönüşlülük zamirleri, durum çekimi, durum çekimleri, durum eki, durum ekleri, işaret sıfatı, işaret sıfatları, işaret zamiri, işaret zamirleri, iyelik çekimi, iyelik çekimleri, iyelik eki, iyelik ekleri, iyelik zamiri, iyelik zamirleri, kendim, özüm, şahıs zamiri, şahıs zamirleri, zamir çekimi, zamir çekimleri, zamir, zamirler

TÜRKÇE211 [02] İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ, ZAMİRLER

 İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ; ZAMİRLER

   ben, sen, o, biz, siz, olar • bu, bular ; şu, şular ; o, olar
   İsimlerde Benzer Yapılar
   kendi, kendiler
   öz, özler

# Önce mon yazıyın anlamak kerekir: TÜRKÇE211 [01] İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ, İSİMLER

---

ben, sen, o, biz, siz, olar
bu, bular ; şu, şular ; o, olar

İstanbul Agızı’ya köre, turum çekimleri monca ér:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ben-i	ben-im	ban-a	ben-de	ben-den
sen-i	sen-in	san-a	sen-de	sen-den
o-(n)u	o-(n)un	o-(n)a	o-(n)da	o-(n)dan
biz-i	biz-im	biz-e	biz-de	biz-den
siz-i	siz-in	siz-e	siz-de	siz-den
o-(n)lar-ı	o-(n)lar-ın	o-(n)lar-a	o-(n)lar-da	o-(n)lar-dan
biz-ler-i	biz-ler-in	biz-ler-e	biz-ler-de	biz-ler-den
siz-ler-i	siz-ler-in	siz-ler-e	siz-ler-de	siz-ler-den

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
o-(n)u	o-(n)un	o-(n)a	o-(n)da	o-(n)dan
o-(n)lar-ı	o-(n)lar-ın	o-(n)lar-a	o-(n)lar-da	o-(n)lar-dan
bu-(n)u	bu-(n)un	bu-(n)a	bu-(n)da	bu-(n)dan
bu-(n)lar-ı	bu-(n)lar-ın	bu-(n)lar-a	bu-(n)lar-da	bu-(n)lar-dan
şu-(n)u	şu-(n)un	şu-(n)a	şu-(n)da	şu-(n)dan
şu-(n)lar-ı	şu-(n)lar-ın	şu-(n)lar-a	şu-(n)lar-da	şu-(n)lar-dan

Yukarıdakı tablolardan, monlar körülyür;
• “o+lar = olar” olmamış, “o+(n)+lar → onlar” olmuş [kereksiz olarak “yardımcı n” kullanılmış].
• “ben+e → bana” ve “sen+e → sana” olmuş.
• “ben+in → benim” ve “biz+in → bizim” olmuş.

# “o-(n)u, o-(n)un, o-(n)a, o-(n)da, o-(n)dan” biçimleri, “10” sayısıyıŋ turum çekimleri ile sesteş ér.

---

---

Türkmen ve Kazak Türkçesi’nde “olar”dır, Türkmen Türkçesi’nde “olar, bular, şular”dır.
Özbek Türkçesi’nde “ben = men” ve -e hali; “men-gä”dir.
Türkmen ve Kazak Türkçesi’nde “ben = men” ve “men-iŋ”dir.
Kırgız Türkçesi’nde “men-in”dir.
Türkmen Türkçesi’nde “biz-iŋ”dir.

Özbek Türkçesi’nde, çoğul eki, “-lär”, üçüncü çoğul şahıs iyelik eki, “-lari”dir; “mal-lär, öy-lari”. Ayrıca, üçüncü tekil-çoğul şahıs iyelik eklerinden sonra, hal eki geldiğinde, araya “yardımcı n” girmez: “öy-i-dä : ev-i-(n)de”, “işlär-i-gä : işler-i-(n)e”.

Türkmen Türkçesi’nde, ünlüler şunlardır: “a, ä, e, ı, i, o, ö, u, ü”. “ä”; “a” ile “e” arası bir sestir. İkinci şahıslar iyelik ekleri, nazal n “ŋ” iledir: “aga-ŋ, aga-ŋız”.

[Bu konularda bak. ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ, Prof Dr AHMET BURAN - Arş Gör ERCAN ALKAYA, AKÇAĞ Yayınları]

---

---

Türkçe–21 Biçimi’ye köre, turum çekimleri monca olur:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ben-in	ben-iŋ	ben-e	ben-de	ben-den
sen-in	sen-iŋ	sen-e	sen-de	sen-den
o-(y)un än-in	o-(y)uŋ än-iŋ	o-(y)a än-ä	o-da än-dä	o-dan än-dän
biz-in	biz-iŋ	biz-e	biz-de	biz-den
siz-in	siz-iŋ	siz-e	siz-de	siz-den
olar-ın	olar-ıŋ	olar-a	olar-da	olar-dan
biz-ler-in	biz-ler-iŋ	biz-ler-e	biz-ler-de	biz-ler-den
siz-ler-in	siz-ler-iŋ	siz-ler-e	siz-ler-de	siz-ler-den

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
o-(y)un än-in	o-(y)uŋ än-iŋ	o-(y)a än-ä	o-da än-dä	o-dan än-dän
o-lar-ın	o-lar-ıŋ	o-lar-a	o-lar-da	o-lar-dan
bu-(y)un	bu-(y)uŋ	bu-(y)a	bu-da	bu-dan
bu-lar-ın	bu-lar-ıŋ	bu-lar-a	bu-lar-da	bu-lar-dan
şu-(y)un	şu-(y)uŋ	şu-(y)a	şu-da	şu-dan
şu-lar-ın	şu-lar-ıŋ	şu-lar-a	şu-lar-da	şu-lar-dan

# “o”; hem “3tk şahıs zamiri” olarak kullanılır, hem “işaret sıfatı” olarak kullanılır.
# “än” için bak: TÜRKÇE211 [13] ÄN - LÄR

---

• Bu yazıda, “o-(y)un, o-(y)uŋ, o-(y)a, o-da, o-dan” biçimleri kullanıldı. Fakat Türkçe-21 Biçimi’de, kenel olarak, “än-in, än-iŋ, än-ä, än-dä, än-dän” biçimleri tercih etilir.

---

İsimlerde Benzer Yapılar

“o-(y)uŋ ev, olar-ıŋ ev, o-(y)uŋ evler, olar-ıŋ evler” benzeri yapılar

Şimdi “o-(y)uŋ” yeriye “ögretmen-iŋ” koyalım; “olar-ıŋ” yeriye “ögretmenler-iŋ” koyalım:

o-(y)uŋ ev	olar-ıŋ ev	o-(y)uŋ evler	olar-ıŋ evler
ögretmen-iŋ ev	ögretmenler-iŋ ev	ögretmen-iŋ evler	ögretmenler-iŋ evler

“Ögretmenleriŋ evler, ikiyüz metre ileride ér. Olarıŋ evler, pembe boyalı ér.” kibi.

Turum ekleri, sonda yer alır, kib; “ögretmen-iŋ ev-in”, “ögretmenler-iŋ ev-de”, “olarıŋ ev-den” kibi.

“Ögretmen-iŋ ev, iki katlı ér. Kendi-(y)iŋ evin, keçen yaz sarıya boyattı.”
“Emlakçı, ögretmen-iŋ ev-in satmış. Ögretmen-iŋ ev-in, bi doktor satın almış.”

---

ÖRNEKLER

“bu-(y)uŋ, şu-(y)uŋ, bu-lar-ıŋ, şu-lar-ıŋ”:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
buyuŋ ev-in	buyuŋ ev-iŋ	buyuŋ ev-e	buyuŋ ev-de	buyuŋ ev-den
buyuŋ evler-in	buyuŋ evler-iŋ	buyuŋ evler-e	buyuŋ evler-de	buyuŋ evler-den
bularıŋ ev-in	bularıŋ ev-iŋ	bularıŋ ev-e	bularıŋ ev-de	bularıŋ ev-den
bularıŋ evler-in	bularıŋ evler-iŋ	bularıŋ evler-e	bularıŋ evler-de	bularıŋ evler-den
şuyuŋ ev-in	şuyuŋ ev-iŋ	şuyuŋ ev-e	şuyuŋ ev-de	şuyuŋ ev-den
şuyuŋ evler-in	şuyuŋ evler-iŋ	şuyuŋ evler-e	şuyuŋ evler-de	şuyuŋ evler-den
şularıŋ ev-in	şularıŋ ev-iŋ	şularıŋ ev-e	şularıŋ ev-de	şularıŋ ev-den
şularıŋ evler-in	şularıŋ evler-iŋ	şularıŋ evler-e	şularıŋ evler-de	şularıŋ evler-den

---

“ora, bura, şura, nere”, “içeri, tışarı”

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
o-ra-(y)ın	o-ra-(y)ıŋ	o-ra-(y)a	o-ra-da	o-ra-dan
o-ra-lar-ın	o-ra-lar-ıŋ	o-ra-lar-a	o-ra-lar-da	o-ra-lar-dan
bu-ra-(y)ın	bu-ra-(y)ıŋ	bu-ra-(y)a	bu-ra-da	bu-ra-dan
bu-ra-lar-ın	bu-ra-lar-ıŋ	bu-ra-lar-a	bu-ra-lar-da	bu-ra-lar-dan
şu-ra-(y)ın	şu-ra-(y)ıŋ	şu-ra-(y)a	şu-ra-da	şu-ra-dan
şu-ra-lar-ın	şu-ra-lar-ıŋ	şu-ra-lar-a	şu-ra-lar-da	şu-ra-lar-dan
ne-re-(y)in	ne-re-(y)iŋ	ne-re-(y)e	ne-re-de	ne-re-den
ne-re-ler-in	ne-re-ler-iŋ	ne-re-ler-e	ne-re-ler-de	ne-re-ler-den
iç-eri-(y)in	iç-eri-(y)iŋ	iç-eri-(y)e	iç-eri-de	iç-eri-den
iç-eri-ler-in	iç-eri-ler-iŋ	iç-eri-ler-e	iç-eri-ler-de	iç-eri-ler-den
tış-arı-(y)ın	tış-arı-(y)ıŋ	tış-arı-(y)a	tış-arı-da	tış-arı-dan
tış-arı-lar-ın	tış-arı-lar-ıŋ	tış-arı-lar-a	tış-arı-lar-da	tış-arı-lar-dan

# Yanya “iç-re, iç-re-ler”, “tış-ra, tış-ra-lar”.
# Munlarıŋ da iyelik çekimleri yapılabilir; “beniŋ ora, seniŋ orayın, onuŋ orayıŋ” kibi.

---

kendi, kendiler

TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’YE KÖRE;

• “kendi” kelimesi, "üçüncü tekil kişi için tönüşlülük zamiri” olarak kullanılır.
• “kendiler” kelimesi, "üçüncü çokul kişi için, tönüşlülük zamiri” olarak kullanılır.
• Kenel olarak; “yüklem’e baglı özne”yin belirtir lär.

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
kendi-(y)in	kendi-(y)iŋ	kendi-(y)e	kendi-de	kendi-den
kendiler-in	kendiler-iŋ	kendiler-e	kendiler-de	kendiler-den

# Kenel olarak, “kendi, kendiler”; neŋ anlatımda “bir’den çok üçüncü kişi(ler)” var ése, kerekli olur lär.

# Şahıs zamirleri için, iyelik çekimleri yok ér. Kib “beniŋ sen, biziŋ siz” kibi anlatımlar olmaz. Ulayı Türkçe-21 Biçimi’de, “kendi, kendiler” kelimeleri için de iyelik çekimleri yok ér.

# Türkçe-21 Biçimi’de; “kendi ; kendiler” kelimeleri, “ben, sen ; biz, siz” yerleriye keçmez.

# “kendi” kelimesiyiŋ anlamlar için sözlüklere bak.

---

“Kendi böyle söyledi (o).” [“Kim söyledi? O söyledi”: “kendi” kelimesi, “o” yeriye keçmiş]

“Kendi-(y)iŋ tüşünceler-in böyle belirtti (o).” [“kendi” kelimesi, “o” yeriye keçmiş]

“Kendi-(y)iŋ sözler ile ben-iŋ sözler-in karıştıryır (o).” [“kendi” kelimesi, “o” yeriye keçmiş]

“Kendi kendi-(y)e konuşyur édi (o).” [“kendi” kelimeleri, “o” yeriye keçmiş ve aynı özneyin belirtyir lär]

“Ali, iki çanta taşıyır édi; kendi-(y)iŋ çanta ve Veli-(y)iŋ çanta. Kendi-(y)iŋ çanta-(y)ın, kendi-(y)iŋ masa-(y)a bıraktı. Veli-(y)iŋ çanta-(y)ın, Veli-(y)iŋ masa-(y)a bıraktı.” [“kendi” kelimeleri, “Ali” yeriye keçmiş]

“Ali, iki çanta taşıyır édi; kendi-(y)iŋ çanta ve Veli-(y)iŋ çanta. Kendi-(y)iŋ çanta-(y)ın, kendi-(y)iŋ masa-(y)a bıraktı. O-(y)uŋ çanta-(y)ın, o-(y)uŋ masa-(y)a bıraktı.” [“kendi” kelimeleri, “Ali” yeriye keçmiş]

“Ali ile Veli, tört çanta taşıyır édi lär; kendiler-iŋ çantalar ve Ayşe ile Fatma-(y)ıŋ çantalar. Kendiler-iŋ çantalar-ın, kendiler-iŋ masalar-a bıraktı lär. Ayşe ile Fatma-(y)ıŋ çantalar-ın, Ayşe ile Fatma-(y)ıŋ masalar-a bıraktı lär.” [“Kim bıraktı? Ali ile Veli bıraktı”: “kendiler” kelimeleri, “Ali ile Veli” yeriye keçmiş.]

“Ali ile Veli, tört çanta taşıyır édi lär; kendiler-iŋ çantalar ve Ayşe ile Fatma-(y)ıŋ çantalar. Kendiler-iŋ çantalar-ın, kendiler-iŋ masalar-a bıraktı lär. Olar-ıŋ çantalar-ın, olar-ıŋ masalar-a bıraktı lär.” [“kendiler” kelimeleri, “Ali ile Veli” yeriye keçmiş]

---

“İki çanta taşıyır édi män; ben-iŋ çanta ve Veli-(y)iŋ çanta. Ben-iŋ çanta-(y)ın ben-iŋ masa-(y)a bıraktı män. Veli-(y)iŋ çanta-(y)ın, Veli-(y)iŋ masa-(y)a bıraktı män.”

“İki çanta taşıyır édi män; ben-iŋ çanta ve Veli-(y)iŋ çanta. Ben-iŋ çanta-(y)ın ben-iŋ masa-(y)a bıraktı män. O-(y)uŋ çanta-(y)ın, o-(y)uŋ masa-(y)a bıraktı män.”

# Mun cümlelerde, “Veli” yeriye, “kendi” kelimesi keçemez. Çünkü mun cümlelerde, “Veli”, özne émez.
# Mun cümlelerde, “män” yeriye de “kendi” kelimesi keçemez. Çünkü “män”, “üçüncü tekil kişi” émez.

---

# “Kendi” kelimesiden, bazı isimler de türetilmiş; “ben-lik” benzeri olarak; “kendi-lik” kibi.

---

öz, özler

# “öz” kelimesiyiŋ anlamlar için sözlüklere bak.

Türkçe-21 Biçimi’de, “öz” kelimesi, tönüşlülük zamiri olarak da kullanılır. “Öz” kelimesiyiŋ kullanım yerleri, “kendi” kelimesiyiŋ kullanım yerleriden, biraz farklı ve daha keniş ér.

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, iyelik çekimleri:

beniŋ öz	beniŋ özler
seniŋ öz	seniŋ özler
oyuŋ öz	oyuŋ özler
biziŋ öz	biziŋ özler
siziŋ öz	siziŋ özler
olarıŋ öz	olarıŋ özler

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, turum çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
öz-ün	öz-üŋ	öz-e	öz-de	öz-den
özler-in	özler-iŋ	özler-e	özler-de	özler-den

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, “iyelik + turum” çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
beniŋ öz-ün	beniŋ öz-üŋ	beniŋ öz-e	beniŋ öz-de	beniŋ öz-den
seniŋ öz-ün	seniŋ öz-üŋ	seniŋ öz-e	seniŋ öz-de	seniŋ öz-den
oyuŋ öz-ün	oyuŋ öz-üŋ	oyuŋ öz-e	oyuŋ öz-de	oyuŋ öz-den
biziŋ öz-ün	biziŋ öz-üŋ	biziŋ öz-e	biziŋ öz-de	biziŋ öz-den
siziŋ öz-ün	siziŋ öz-üŋ	siziŋ öz-e	siziŋ öz-de	siziŋ öz-den
olarıŋ öz-ün	olarıŋ öz-üŋ	olarıŋ öz-e	olarıŋ öz-de	olarıŋ öz-den
beniŋ özler-in	beniŋ özler-iŋ	beniŋ özler-e	beniŋ özler-de	beniŋ özler-den
seniŋ özler-in	seniŋ özler-iŋ	seniŋ özler-e	seniŋ özler-de	seniŋ özler-den
oyuŋ özler-in	oyuŋ özler-iŋ	oyuŋ özler-e	oyuŋ özler-de	oyuŋ özler-den
biziŋ özler-in	biziŋ özler-iŋ	biziŋ özler-e	biziŋ özler-de	biziŋ özler-den
siziŋ özler-in	siziŋ özler-iŋ	siziŋ özler-e	siziŋ özler-de	siziŋ özler-den
olarıŋ özler-in	olarıŋ özler-iŋ	olarıŋ özler-e	olarıŋ özler-de	olarıŋ özler-den

“Ali, beniŋ kardaş ér.”, “Ali, beniŋ öz kardaş ér.”
“Cemil, Ali’yiŋ kardaş ér. Veli, Ali’yiŋ öz kardaş ér.”

“Seniŋ öze iyi bak!” [İstanbul Agızı’da: “Kendine iyi bak!”]
“Seniŋ öze de dikkat et!” [İstanbul Agızı’da: “Kendine de dikkat et!”]

  –  Eşyaların kim birge taşıdı sän?
  –  “Beniŋ öz taşıdı män.” veya “Tek ben taşıdı män.” [İstanbul Agızı’da: “Kendim taşıdım.”]

Veya “Öz-(e)n taşıdı män”: Tek vasıta veya tek etgen édi män. [“-(e)n”; vasıta hali eki]

“Ben, beniŋ öze konuşyur édi män.” [İstanbul Agızı’da: “Kendi kendime konuşuyordum.”]
“Sen, seniŋ öze konuşyur édi sän.” [İstanbul Agızı’da: “Kendi kendine konuşuyordun.”]

---

beniŋ öz	seniŋ öz	äniŋ öz	biziŋ öz	siziŋ öz	olarıŋ öz		bizleriŋ özler	sizleriŋ özler	olarıŋ özler
ben	sen	o	biz	siz	olar		bizler	sizler	olar toplulukları

Kib “äniŋ öz”, “o” anlamıya da kelir. Fakat anlatıma köre, başka anlama da kelebilir. Anlam, cümleye köre anlayılır. “Äniŋ öz, az önce burada édi.”, “Äniŋ öz, plastik ér [plastik maddesiden yapılmış].” kibi.

---

“Nesne”, “özne”ye ait émez ése	“Nesne”, “özne”ye ait ér ése
Beniŋ saglıka önem verir sän.	Beniŋ özüŋ saglıka önem verir män.
Biziŋ saglıklara önem verir séz.	Biziŋ özleriŋ saglıklara önem verir méz.
Seniŋ saglıka önem verir män.	Seniŋ özüŋ saglıka önem verir sän.
Siziŋ saglıklara önem verir méz.	Siziŋ özleriŋ saglıklara önem verir séz.
Äniŋ saglıka önem verir män.	Kendiyiŋ saglıka önem verir [än].
Olarıŋ saglıklara önem verir män.	Kendileriŋ saglıklara önem verir lär.

# Mun cümlelerde, “nesne = saglık” ér.

---

“Beniŋ anaya saygılı ol!”,	“Seniŋ anaya saygılı män.”
“Beniŋ özüŋ anaya saygılı män”,	“Seniŋ özüŋ anaya saygılı ol!”	(x)

“Beniŋ anaya saygılı män.”, “Seniŋ anaya saygılı ol!” kibi anlatımlarda da anlam belirsizlikleri yok ér. Yine de “tönüşlülük”ün vurgulamak için, yukarıdakı (x) satırıdakı biçimlerde de olabilir lär.

---

# Mon anlatımlarda, “önem veren” ile “saglıka sahib olan”; farklı kişiler ér:

TOGRU ANLATIM	→	KUSURLU ANLATIM
Kendi, äniŋ saglıka önem verir.	→	Äniŋ saglıka önem verir än.
Kendiler, olarıŋ saglıklara önem verir.	→	Olarıŋ saglıklara önem verir lär.

“Kendiler, olarıŋ saglıklara önem verir.” =  “Kendiler, olarıŋ saglıklara önem verir lär.”

---

# Mon anlatımlarda, “önem veren” ile “saglıka sahib olan”; aynı kişiler ér:

“Kendi, kendiyiŋ saglıka önem verir.” = “Kendiyiŋ saglıka önem verir än.” = “Kendiyiŋ saglıka önem verir.”
“Kendiler, kendileriŋ saglıklara önem verir.” = “Kendiler, kendileriŋ saglıklara önem verir lär.”

# Kib “Kendi, kendiyiŋ özüŋ saglıka önem verir.” kibi anlatımlar, yanlış sayılmaz. Fakat “özüŋ” kelimesi, fazladan veya kereksiz olarak kullanılmış olur.

---

NOTLAR

• Başta “şahıs zamiri” bulunmag, “sona kelen şahıs zamiri” kelmege engel émez; “Biz keldi méz.” kibi.
Fakat kib “biz”, vurgu için kelyir tügül ése “Keldi méz.” şekilde olmag yeterli olur.
Fakat kib mon cümle, başka türlü olmaz: “Ali, Veli, ben; çay içyir méz.”

  — “Zile basan kim?”, “Kim än?”, “Kim sän?”. [Kişi, äniŋ sesten tanıyılabilcek ése;]
  — “Ben!” veya “Ben ér!” veya “Ali Alioglu ér män!” veya “Ali Alioglu män!” kibi.

• “niye” ve “neye”, farklı kelimeler ér. “niye = ne diye”, “neye = hängi şeye”, “niçin = ne için”. “niye“ ve “niçin”, kural tışı oluşumlar ér. Bazı sesler tüşürülerek bitişik yazılmış, iki kelimeden oluşmuş yapılar ér lär. Gerçekte, Türkçe’de, munca “kelime yapımı” yöntemi yok.

---

Şahıs Zamirleri	:	ben, sen, o, biz, siz, olar
İyelik Zamirleri		beniŋ, seniŋ, oyuŋ/äniŋ, biziŋ, siziŋ, olarıŋ
Sona Kelen Şahıs Zamirleri	:	män, sän, än, méz, séz, lär
Tönüşlülük Zamirleri	:	kendi, kendiler ; öz, özler
İşaret Sıfatları	:	bu, şu, o ; bular, şular, olar

---

Türkçe’de işaret sıfatları [bu, şu, o]; insanlar, hayvanlar, cisimler için aynı ér.

Karşıdakı kişi için, “Şu kişi kim? Şu kim?” veya “Bu kişi kim? Bu kim?” veya “O kişi kim? O kim?” tiye sorulabilir. “Şu/Bu/O [kişi], arkadaşım Ali [ér]” tiye yanıt verilebilir. Mun sorular ymä yanıtlar ymä, tıl bilimsel açıdan yanlış olmaz.

Munca soruların ymä munca yanıtların ymä, küçümsemek amaçlı kullanmak-anlamak yanlış olur; yani munlar, munca anlam anlatmaz.

Fakat kib İngilizce’de “he, she, it” zamirleri var. İngilizce’de, işaret etilen şeye köre, ilgili zamirin kullanmak kerek ér. Yanya Arabca’da “هو huve (eril o), هي hiye (tişiyil o)” kibi.

---

İstanbul Agızı	Türkçe-21 Biçimi
ben: Birinci tekil kişi zamiri. (1) ben: Derideki leke. (2)	ben: Birinci tekil kişi zamiri. beŋ: Terideki leke.
ben+e → bana (1) ben+e → bene (2)	ben+e → bene beŋ+e → beŋe
sen+e → sana	sen+e → sene
sene: yıl	seneh: yıl (“h”, vurgusuz söyleyilir) [munuŋ Arabca asıl: سنة]
Buda: Budizm kurmuş kişi	Budha: Budhizm kurmuş kişi [Buddha]

# “Yaygın yanlış (galatı meşhur)” sayılmak şartı ile; “bana, sana” biçimleri üzeride, pek turmak kerekmez.

---

Türkçe–21 Sitesi

İYELİK EKLERİ, DURUM EKLERİ; İSİM ÇEKİMLERİ

ad tamlaması, ayrılma durumu, ayrılma hali, bulunma durumu, bulunma hali, durum eki, durum ekleri, eski Türkçe, eş adlı, eş sesli, genizsil n, genzel n, Göktürk Türkçesi, homonim, ilgi durumu, ilgi hali, isim çekimi, isim çekimleri, isim tamlaması, İstanbul Ağzı, istisna, iye, iyelik eki, iyelik ekleri, kural dışı, nazal n, orta Türkçe, ses değişimleri, sesteş, sesteşlik, Tatar Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Uygur Türkçesi, yaklaşma durumu, yaklaşma hali, yardımcı n, yardımcı s, yardımcı ses, yardımcı sesler, yardımcı ş, yardımcı ünlü, yardımcı ünsüz, yardımcı y, yükleme durumu, yükleme hali

TÜRKÇE211 [01] İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ, İSİMLER

İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ; İSİMLER

1. İSTANBUL AGIZI’DA; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ
2. KÖKTÜRK YAZITLARI’DA; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ
3. ORTA TÜRKÇE TÖNEMİ
4. ŞİMDİKİ BAZI TÜRK TILLARI’DA; BAZI TURUM ÇEKİMLERİ
5. TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’DE; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ

---

1. İSTANBUL AGIZI’DA; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ

İSTANBUL AGIZI’DA İYELİK ÇEKİMLERİ

İstanbul Agızı’da iyelik çekimleri, kenelleyi “iyelik ekleri” ilen yapılyır.
İstanbul Agızı’da iyelik ekleri, kenelleyi monca ér:

-m ; -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m
-n ; -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n
-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
-mız, -miz, -muz, -müz ; -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
-nız, -niz, -nuz, -nüz ; -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
-ları, -leri

“ev-(i)m, ev-(i)n, ev-i, ev-(i)miz, ev-(i)niz, ev-leri”,
“arsa-m, arsa-n, arsa-(s)ı, arsa-mız, arsa-nız, arsa-ları” kibi.

İstisnalar da var. Kib “ne” ve “su” sözcükleriyiŋ iyelik çekimleri, İstanbul Agızı’da monca ér:

“ne-(yi)m, ne-(yi)n, ne-(y)i/ne-(s)i, ne-(yi)miz, ne-(yi)niz, ne-leri”,
“su-(yu)m, su-(yu)n, su-(y)u, su-(yu)muz, su-(yu)nuz, su-ları”.

---

İSTANBUL AGIZI’DA TURUM ÇEKİMLERİ

İstanbul Agızı’ya köre tüzenleyilmiş mon tabloya bakalım:

Sözcük	Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
Ev	Ev-i	Ev-in	Ev-e	Ev-de	Ev-den
Arsa	Arsa-(y)ı	Arsa-(n)ın	Arsa-(y)a	Arsa-da	Arsa-dan
Arsası	Arsası-(n)ı	Arsası-(n)ın	Arsası-(n)a	Arsası-(n)da	Arsası-(n)dan
Su	Su-(y)u	Su-(y)un	Su-(y)a	Su-da	Su-dan
Ne	Ne-(y)i	Ne-(y)in	Ne-(y)e	Ne-de	Ne-den

Yardımcı sesler, parantezleriŋ içlerde közderildi. Mun tabloya köre, İstanbul Agızı’da monca olyur:

“Ev” kelimesiyiŋ çekimlere köre, turum ekleri monlar:	“Arsa” kelimesiyiŋ çekimlere köre, turum ekleri monlar:	“Arsası” kelimesiyiŋ çekimlere köre, turum ekleri monlar:	“Su” ve “Ne” kelimeleriyiŋ çekimlere köre, turum ekleri monlar:
-ı -i -u -ü	-(y)ı -(y)i -(y)u -(y)ü	-(n)ı -(n)i -(n)u -(n)ü	-(y)ı -(y)i -(y)u -(y)ü
-ın -in -un -ün	-(n)ın -(n)in -(n)un -(n)ün	-(n)ın -(n)in -(n)un -(n)ün	-(y)ın -(y)in -(y)un -(y)ün
-a -e	-(y)a -(y)e	-(n)a -(n)e	-(y)a -(y)e
-da -de [-ta -te}	-da -de [-ta -te]	-(n)da -(n)de	-da -de [-ta -te]
-dan -den [-tan -ten]	-dan -den [-tan -ten]	-(n)dan -(n)den	-dan -den [-tan -ten]

---

ÖRNEK 1

İstanbul Agızı’ya köre, kib “ev” kelimesiyiŋ çekimlere bakalım.
“Ev” kelimesi, “ünsüz ses” ile biten bi isim olarak seçildi. Sesteşlikler, eşrenkli olarak közderildi.

İstanbul Agızı’ya köre, iyelik çekimleri:

ev-(i)m	evler-(i)m
ev-(i)n	evler-(i)n
ev-i	evler-i
ev-(i)miz	evler-(i)miz
ev-(i)niz	evler-(i)niz
ev-leri	evler-leri

# “Evler-leri” biçimi, İstanbul Agızı’da teorik olarak var fakat kullanılmayır.

İstanbul Agızı’ya köre, turum çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ev-i	ev-in	ev-e	ev-de	ev-den
evler-i	evler-in	evler-e	evler-de	evler-den

İstanbul Agızı’ya köre, “iyelik + turum” çekimleri [sesteş satırlar, eşrenkli olarak közderildi]:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ev-(i)m-i	ev-(i)m-in	ev-(i)m-e	ev-(i)m-de	ev-(i)m-den
ev-(i)n-i	ev-(i)n-in	ev-(i)n-e	ev-(i)n-de	ev-(i)n-den
ev-i-(n)i	ev-i-(n)in	ev-i-(n)e	ev-i-(n)de	ev-i-(n)den
ev-(i)miz-i	ev-(i)miz-in	ev-(i)miz-e	ev-(i)miz-de	ev-(i)miz-den
ev-(i)niz-i	ev-(i)niz-in	ev-(i)niz-e	ev-(i)niz-de	ev-(i)niz-den
ev-leri-(n)i	ev-leri-(n)in	ev-leri-(n)e	ev-leri-(n)de	ev-leri-(n)den
evler-(i)m-i	evler-(i)m-in	evler-(i)m-e	evler-(i)m-de	evler-(i)m-den
evler-(i)n-i	evler-(i)n-in	evler-(i)n-e	evler-(i)n-de	evler-(i)n-den
evler-i-(n)i	evler-i-(n)in	evler-i-(n)e	evler-i-(n)de	evler-i-(n)den
evler-(i)miz-i	evler-(i)miz-in	evler-(i)miz-e	evler-(i)miz-de	evler-(i)miz-den
evler-(i)niz-i	evler-(i)niz-in	evler-(i)niz-e	evler-(i)niz-de	evler-(i)niz-den
evler-leri-(n)i	evler-leri-(n)in	evler-leri-(n)e	evler-leri-(n)de	evler-leri-(n)den

Mun tablolardan mon körülyür; İstanbul Agızı, isim çekimleri konusuda, yetersiz kalyır.

---

ÖRNEK 2

İstanbul Agızı’ya köre, kib “arsa” kelimesiyiŋ çekimlere bakalım.
“Arsa” kelimesi, “ünlü ses” ile biten bi isim olarak seçildi. Sesteşlikler, eşrenkli olarak közderildi.

İstanbul Agızı’ya köre, iyelik çekimleri:

arsa-m	arsalar-(ı)m
arsa-n	arsalar-(ı)n
arsa-(s)ı	arsalar-ı
arsa-mız	arsalar-(ı)mız
arsa-nız	arsalar-(ı)nız
arsa-ları	arsalar-ları

# “Arsalar-ları” biçimi, İstanbul Agızı’da teorik olarak var fakat kullanılmayır.

İstanbul Agızı’ya köre, turum çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
arsa-(y)ı	arsa-(n)ın	arsa-(y)a	arsa-da	arsa-dan
arsalar-ı	arsalar-ın	arsalar-a	arsalar-da	arsalar-dan

İstanbul Agızı’ya köre, “iyelik + turum” çekimleri [sesteş satırlar, eşrenkli olarak közderildi]:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
arsa-m-ı	arsa-m-ın	arsa-m-a	arsa-m-da	arsa-m-dan
arsa-n-ı	arsa-n-ın	arsa-n-a	arsa-n-da	arsa-n-dan
arsa-(s)ı-(n)ı	arsa-(s)ı-(n)ın	arsa-(s)ı-(n)a	arsa-(s)ı-(n)da	arsa-(s)ı-(n)dan
arsa-mız-ı	arsa-mız-ın	arsa-mız-a	arsa-mız-da	arsa-mız-dan
arsa-nız-ı	arsa-nız-ın	arsa-nız-a	arsa-nız-da	arsa-nız-dan
arsa-ları-(n)ı	arsa-ları-(n)ın	arsa-ları-(n)a	arsa-ları-(n)da	arsa-ları-(n)dan
arsalar-(ı)m-ı	arsalar-(ı)m-ın	arsalar-(ı)m-a	arsalar-(ı)m-da	arsalar-(ı)m-dan
arsalar-(ı)n-ı	arsalar-(ı)n-ın	arsalar-(ı)n-a	arsalar-(ı)n-da	arsalar-(ı)n-dan
arsalar-ı-(n)ı	arsalar-ı-(n)ın	arsalar-ı-(n)a	arsalar-ı-(n)da	arsalar-ı-(n)dan
arsalar-(ı)mız-ı	arsalar-(ı)mız-ın	arsalar-(ı)mız-a	arsalar-(ı)mız-da	arsalar-(ı)mız-dan
arsalar-(ı)nız-ı	arsalar-(ı)nız-ın	arsalar-(ı)nız-a	arsalar-(ı)nız-da	arsalar-(ı)nız-dan
arsalar-ları-(n)ı	arsalar-ları-(n)ın	arsalar-ları-(n)a	arsalar-ları-(n)da	arsalar-ları-(n)dan

Mun tablolardan da mon körülyür; İstanbul Agızı, isim çekimleri konusuda, yetersiz kalyır.

---

• Bazı farklı kelimeleriŋ iyelik çekimleride de sesteşlikler olyur. Kib “kut” ve “kutu” kelimeleriye bakalım.

kut-(u)m	kut-(u)n	kut-u	kut-(u)muz	kut-(u)nuz	kut-ları
kutu-m	kutu-n	kutu-(s)u	kutu-muz	kutu-nuz	kutu-ları

• Kib mon kelimeleriŋ iyelik ekleri ilen çekimler de sesteş olyur; “in – ini (küçük erkek kardaş)”, “iç – içi (büyük erkek kardaş, abi)”, “at – atı (akraba, hısım)”, “ak – akı (cömert)”, “yar (tükürük) – yarı”, ulatı.

# Yani iyelik ekleri, “ı, i, u, ü” ile biten isimleriŋ çekimler için, yetersizlikler taşıyır lär. Belki de bu yüzden, “ini, içi, äçi, äçü, atı, akı” kibi kimi kelimeler, kullanımdan kalkmış lär.

Kib “ini” kelimesi, kullanımdan kalkmış ve çok daha pratik olan(!) “küçük erkek kardeş” tiyilmiş.

Kib “içi” kelimesi, kullanımdan kalkmış ve çok daha pratik olan(!) “büyük erkek kardeş” veya “ağa bey” tiyilmiş (ne temek ése). Kısalmış ve Türkçe grameriye de uymayan, uyduruk “a^bi” kelimesi ortaya çıkmış.

Yanya “äçi” yeriye, “amca, emmi” keçmiş; “atı” yeriye, “akraba, hısım” keçmiş. Ulatı.

---

• Munca yetersizlikler, cümlelerde daha belirgin ér. Kib, İstanbul Agızı’dakı mon cümlelerin ele alalım;
“Evini boyadığını söyledi.” (4 belirsizlik), “Evlerini boyadı.” (3+ belirsizlik):

İstanbul Agızı’ya Köre Ayrıntı	İstanbul Agızı’ya Köre Yazılmış Anlam
Ev-(i)n-i boyadığ-(ı)n-ı söyledi.	Senin evini senin boyadığını söyledi.
Ev-i-(n)i boyadığ-ı-(n)ı söyledi.	Onun evini onun boyadığını söyledi.
Ev-(i)n-i boyadığ-ı-(n)ı söyledi.	Senin evini onun boyadığını söyledi.
Ev-i-(n)i boyadığ-(ı)n-ı söyledi.	Onun evini senin boyadığını söyledi.
İstanbul Agızı’ya Köre Ayrıntı	İstanbul Agızı’ya Köre Yazılmış Anlam
Evler-i-(n)i boyadı.	Onun birkaç evini boyadı.
Evler-(i)n-i boyadı.	Senin birkaç evini boyadı.
Ev-leri-(n)i boyadı.	Onların bir evini boyadı.
Evler-leri-(n)i boyadı.	Onların birkaç evini boyadı.

# İstanbul Agızı’da; “Evler-leri-(n)i boyadı” yeriye de “Ev-leri-(n)i boyadı” tiyilyir.

---

2. KÖKTÜRK YAZITLARI’DA; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ

KÖKTÜRK YAZITLARI’DA İYELİK ÇEKİMLERİ

Köktürk Yazıtları’da iyelik ekleri, kenelde monca ér:

-m ; -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m
-ŋ ; -(ı)ŋ, -(i)ŋ, -(u)ŋ, -(ü)ŋ
-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
-mız, -miz, -muz, -müz ; -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
-ŋız, -ŋiz, -ŋuz, -ŋüz ; -(ı)ŋız, -(i)ŋiz, -(u)ŋuz, -(ü)ŋüz
-ları, -läri
Bu konuda bak: ESKİ TÜRKÇENİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, TDK Yayınları: Paragraf 193

Daha seyrek olarak, iyelik çekimleri; “iyelik zamirleri” ilen de yapılmış: “sü-müz” yeriye “biziŋ sü” kibi.

#  “ŋ = nazal n”. Türkçe bazı metinlerde, “ñ” veya “ň” işareti ilen de közderilmiş.

---

KÖKTÜRK YAZITLARI’DA TURUM ÇEKİMLERİ

	İSİMLERDE	ZAMİRLERDE
Yükleme Hali	-g; -(ı)g, -(i)g, -(u)g, -(ü)g ada-g, ayıg-ıg, altun-ug	-ı, -i; -(n)ı, -(n)i män-i; sän-i; biz-ni; siz-ni, sizlär-ni; an-ı; olar-nı
İlgi Hali	-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ; -(n)ıŋ, -(n)iŋ, -(n)uŋ, -(n)üŋ taşlar-ıŋ, monçuk-uŋ, ilig-niŋ, alku-nuŋ	-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ; -(n)ıŋ, -(n)iŋ, -(n)uŋ, -(n)üŋ män-iŋ; sän-iŋ; biz-iŋ; siz-iŋ, sizlär-niŋ; an-ıŋ, munuŋ; olar-nıŋ
Yaklaşma Hali	-ka, -kä; -a, -ä; -ya, -yä adak-a, ög-ä, biri-yä, kurı-ya, bäg-kä, ogullar-ka	-ka, -kä; -a, -ä baŋa, bäŋä, maŋa; saŋa, säŋä; biz-kä, biziŋa; siziŋä; aŋa; olar-ka
Bulunma Hali	-ta, -tä, -da, -dä baş-ta, yir-dä	-ta, -tä, -da, -dä min-tä; sin-tä; bizin-tä; sizin-tä, siz-dä; an-ta; olar-da
Ayrılma Hali	-tın, -tin, -dın, -din · ada-tın, balık-dın -tan, -tän, -dan, -dän · bas-tan, töpü-dän	-tın, -tin, -dın, -din mini-tin; sini-tin; bizni-din; sizni-din; an-dın, an-tın; olar-dın

Bu konuda bak: ESKİ TÜRKÇENİN GRAMERİ, A. VON GABAIN, Çeviren: MEHMET AKALIN, TDK Yayınları, Paragraf 175’den Paragraf 190’a kadar.

Yanya “İsim + İyelik + Hal” çekimleride, Yüklemeg Hal(ler)i:

“-n • -ın, -in, -un, -ün • -nı, -ni”; “il-i-n, ädgü-läri-n; kılınç-(ı)m-ın, törü-ŋ-ün; özüt-(ü)ŋüz-ni, ädgü-läri-ni”.
Bu konuda bak; aynı kaynak, paragraf 193.

Yanya “töpüsindä” [Kül Tigin Yazıtı, D11], “yarıkında, yalmasında” [Kül Tigin Yazıtı, D33].
  “töpü-(s)i-(n)dä, yarık-ı-(n)da, yalma-(s)ı-(n)da”;
  “tepe-(s)i-(n)de, silah-ı-(n)da, zırh-ı-(n)da”.

---

3. ORTA TÜRKÇE TÖNEMİ

Orta Türkçe tönemide, “-da, -de” ve “-dan, -den” ekleriden önceki “yardımcı n”ler, tüşürülür édi:

---

Kuzey-Doğu Türkçesi Eski Türkçeden Kuzey ve Doğu Türkçelerine, yani yeni yazı dillerine geçiş safhasını temsil eder. Bu sebeple bu geçiş safhasına Orta Türkçe adı da verilir. 13-14. yüzyılları içine alır. (...)

Kuzey-Doğu Türkçesinde görülmeğe başlayan bir özellik de yardımcı ses n’nin düşmesidir:
“içinde - içide, tizindin - tizidin” gibi.

ÜNİVERSİTELER İÇİN TÜRK DİLİ, Prof Dr MUHARREM ERGİN, BAYRAK BASIM/ YAYIM/ TANITIM, Sayfa 460.

---

---

4. ŞİMDİKİ BAZI TÜRK TILLARI’DA; BAZI TURUM ÇEKİMLERİ

---

[Uygur Türkçesi] b. İlgi Hâli
İlgi hâli eki, “+niñ”dir. Bu ek Uygur ve Özbek lehçelerinde tek şekillidir. Uygur Türkçesinde ilgi hâli eki, ünsüzle biten kelimelere de “+niñ” biçiminde getirilmektedir.

at+niñ (atın)	almi+niñ (elmanın)	öy+niñ (evin)
bali+niñ (balanın)	qol+niñ (elin)	üzümniñ (üzümün)

[Uygur Türkçesi] c. Yükleme Hâli
Uygur Türkçesinde yükleme hâli eki “+ni”dir:

yagaç+ni (ağacı)	eski+ni (eskiyi)	yüzüm+ni (yüzümü)
söz+ni (sözü)	dadam+ni (babamı)	iş+ni (işi)

İyelik üçüncü şahıs ekinden sonra, özellikle “-n” ekine az da olsa rastlanır: “Qançe özin tutsimu bu cudaliqtin (Ne kadar kendini tutsa da bu ayrılıktan).”

[Uygur Türkçesi] d. Yönelme Hâli
Yönelme hâli eki uyuma bağlı olarak tonsuz ünsüzlerden sonra “-qa, -ke”; tonlu ünsüzlerden sonra “-ġa, -ge” olur.

arslan+ġa (arslana)	sinip+qa (sınıfa)	ders+ke (derse)
öy+ge (eve)	senet+ge (sanata)	bali+ġa (balaya)

[Tatar Türkçesi] d. Yönelme Hâli
Tonlu ünsüzle ve ünlüyle biten kök ve gövdelerden sonra “+gA”; tonsuz ünsüzle biten kök ve gövdelerden sonra “+kA” şekliyle kullanılır.

östelge (masaya)	balaga (balaya)	gomérge (ömre)
mektepke (mektebe)	çişmege (çeşmeye)	arzanga (ucuza)

[Bu konularda bak. ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ, Prof Dr AHMET BURAN - Arş Gör ERCAN ALKAYA, AKÇAĞ Yayınları]

---

---

İsim çekimleri konusuda, yukarıda, tam bir karmaşa var. Acaba neden?

• Acaba “ilk Türkçe”de, “turum ekleri” yok édi de sonradan mı ortaya çıktı édi lär? Mun soruya “olabilir” temek, mümkün körünmeyir. Çünkü turum çekimleri için, Türkçe’de, başka yol yok.

• Acaba “ilk Türkçe”de, “iyelik ekleri” yok édi de sonradan mı ortaya çıktı édi lär? Mun soruya “olabilir” temek, mümkün körünyür. Çünkü iyelik çekimleri, Türkçe’de, “iyelik zamirleri” ilen de yapılabilyir; “ev-(i)miz” yeriye “biziŋ ev”, “sü-müz” yeriye “biziŋ sü” kibi.

• “Sonradan ortaya çıkan iyelik ekleri” ile sesteşliklerden kaçmak için; “turum ekleri”, türlü türlü şekillere kirmiş kibi körünyür.

[Aşagıda bak: YORUMLAR-TAHMİNLER]

• “İyelik ekleri” yok varsayılır ése; ek tagılımı, monca olyur:

Vasıta Hali	-n ; -(a)n, -(e)n
Yüklemeg Turumu	-ın, -in, -un, -ün ; -(y)ın, -(y)in, -(y)un, -(y)ün
İlgi Turumu	-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ
Yaklaşmag Turumu	-a, -e ; -(y)a, -(y)e
Bulunmag Turumu	-da, -de [-ta, -te]
Ayrılmag Turumu	-dan, -den [-tan, -ten]
İsim Tamlamagı	-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü

---

4. TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’DE; İYELİK ÇEKİMLERİ, TURUM ÇEKİMLERİ

# Türkçe-21 Biçimi; isim çekimlerideki sesteşliklerin, ortadan kalkırır.

TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’DE İYELİK ÇEKİMLERİ

Türkçe-21 Biçimi’de, “iyelik çekimleri”, “iyelik zamirleri” ilen yapılır.

ŞAHIS ZAMİRLERİ	ben	sen	o	biz	siz	olar
İYELİK ZAMİRLERİ	ben-iŋ	sen-iŋ	o-(y)uŋ än-iŋ	biz-iŋ	siz-iŋ	olar-ıŋ

# “äniŋ” için bak: TÜRKÇE211 [13] ÄN - LÄR

“beniŋ ev, seniŋ ev, oyuŋ ev, biziŋ ev, siziŋ ev, olarıŋ ev”,
“beniŋ arsa, seniŋ arsa, oyuŋ arsa, biziŋ arsa, siziŋ arsa, olarıŋ arsa” kibi.

“beniŋ ne, seniŋ ne, oyuŋ ne, biziŋ ne, siziŋ ne, olarıŋ ne”
“beniŋ su, seniŋ su, oyuŋ su, biziŋ su, siziŋ su, olarıŋ su”

TÜRKÇE-21 BİÇİMİ’DE TURUM ÇEKİMLERİ

Türkçe-21 Biçimi’de, “turum çekimleri”; “turum ekleri” ilen yapılır.

Yüklemeg Turumu	-ın, -in, -un, -ün ; -(y)ın, -(y)in, -(y)un, -(y)ün ev-in, arsa-(y)ın
İlgi Turumu	-ıŋ, -iŋ, -uŋ, -üŋ ; -(y)ıŋ, -(y)iŋ, -(y)uŋ, -(y)üŋ ev-iŋ, arsa-(y)ıŋ
Yaklaşmag Turumu	-a, -e ; -(y)a, -(y)e ev-e, arsa-(y)a
Bulunmag Turumu	-da, -de [-ta, -te] ev-de, arsa-da [at-ta, ek-te]
Ayrılmag Turumu	-dan, -den [-tan, -ten] ev-den, arsa-dan [at-tan, ek-ten]

• Ad Tamlamagı Yapmag Eki;
“-ı, -i, -u, -ü ; -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü” ér. “bahçe duvar-ı, bahçe kapı-(s)ı” kibi.

# “su-(y)un, su-(y)uŋ, su-(y)a, su-da, su-dan”
# “ne-(y)in, ne-(y)iŋ, ne-(y)e, ne-de, ne-den”

---

ÖRNEK 3

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, kib “ev” kelimesiyiŋ çekimlere bakalım.
“Ev” kelimesi, “ünsüz ses” ile biten bi isim olarak seçildi.

# Sesteşlikler, ortadan kalkar.

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, iyelik çekimleri:

beniŋ ev	beniŋ evler
seniŋ ev	seniŋ evler
äniŋ ev	äniŋ evler
biziŋ ev	biziŋ evler
siziŋ ev	siziŋ evler
olarıŋ ev	olarıŋ evler

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, turum çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ev-in	ev-iŋ	ev-e	ev-de	ev-den
evler-in	evler-iŋ	evler-e	evler-de	evler-den

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, “iyelik + turum” çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
beniŋ ev-in	beniŋ ev-iŋ	beniŋ ev-e	beniŋ ev-de	beniŋ ev-den
seniŋ ev-in	seniŋ ev-iŋ	seniŋ ev-e	seniŋ ev-de	seniŋ ev-den
äniŋ ev-in	äniŋ ev-iŋ	äniŋ ev-e	äniŋ ev-de	äniŋ ev-den
biziŋ ev-in	biziŋ ev-iŋ	biziŋ ev-e	biziŋ ev-de	biziŋ ev-den
siziŋ ev-in	siziŋ ev-iŋ	siziŋ ev-e	siziŋ ev-de	siziŋ ev-den
olarıŋ ev-in	olarıŋ ev-iŋ	olarıŋ ev-e	olarıŋ ev-de	olarıŋ ev-den
beniŋ evler-in	beniŋ evler-iŋ	beniŋ evler-e	beniŋ evler-de	beniŋ evler-den
seniŋ evler-in	seniŋ evler-iŋ	seniŋ evler-e	seniŋ evler-de	seniŋ evler-den
äniŋ evler-in	äniŋ evler-iŋ	äniŋ evler-e	äniŋ evler-de	äniŋ evler-den
biziŋ evler-in	biziŋ evler-iŋ	biziŋ evler-e	biziŋ evler-de	biziŋ evler-den
siziŋ evler-in	siziŋ evler-iŋ	siziŋ evler-e	siziŋ evler-de	siziŋ evler-den
olarıŋ evler-in	olarıŋ evler-iŋ	olarıŋ evler-e	olarıŋ evler-de	olarıŋ evler-den

---

ÖRNEK 4

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, kib “arsa” kelimesiyiŋ çekimlere bakalım.
“Arsa” kelimesi, “ünlü ses” ile biten bi isim olarak seçildi.

# Sesteşlikler, ortadan kalkar.

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, iyelik çekimleri:

beniŋ arsa	beniŋ arsalar
seniŋ arsa	seniŋ arsalar
äniŋ arsa	äniŋ arsalar
biziŋ arsa	biziŋ arsalar
siziŋ arsa	siziŋ arsalar
olarıŋ arsa	olarıŋ arsalar

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, turum çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
arsa-(y)ın	arsa-(y)ıŋ	arsa-(y)a	arsa-da	arsa-dan
arsalar-ın	arsalar-ıŋ	arsalar-a	arsalar-da	arsalar-dan

Türkçe-21 Biçimi’ye köre, “iyelik + turum” çekimleri:

Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
beniŋ arsa-(y)ın	beniŋ arsa-(y)ıŋ	beniŋ arsa-(y)a	beniŋ arsa-da	beniŋ arsa-dan
seniŋ arsa-(y)ın	seniŋ arsa-(y)ıŋ	seniŋ arsa-(y)a	seniŋ arsa-da	seniŋ arsa-dan
äniŋ arsa-(y)ın	äniŋ arsa-(y)ıŋ	äniŋ arsa-(y)a	äniŋ arsa-da	äniŋ arsa-dan
biziŋ arsa-(y)ın	biziŋ arsa-(y)ıŋ	biziŋ arsa-(y)a	biziŋ arsa-da	biziŋ arsa-dan
siziŋ arsa-(y)ın	siziŋ arsa-(y)ıŋ	siziŋ arsa-(y)a	siziŋ arsa-da	siziŋ arsa-dan
olarıŋ arsa-(y)ın	olarıŋ arsa-(y)ıŋ	olarıŋ arsa-(y)a	olarıŋ arsa-da	olarıŋ arsa-dan
beniŋ arsalar-ın	beniŋ arsalar-ıŋ	beniŋ arsalar-a	beniŋ arsalar-da	beniŋ arsalar-dan
seniŋ arsalar-ın	seniŋ arsalar-ıŋ	seniŋ arsalar-a	seniŋ arsalar-da	seniŋ arsalar-dan
äniŋ arsalar-ın	äniŋ arsalar-ıŋ	äniŋ arsalar-a	äniŋ arsalar-da	äniŋ arsalar-dan
biziŋ arsalar-ın	biziŋ arsalar-ıŋ	biziŋ arsalar-a	biziŋ arsalar-da	biziŋ arsalar-dan
siziŋ arsalar-ın	siziŋ arsalar-ıŋ	siziŋ arsalar-a	siziŋ arsalar-da	siziŋ arsalar-dan
olarıŋ arsalar-ın	olarıŋ arsalar-ıŋ	olarıŋ arsalar-a	olarıŋ arsalar-da	olarıŋ arsalar-dan

---

Mun turumda, yukarıda ele aldı méz cümleler, monca olur:

Türkçe–21 Biçimleri	İstanbul Agızı’ya Köre Yazılmış Anlam
Seniŋ ev-in seniŋ boyadık-ın söyledi.	Senin evini senin boyadığını söyledi.
Äniŋ ev-in äniŋ boyadık-ın söyledi.	Onun evini onun boyadığını söyledi.
Seniŋ ev-in äniŋ boyadık-ın söyledi.	Senin evini onun boyadığını söyledi.
Äniŋ ev-in seniŋ boyadık-ın söyledi.	Onun evini senin boyadığını söyledi.
Türkçe–21 Biçimleri	İstanbul Agızı’ya Köre Yazılmış Anlam
Äniŋ evler-in boyadı.	Onun birkaç evini boyadı.
Seniŋ evler-in boyadı.	Senin birkaç evini boyadı.
Olarıŋ ev-in boyadı.	Onların bir evini boyadı.
Olarıŋ evler-in boyadı.	Onların birkaç evini boyadı.

# Türkçe-21 Biçimi, kib “Äniŋ ev-in seniŋ boyadık-ın söyledi” kibi anlatımların, kenelde monca yapar:
“Äniŋ ev-in boyamış sän, munca söyledi än.” kibi (yalınsıg cümleli anlatım).

---

En başta ele aldı méz tablo da monca olur (Türkçe-21 Biçimleri):

#	Yüklemeg Turumu	İlgi Turumu	Yaklaşmag Turumu	Bulunmag Turumu	Ayrılmag Turumu
ev	ev-in	ev-iŋ	ev-e	ev-de	ev-den
arsa	arsa-(y)ın	arsa-(y)ıŋ	arsa-(y)a	arsa-da	arsa-dan
äniŋ arsa	äniŋ arsa-(y)ın	äniŋ arsa-(y)ıŋ	äniŋ arsa-(y)a	äniŋ arsa-da	äniŋ arsa-dan
su	su-(y)un	su-(y)uŋ	su-(y)a	su-da	su-dan
ne	ne-(y)in	ne-(y)iŋ	ne-(y)e	ne-de	ne-den

---

# Burada bazı yeni körüşler ortaya koydu méz. Munların, yukarıda olarıŋ adlar keçen yazarlarıŋ körüşler, destekleyir olmayabilir.

---

Baglaç olan “da, de” (“ta, te” şekli yok) ayrı yazılır: “Kitab da var defter de”; “Kitabda da var defterde de” kibi.
“ymä” ile monca olur: “Kitab ymä var defter ymä”; “Kitabda ymä var defterde ymä” kibi.

---

Ayrıca bak: TÜRKÇE214 [06] NAZAL N ve TÜRKÇE211 [17] VASITA HALİ - YÖN HALİ

---

YORUMLAR - TAHMİNLER

• “män”iŋ “m”, “1tk iyelik eki” yapılmış · “1çk iyelik eki”, “+m+iz” biçimde yapılmış,
• “2çk emir eki”ye “+iz” ekleyerek, “2çk iyelik eki”, “+iŋ+iz” biçimde yapılmış · “+iz” tüşürülerek “2tk iyelik eki” yapılmış,
• “ad tamlamagı yapmag eki”, “3tk iyelik eki” de yapılmış · “3çk iyelik eki”, “+lar+ı” biçimde yapılmış.
  

Bu, iyelik ekleri bulunan yabancı tıllara özenerek yapılmış da olabilir. Veya başka bi amaç için yapılmış da olabilir. Söyleyişlerde önemsiz kolaylıklar olmuş fakat Türk Tılları harab olmuş. Mun iş, “sivri zekâlı bi yerli” tarafıdan gerçekleştirilmiş de olabilir; “kagan danışmanı bi yabancı” tarafıdan gerçekleştirilmiş de olabilir.

Mun işin, ilk kim yaptı? Ne zaman yaptı? Äniŋ amaç ne édi? Munların bilmek için, yeterli veri veya belge yok. Fakat “Türkçe” tarihi anlamıda, sonuç ortada ér.

İyelik ekleri “icat etilcek” édi ése; var turumdakı ekler ile sesteşlikler olmacak biçimde “icat etilmeli” édi.

---

Türkçe-21 Biçimi’de, iyelik ekleri kullanılmaz. Yine de var turumdakı iyelik ekleri, öteki ekler ile sesteşlikler olmacak biçimde tüzenleyilebilir. Mun için, başta veya sonda, “[y]: ayrışmag y’si” kullanılabilir.

-ı[y], -i[y], -u[y], -ü[y] ; -(s)ı[y], -(s)i[y], -(s)u[y], -(s)ü[y]
-lırı[y], -liri[y], -luru[y], -lürü[y]

-[y]n ; -(ı)[y]n, -(i)[y]n, -(u)[y]n, -(ü)[y]n
-[y]nız, -[y]niz, -[y]nuz, -[y]nüz ; -(ı)[y]nız, -(i)[y]niz, -(u)[y]nuz, -(ü)[y]nüz

-[y]m ; -(ı)[y]m, -(i)[y]m, -(u)[y]m, -(ü)[y]m
-[y]mız, -[y]miz, -[y]muz, -[y]müz ; -(ı)[y]mız, -(i)[y]miz, -(u)[y]muz, -(ü)[y]müz

[-lar, -ler] + [-ı, -i, -u, -ü] = [-ları, -leri] édi. (farklı iki ek birleşmiş, başka bir ek oluşmuş)
[-lar, -ler] + [-ıy, -iy, -uy, -üy] = [-larıy, -leriy] olur. “yavru-cak · yavru-cuk” kibi ses tegişimleriden esinlenerek;
[-larıy, -leriy] → [-lırıy, -liriy, -luruy, -lürüy] olur. Aksi halde, aşagıdakı tabloda eşrenkli közderilen hücreler, eşsesli olur lär.

Kib “arsa, arsalar, ev, evler”:

3tk		arsa-sıy	arsalar-ıy		ev-iy	evler-iy
3çk		arsa-lırıy	arsalar-lırıy		ev-liriy	evler-liriy
2tk		arsa-yn	arsalar-ıyn		ev-iyn	evler-iyn
2çk		arsa-ynız	arsalar-ıynız		ev-iyniz	evler-iyniz
1tk		arsa-ym	arsalar-ıym		ev-iym	evler-iym
1çk		arsa-ymız	arsalar-ıymız		ev-iymiz	evler-iymiz

# Türkçe-21 Biçimi’de, iyelik ekleri, mun biçimlerde de kullanılmaz.

---

ANALİZ - YORUM

Arabca’dakı “Ebûbekir” kelimesiye bakalım. Munuŋ yapı monca ér; “ebû-Bekir”. İstanbul Agızı’ya köre munuŋ karşılık “Bekir’in baba-(s)ı” ér. [Türkçe-21 Biçimi’ye köre; “Bekir’iŋ baba”]

Arabca “ebû-Bekir” kelimeside; “Bekir” yeriye “3tk iyelik eki” koyalım. “ebû-hu” olur. İstanbul Agızı’ya köre munuŋ karşılık “baba-(s)ı” ér. [Türkçe-21 Biçimi’ye köre; “äniŋ baba”]

ARABCA	İNGİLİZCE	İSTANBUL AGIZI	TÜRKÇE-21 BİÇİMİ
ebû-Bekir	Bekir’s father	Bekir-in baba[sı]	Bekir-iŋ baba
ebû-hu	his father	baba-(s)ı	än-iŋ baba

Arabca’dakı iyelik belirtimleride, “Bekir” yeriye “-hu” keldi. Ama sıralamag tegişmedi. Arabca’dakı bu iki yapı, biri biri ile uyumlu ér; çelişki yok.

İstanbul Agızı’dakı iyelik belirtimleride, “Bekir-in” yeriye “-(s)ı” keldi. Ama sıralamag tegişti. İstanbul Agızı’dakı bu iki yapı, biri biri ile uyumsuz ér; çelişki var. [“baba-(s)ı” olmuş fakat “baba-Bekir-in” olmamış]

Türkçe-21 Biçimi’deki iyelik belirtimleride, “Bekir-iŋ” yeriye “än-iŋ” keldi. Ama sıralamag tegişmedi. Türkçe-21 Biçimi’deki bu iki yapı, biri biri ile uyumlu ér; çelişki yok.

Yani “iyelik ekleri” [“iyelik zamirleri” tügül], Türkçe’yiŋ kenel yapı ile uyumsuz ér ymä.

# İstanbul Agızı’dakı “Bekir’in baba-(s)ı” yapısı, zaten yanlış ér. Çünkü İstanbul Agızı’ya köre, munuŋ açınım mon olur; “Bekir’in baba onun” veya “Bekir’in onun baba”. İstanbul Agızı’da da “Bekir’in baba” olmalı édi.

---

Türkçe-21 Sitesi